Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
215
mövzular təşkil edir. Bu, operanın musiqisinin xalq və milli musiqiyə yaxınlaşmasına səbəb olmuş və simfonik musiqinin Azərbaycan tamaşaçılarının geniş əhatəsi tərəfindən başa düşül- məsinə vasitə olmuşdur. Diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri də bəstəkarın bir sıra hal- larda muğamın bu və ya digər məqamlarını simfonik orkestrlərin dili ilə ifa etməyə cəhd göstərməsidir. Muğamın notla yazılması Maqomayevin cəsarətli təşəbbüs- lərindəndir. O dövrdəki mərhələdə respublikada musiqi sənəti- nin inkişafı üçün bu mühüm yenilik idi, dünya musiqi sənəti nai- liyyətləri müstəvisində milli ənənələrin inkişafı üçün böyük əhə- miyyət kəsb edirdi. Bundan bir qədər sonra həmin təşəbbüs ge- niş yayılmağa başladı. Bütün bu simfonik epizodlar Azərbaycan milli simfonik musiqisinin erkən nümunələri kimi böyük əhəmiy- yətə malikdir. Azərbaycan musiqili teatrı salnaməsinə “Şah İsmayıl” opera- sı parlaq səhifələrdən biri kimi daxil olmuşdur. Melodiklik cə- hətdən zəngin, emosional, dramatik ziddiyyətlər baxımından ay- dın, psixoloji xüsusiyyətlərinə görə inandırıcı olan bu opera hələ ilk variantında Maqomayevin qeyri-adi musiqi-dramaturgiya is- tedadına malik olduğunu sübut edirdi. Əsərin sonuncu variantı isə köhnə operadan yeni operaya ke- çiddə mühüm tarixi əhəmiyyəti olan bir mərhələ oldu. Bu opera- da bəlkə də zəif cəhətlər var idi, lakin bəstəkar cəsarətli yenilikçi addımları ilə milli Azərbaycan musiqili teatr sənətinin inkişafı yolunda duran sədləri aşdı. M.Maqomayevin bu ilk operası uzun illərdir ki, həm geniş xalq kütləsi, həm də peşəkar musiqiçilər tərəfindən böyük məhəbbətlə qarşılanır. 1947-ci ildə Azərbay- can və dünya musiqi mədəniyyətində özünəməxsus yeri olan görkəmli bəstəkar Qara Qarayev operanın partiturasını yenidən harmonizasiya etmiş və orkestrləşdirmişdir. SSRİ Xalq artisti, bəstəkar Rauf Hacıyev “Şah İsmayıl”ın mövzusundan istifadə edərək kamera orkestri üçün “Bəstəkar M.Maqomayevin xatirə- sinə” adlı ekspromt-poema yazmışdır. “Şah İsmayıl” mövzusun- da fortepiano üçün konsert fantaziyası da vardır.
