Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
149 ətraf mühitə atılan bütün zərərli tallantılar birbaşa yaşayış sahələrinə təsir etmiş və orada yaşayan insanların sağlamlığı təhlükə alında olmuşdur. Yuxarıda qeyd edilənlərdən göründüyü kimi sənaye müəssisələrinin ətraf mühitə atdığı tallantdar içərisində karbon, kükürd və azot oksidləri üstünlük təşkil edir. Atmosfer hövzəsinə atılan bu qazlar bir neçə saatdan sonra daha kəskin mənfi nəticələr verən formalara keçirlər. Məsələn, kükürd oksidləri havada olan su və su buxarı ilə reaksiyaya girərək sulfid və sulfat tarşularına çevrilirlər ki, bu da tarş yağışların düşməsinə səbəb olur. Bunun da nəticəsində torpağın məhsuldarlığı azalır, metal tərkibli qurğular, maşın və başqa avadanlıqlar korroziyaya uğrayır, binalar, tarixi abidələr zədələnir, əhalinin şəxsi təsərrüfatlarına böyük maddi zərər vurulur. Karbon qazınıın atmosferdə çoxalması isə «İstixana effekti» yaradır və yerdə havanın orta temperamrunun artmasına gətirib çıxarır. Azot oksidləri atmosferdə xlor və digər qazlarla zəncirvari reaksiyaya girərək, azon təbəqəsini parçalayır. Havada olan toz, his, qurum, aerozollar, havanın şəffaflığını azaldır və şəhərİərdə dumanlı və tutqun havaların baş verməsinin sayını çoxaldırlar. Havada bu hissəciklərin çoxluğu yerin albedosunu artırır. Respublikanın hava hövzəsini mühafızə etmək üçün ilk növbədə mövcud çirkləndirici sənaye sahələrini yenidən qurmaq, müasir texnoloji qurğular, təmizləyicilər tətbiq etməklə, atmosferə atılan çirkləndirici maddələrin ümumi miqdarınm azaldılmasına və zərərsizləşdirilməsinə nail olmaq, az tullantılı- və tullantısız istehsalat sahələri yaratmaq lazımdır. Çirk- ləndirici müəssisələrdə daha hündür borular tikmək, müəssisələrin ətrafında qaz və tozların təsirinə davam gətirən, havadakı toz, his və müxtəlif qazlan tutub saxlaya bilən ağac və kol bitkilərindən ibarət yaşıllıq-mühafizə zolaqları yaratmaq da atmosferi mühafızə tədbirləri siyahısına daxildir. 150 Azərbaycan Respublikası məhdud su ehtiyatlarına malikdir. Respublikamızın su təminatının belə zəif olmasına səbəb ilk növbədə əlverişsiz təbii şəraitdir. Ümumi ərazinin yarıya qədərinin düzənlik və yaylalardan ibarət olması, iqlim şəraiti, burada buxarlanmanın düşən yağıntıdan çox olmasına səbəb olmuşdur. Nəzərə almaq lazımdır ki, bərpa olunan su ehtiyatının yalnız 30%-i respublikanın daxili su axarlarının hesabına formalaşır və ilin sululuğundan asüı olaraq 9,2; 7,3; 5,4 milyard m 3 arasında dəyişir. Respublika ərazisindən buxarlanan suyun həcmi isə 26,66 km 3 təşkil edir ki, bu da yerli su axınından 3-5 dəfəyə qədər yüksəkdir. Su balansımn 70%-don çoxu qonşu dövlətlərin ərazisində formalaşan çay axmları ilə əlaqədardrr. Həmin axınlar 29,7 km 3 , mülayim və quraqlıq illərdə isə 25,5-20,7 km 3 təşkil edir. Su ehtiyatlarımn müəy-yən hissəsi də təbii