[19,s.208].
Naxçıvan M uxtar R espublikası Ali M əclisinin 16 dekabr ta-
rixli sessiyasmda 31 D ekabr D ü n y a A zərbaycan Türklərinin Həm-
rəylik və Birlik gününün elan edilməsi, hər il bayram edilməsi, həmin
gün Naxçıvan M uxtar Respublikasm m ərazisində iş günü hesab edil-
məməsi haqqm da tarixi qərar qəbul edildi.
1.3. Naxçıvan MSSR-nin SSRİ tərkibindən çıxması
Erməni millətçiləri tərəfm dən D ağlıq Q arabağm Ermənistan
SSR-yə birləşdirilməsinin o rtay a atılm ası ilə respublikada ictimai-
siyasi vəziyyət mürəkkəbləşdi. E rm ənistan hərbi birləşmələri tez-tez
Azərbaycan ərazisinə basqm edirdilər. N axçıvan M SSR Ermənistan
SSR-dən zorla qovulan azərbaycanlıları qəbul edir və yerləşdirirdi.
M uxtar respublika Erm ənistan tərəfindən b lo k ad ay a almmışdı. Er-
mənilər Azərbaycan dəmir yolunun E rm ənistanm M ehri rayonu əra-
zisindən keçən hissəsində q a ta rla rm hərək ətin ə m ane olur, onları
atəşə tuturdular. Erm əni d aşn ak iarı N ax çıv an iddialarım da açıq
bəyan edir və sərhəd kəndlərinə silahlı b a sq m la r edirdilər. Şərur
rayonunun Kərki kəndi 18-19 yanvar 1990-cı ildə SSRİ MüdafıəNa-
zirliyi 7-ci ordusunun köməyilə erm ənilər tərəfındən işğal olunaraq
[19,s.757] kəndin 320 sakini qovulub çıxarıldı [8,s.265]. Kərki kən-
dinin işğalı vəziyyəti daha da gərginləşdirdi.
Naxçıvanm ərazi bütövlüyünün pozulm ası, ermonilərin Nax-
çıvan MSSR-ə bütöv sərhəd boyunca silahlı h ücum etməsi, əhalinin
həyatmm təhlükə qarşısm da qalm ası, b u n larla bağlı ittifaq orqan-
larının tədbir görməməsi N axçıvan əhalisini ən radikal addımlar at-
mağa məcbur etdi. 19 yanvar 1990-cı ildə N axçıvanda xalqm tələbi
və təzyiqi ilə Naxçıvan M SSR Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyası
çağırıldı.
Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyası muxtariyyət
statusundan istifadə edərək SSRİ adlı bir im periyaya qarşı kəskin
etiraz lbrmasmı seçdi. Bu etiraz b ü tü n dünyaya səs saldı. Müttəfıq
respublikanın tərkibində olan M u x tar R espublika Ali Soveti sovet
rejiminə qarşı yönəldilən və onun m üəyyən m ən ad a iç üzünü açan
cəsarətli bir qərar qəbul etdi: SSR İ-nin Əsas Q an u n u n u n (Konstitu-
32
siyasımn) 81-ci maddosinə osaslanan Naxçıvan parlamenti Azərbaycan
SSR-in, o cümlədən onun tərkib hissəsi olan Naxçıvan MSSR-in
suverenliyi və ərazi bütövlüyü müdafıə edilmədiyindən mühüm
tarixi qərar qəbul etdi. Məqsəd Azərbaycanda baş verən hadisələrə,
sovet ordusunun qanlı əməllərinə dünya ictimaiyyətinin diqqətini
cəlb etmək idi və bu, müəyyən rol oynaya bildi [19, s.757].
«Naxçıvan MSSR-də yaranmış ictimai-siyasi vəziyyət haq-
qında» Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin qərarı ilə «Muxtar respubli-
kanm ərazi bütövlüyü və vətəndaşlarımn həyatı təhlükə qarşısmda
qaldığmdan, Qars müqaviləsinin şərtləri kobud surətdə pozulduğun-
dan» Naxçıvan MSSR SSRİ-nin tərkibindən çıxaraq özünü müstəqil
respublika elan etdi. Bununla əlaqədar qəbul edilmiş qərarda deyi-
lirdi: «l.N axçıvan MSSR SSRİ tərkibindən çıxaraq özünü müstəqil
respublika elan edir. 2.Qars müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq
Naxçıvan Respublikasmm ərazi bütövlüyünü qorumaq və kütləvi
insan qırğmlarınm qarşısmı almaq məqsədilə Türkiyə Respublika-
sma müraciət edilsin. 3.Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar Birləşmiş Mil-
lətlər Təşkilatm a, İran İslam Respublikasma və dünyanm bütün
dövlətlərinə kömək məqsədilə müraeiət olunsun. 4.Naxçıvan Muxtar
Respublikası ərazisində olan Sovet qoşun hissələri respublikadan çı-
xarılsm. 5.SSRİ Ali Sovetindən toləb edilsin ki, Naxçıvan Muxtar
Respublikasma edilən təcavüzə son qoyulsun. ö.Qərar Azərbaycan
SSR və SSRİ dövlətlərinin nəzərinə çatdırılsm» [39,1990,20 yanvar].
