Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot kafedrasi

2-masala 
2000 yilda YaIM – 2300, xususiy investitsiyalar – 200 ni tashkil etgan. 2001 
yilda bu ko‗rsatkichlar muvofiq tarzda 2550 va 250 tashkil etdi. Avtonom soliqlar 
120, davlat xarajatlari – 100 ga teng. Iqtisodiyotda haqiqiy ishsizlik tabiiy ishsizlik 
darajasidan 2% yuqori, YaIMning davriy ishsizlikka ta‘sirchanlik koeffitsienti 3 ga 
teng. Avtonom xarajatlar, muvozanatli va potensial YaIM, inflyatsion (retsession) 
farq, shuningdek farqni bartaraf etish uchun davlat xarajatlarini qanchalik 
o‗zgartirish kerakligini aniqlang. 
Yechish
: 
Dastlab avtonom xarajatlar multiplikatorini topamiz 
m=ΔY /ΔE (ΔI) =(2550-2300) / (250-200) =5 
Bundan iste‘molga chegaralangan moyillikni topamiz 
m=1/(1-MPC) , bundan MPC = 1-1/MRS =1-1/5 =0,8 
2001-yilda avtonom xarajatlar quyidagi tarzda aniqlanadi: 
A = a + I + G - bT = 160 + 250 + 100 – 0,8 x 120 = 414 
Muvozanatli YaIM: Y = a+ b (Y – 120) + I + G, Y = 2070 
Potensial YaIM ni aniqlash uchun YaIMning uzilishini topish zarur: 
Y
uzil
. = 3 x 2% = 6%, ya‘ni muvozanatli YaIM i potensial YaIMning 94%ni 
tashkil etadi. Demak, potensial YaIM Y
p
= 2202,1 teng. 
Muvozanatli YaIM

Potensial YaIM, ya‘ni retsession farq mavjud: 
2202,1 – 2070 = 132,1. 

---

222 
Farqning bartaraf etish uchun zarur bo‗lgan xarajatlar summasi quyidagi 
formuladan foydalanib topiladi: 
MPS
MPC
G
Y
1
1
1






Y = 

G x 1 / MPS 

132,1 = 

G x 5 = 26,4, ya‘ni davlat xarajatlarini 26,4 
ga ko‗paytirish zarur.
 
3-masala 
Iqtisodiyot quyidagi ma‘lumotlar bilan ifodalangan: 
Iste‘mol funksiyasi C = 800 + 0,9 (Y – T), davlat xarajatlari G = 500, 
investitsiyalar hajmi I = 360, soliqlar hajmi T=400. Quyidagilarni aniqlang: 
a) muvozanatli YaIM; 
b) soliqlar va davlat xarajatlari multiplikatorlari; 
v) agar potensial YaIM 15000 teng bo‗lsa, unga erishish uchun davlat 
xarajatlarini qay tarzda o‗zgartirish zarur? 
Yechish:
a) muvozanatli YaIM quyidagicha aniqlanadi: 
Y = C +I + G 

Y = 800 + 0,9(Y – 400) + 360 + 500 

Y = 13000. 
B) Davlat xarajatlari multiplikatori: 
m = 1 /( 1 – MPC) = 1 / 0,1 = 10. 
Soliqlar multiplikatori quyidagi formula bo‗yicha topiladi: 
m
t 
= MPC / (1-MPS) = 0,9 / 0,1 = 9. 
V) gontensial va real daromadlar o‗rtasidagi farq 15000 – 13000 = 2000ni 
tashkil etadi, ya‘ni retsession uzilish mavjud. Uni bartarf etish uchun hukumat o‗z 
xarajatlarini

Y miqdorga oshirishi lozim 

Y = 

G . m 


G = 

Y / m = 2000 / 10 = 200.