göllərdə cəmlənmişdir. Adam başına düşən su ehtiyatlarına görə Azərbaycan qonşu dövlətlər içərisində axırıncı yeri tutur. Hər km 2 ərazidə 1nəfərə düşən su ehtiyatların həcminə görə Azərbaycan MDB ölkələrindən 1,8-2,0 dəfə, Gürcüstandan 7,0-8,0 dəfə, Ermənistandan isə 1,5-2,2 dəfə geri qalır. Respublikaımzda adambaşına düşən suyun həcmi 1913-cü ildə 13,5 m 3 təşkil edirdisə, əhalinin artması ilə əlaqədar bu göstərici 1999-cu ildə 3,4 dəfə azalaraq 4,0 m 3 -ə enmişdir. Su ehtiyatları respublikamızın fiziki-coğrafi əraziləri üzrə də qeyri-bərabər paylanmışdır. Su ehtiyatları ilə yaxşı təmin olunmuş ərazilərə Böyük Qafqazm şimal-şərq və cənub hissələri, Lənkəran zonası, zəif təmin olunmuş ərazilərə isə Kür-Araz ovalığı, Ceyrançöl, Abşeron-Qobustan və Naxçıvan MR ərazisi aid edilir. Respublikamızın su ehtiyatının 5,1 km 3 -i yeraltı suların payına düşür. Yeraltı suların 31%-i Qusar maili düzənliyi, 18,5-i Mil-Qarabağ zonası, 13,3%-i isə Qanıx- 151 Əyriçay vadisində toplanmışdır. Naxçıvan MR, Şirvan, Muğan-Salyan, Arazboyu ərazilərində isə yeraltı suların 22%-i toplanmışdır. Səth və yeraltı suların Respublika ərazisi üzrə qeyri-bərabər paylanması nəticəsində onlardan suvarma, sənaye və məişət məqsədləri üçün istifadədə problemlər yaranır. Bunu nəzərə alaraq su ehtiyatlan ilə zəif təmin olunmuş ərazilərin su təchizatmı təmin etmək üçün Respublikamızm ərazisində 40-a qədər su anbarı və kiçik sumtarlar yaradümışdrr. Həmin su anbarları respublika ərazisinin 1,16%-ni tuturlar. Mingəçevir, Şəmkir, Yenikənd, Varvara, Tərtər su anbarlarının və Naxçıvan MR ərazisindəki Araz su qovşağının təsərrüfat, hidroenerji və s. əhəmiyyətləri böyükdür. Bütün su anbarlarında toplanan 20,0 km 3 su ilə respublikamızm 1400 min ha artıq kənd təsərrüfatı sahələri suvanlrr. Respublika üzrə kənd təsərrüfatı sahələrində il ərzində orta hesabla su çatışmazlığı 3,7 km 3 , su qıtlığı olan illərdə isə 4,75 km 3 təşkil edir. Suvarmada istifadə olunan suyun 95,9%-i torpaq kanalla aparıldığı üçün 2,5-3,0 milyard m 3 su itir. Nəticədə yeraltı sularm səviyyəsi qalxu, təkrar şorlaşma və bataqlıqlaşma yara-nrr. Kənd təsərrüfaü sahələrində çəmən-bataqlıq əraziləri 279,6 min ha, şorlaşmış ərazilər isə 741,6 min ha təşkil edir. Əgər respublikanın suvarma kanallarının faydallıq əmsalı 0,75- 0,8-ə çatdırılsa, onda əlavə 250-260 min ha əkin sahələrini suvarmaq olar. Hər il respublikamızın su hövzələrindən 10 km 3 , yeraltı laylardan 1,1- 1,2 km 3 şirin su götürülür. Respublikanın suya olan tələbatı isə 11,0-13,0 km 3 -dir. Götürülən suyun 20-25%-i sənaye və məişət məqsədləri üçün istifadə olunur. Su obyektlərinə atılan tullantı sularının həcmi 160 mln.m 3 təşkil edir. Respublikada su ehtiyatlarının mühafizəsi və onlardan səmərəli istifadə göstəriciləri cədvəl 11.4 və 11.5-də verilmişdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|