Eyni zamanda, Ali Sovetin 19 yanvar 1990-cı il tarixli sessiyası
Naxçıvan MSSR-in Ali Sovetinin qərarını dünya ictimaiyyətinə
çatdırmaq, qonşu və dost ölkələrdən kömək istəmək məqsədilə
İrana və Türkiyəyə gedib danışıqlar aparmaq üçün xüsusi nümayəndə
heyətinin tərkibini təsdiq etdi. İrana gedəcək nümayəndə heyətinin
tərkibinə T.Əliyev, R.Axundov, Q.Allahverdiyev, S.Axundov və b.,
Türkiyəyə gedəcək nümayəndə heyətinə isə E.İbrahimov, Y.Babayev,
Ə.Şamilov, S.Əkbərov və b. daxil edilir. Nümayəndələrin bir qismi
gedə bilməsə də, bəziləri qeyri-leqal şəkildə İrana keçə bildilər
[l,s. 158].
Naxçıvanlılar öz azadlıqsevərliklərini bir daha nümayiş etdi-
rərək Azərbaycan Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağmı Naxçıvan
MSSR Ali Sovetinin binasmın üstünə taxtılar. Bu müqəddəs bayraq
33
bir həftə orada dalğalandı. 27 yanvar 1990-cı ildə isə Azərbaycan
SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin tarixi
qərarım ləğv etdi [11, 1990, 28 yanvar].
Naxçıvanm SSRİ-nin tərkibindən çıxıb özünü müstəqil res-
publika elan etməsi qərarı böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir. SSRt
tarixində misli görünməmiş bu hadisə dünya ictimaiyyətinin diqqə-
tini Azərbaycana və onun ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvana qarşı im-
periya və onun əlaltısı olan Erm ənistanm hərəkətlərinə yönəltdi
[2,s.69]. Bununla əlaqədar Heydər Əliyev demişdir: «Bu, naxçıvan-
lılarm nə qədər cəsarətli, qeyrətli, nə qədər azadlıqsevər və müstə-
qilliyə nə qədər bağlı olduqlarmı dünyaya sübut etdi...»
1.4. Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin
Naxçıvana gəlməsi
Heydər Əliyevin Bakıda törədilmiş Yanvar faciəsi ilə əlaqədar
Azərbaycanm Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gəlməsi, faciənin
günahkarlarmı kəskin ittiham etməsi ona olan təzyiqləri daha da ar-
tırmışdı. Heydər Əliyev Azərbaycana qayıtm aq qərarm a gəlmiş,
SSRİ və Azərbaycan rəhbərləri bundan bərk narahat olmuşdular.
Onun Azərbaycana qayıtmasma mane olmağa çalışırdılar. Ayaz
Mütəllibov Moskvaya Heydər Əliyevə xəbər göndərib bildirmişdi
ki, onun qayıdışı ilə «Azərbaycanda böyük qarışıqlıqlar baş verə
bilər» [40,s.46]. Bakı hava limanmda Heydər Əliyevi qarşılayacaq
şəxslərdən biri, görkəmli naşir Əjdər Xanbabayev 1990-cı il maym
30-da qətlə yetirildi [19,s.8].
Ona edilən xəbərdarlıqlara baxmayaraq, xalqı ilə bir olmağı,
ona kömək etməyi vacib bilən Heydər Əliyev 1990-cı il iyulun 20-də
Bakıya qayıtdı. Xalq bu gəlişi böyük ümid və sevinclə qarşıladı.
Lakin iqtidar o qədər təşvişə düşmüşdü ki, bir qrup əlaltısınm işti-
rakı ilə təyyarə meydanında piket təşkil etdirmişdi [39, 1990, 2 av-
qust]. Iki gündən sonra - iyulun 22-də Heydər Əliyev N axçıvana
gəldi [20,s.84]. Həmin gün o, Naxçıvanm Azadlıq m eydanm da 80
mindən çox adam ın iştirakı ilə keçirilən mitinqə dəvət olundu və
orada çıxış etdi [20,s.29]. Heydər Əliyev çıxışmda dedi: «Hələlik
Naxçıvandayam. Əgər bütün naxçıvanlılar mənim burada yaşama-
34
Dostları ilə paylaş: |