216
Müslüm Maqomayev “Şah İsmayıl” operasının iştirakçıları ilə – 1926-cı il
Şah İsmayıl rolunda H.Hacıbababəyov 1926-cı il. 217
III fəsil “Nərgiz” operası
“Nərgiz” operası bəstəkarın uzun sürən yaradıcılıq axtarışla- rının nəticəsi və ən böyük uğurudur. Belə mülahizə etmək olar ki, M.Maqomayev hələ 20-ci illərin ortalarında və ya axırında bu əsəri yaratmaq haqqında düşünmüşdür. M.Maqomayevi buna sövq edən Azərbaycan xalqının həyatında baş verən mühüm so- sial dəyişikliklər və bəstəkarın müasir incəsənətin tələblərinə ya- radıcılıqla cavab vermək arzusu olub. Azərbaycanın musiqi mədəniyyətində, həm də onun müəlli- finin yaradıcılıq irsində “Nərgiz” operasının xüsusi yeri var. Çünki bu əsər Azərbaycan mədəniyyətinin yeni inkişaf mərhələ- sində böyük nailiyyətlər qazandığını sübut edirdi və M.Maqo- mayevin yaradıcılıq bioqrafiyasının zirvəsinə çevrilmişdi. Bəstə- kar bu əsərində milli realist opera yaratmaq yolunda bədii axta- rışları daha da əzmlə davam etdirib. Artıq zəngin bəstəkarlıq texnikasına malik olan M.Maqoma- yev burada “Şah İsmayıl” operasından daha mürəkkəb məsələlər həll etməyə nail olur. M.Maqomayev mətbuat nümayəndələri ilə müsahibələrinin birində yeni opera formaları haqqında düşüncə və mülahizələrini belə ifadə etmişdir: “Bizim sovet tamaşaçısı o qədər irəli getmiş- dir ki, vokal materialın böyük bir hissəsi improvizasiya yolu ilə ifa olunan köhnə, primitiv türk operaları artıq bu günün mədəni tələblərinə cavab verə bilmir” 1 . “Nərgiz” operası müəllifinin böyük nailiyyəti yeni mövzuya müraciət, kəndli kütlələrinin mülkədarlara, qaniçən cəlladlara, ədalətsizliyə qarşı mübarizəsi mövzusunun bədii cəhətdən yük- sək səviyyədə həll olunmasıdır.
1 “Zarya Vostoka” 13 dekabr 1935-ci il. 218
Bu operanın yaranması Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tari- xində əhəmiyyətli bir hadisə idi. Azərbaycan xalqının o illər ər- zində qazandığı nailiyyətlərə əyani sübut, milli musiqi incəsənə- tinin böyük qələbəsi idi. “Nərgiz” operasının librettosu üçün mənbə M.C.Ordubadinin “Çobanlar” radio tamaşası olub. Radio-tamaşanın musiqisini M.Maqomayev yazdığından, bəstəkarla yazıçının sonrakı yara- dıcılıq axtarışları partituranın ədəbi əsasını meydana gətirir. Ağır xəstəliyinə baxmayaraq, Maqomayev “Nərgiz” operası üzərində böyük həvəslə işləyir. Bəstəkarın gündəliyində oxuyu- ruq: “Fabulanın özünün mənim üçün son dərəcə əziz olması opera üzərində işləyərkən mənə ruh verirdi: onu özüm fikirləş- miş, ərsəyə gətirmiş, dramatik həllini tapmışdım. Fikirləşəndə ki, artıq qədim əfsanələrdən qurtulmuşam, gördüyüm, hiss edib yaşadığım əsl həyatı yazıram – işə daha həvəslə köklənir və ağır yaradıcılıq axtarışları mənə asan görünürdü”. 1
kıdakı opera teatrında konsert zamanı “Nərgiz” operasının bəzi parçaları (“Nərgizin kədərli nəğməsi”, “Yürüş” və beşinci səh- nədən “Marş”) ifa olundu və böyük maraqla qarşılandı. Tamaşa- çılar arasında görkəmli rus bəstəkarı R.M.Qliyer də vardı. O, Maqomayevi böyük yaradıcılıq nailiyyəti münasibətilə təbrik etdi. 1935-ci il dekabrın 24-də “Nərgiz” operasının premyerası ol- du. Ağır xəstə ola-ola, dirijorluğu müəllif özü etdi. Yeni operanın ilk tamaşası Azərbaycanın mədəniyyət və in- cəsənət tarixində böyük hadisə oldu. Azərbaycan SSR-in 15 illiyinə həsr olunmuş təntənələrdə iş- tirak etmək üçün Bakıya gəlmiş Ümumittifaq Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Mixail İvanoviç Kalinin də operanın ilk tama- şalarından birinə baxmışdı. Kalinin inqilabi opera ilə maraqlan- mış, onu diqqətlə dinləmiş, teatrın fəxri qonaqlar üçün nəzərdə tutulan kitabında müsbət rəy yazmışdı.
1 Bəstəkarın şəxsi arxivi. “Operanın meydana gəlməsi və inkişafı” əlyazması. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|