135
Ədəbiyyat
Həmzəyev M.Ə. YaĢ və pedaqoji psixologiyanın
əsasları. Bakı 2003
Əlizadə Ə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji
problemləri. Bakı 2004, səh.269-271
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Sosial psixologiyanın
aktual
məsələləri.
Bakı
1986,
səh.296-304
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Sosial psixologiya. Bakı
2003, səh.265-302
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. Bakı 2002,
səh 513-515
Əmiraslanova S.F. Ünsiyyətdə maneələr və onların
aradan qaldırılmasıyolları haqqında.
// «ADU-nun elmi xəbərləri», 2003,
№3, səh.330-334
Əmiraslanova S.F. Qeyri-verbal kommunikasiyanın
ünsiyyətdə yeri haqqında. // «ADU-
nun elmi xəbərləri», 2005, №5,
səh.289-292
Arqentova T.E. Stilğ obheniə kak faktor gffektivnosti
slovesnoy deətelğnosti. // Psixolo-
qiçeskiy jurnal.-1984, T.5.-№6
Kan-Kalik V.A. Uçitelö o pedaqoqiçeskom obhenii. –
M.1987, -s. 96-138
Verenikina Ġ.M. Preodolenie vozmojnıx konfliktnıx si-
tuaüiey mejdu uçitelem i uçenikami
na uçobe. // Voprosı psixoloqii. –
1986.- №3, s. 71-77
Andreeva Q.M. Soüialğnaə psixoloqiə. M.1998
136
ÜÇÜNCÜ HĠSSƏ
ġƏXSĠYYƏT, QRUPLAR VƏ ġƏXSĠYYƏTLƏRARASI
MÜNASĠBƏTLƏR
5 - c i F Ə S Ġ L
ġƏXSĠYYƏT
Qısa xülasə
ġəxsiyyət haqqında anlayıĢ. Müasir psixologiyada Ģəxsiyyət
problemi. «ġəxsiyyət» anlayıĢının mürəkkəb anlayıĢ olması. «ġəx-
siyyət» anlayıĢının adekvat Ģəkildə anlaĢılmasına təsir edən amillər.
Ġnsan Ģəxsiyyəti onun birbaĢa və dolayı mənada sifəti, siması kimi.
ġəxsiyyətin fərdin özünü cəmiyyətdə eyniləĢdirməsinə imkan verən
davamlı fiziki və psixi xarakteristikasının məcmuundan ibarət
olması. ġəxsiyyət müəyyən ictimai-tarixi dövrdə yaĢayıb fəaliyyət
göstərən, gerçəkliyi dərk edib müəyyən istiqamətdə dəyiĢdirən,
ünsiyyətə girməyi bacaran konkret canlı insan kimi.
Ġnsan, fərd, Ģəxsiyyət və fərdiyyət. Ġnsan anlayıĢının
xarakteristikası: fərd, fərdiyyət və Ģəxsiyyət anlayıĢlarını
fərqləndirən xüsusiyyətlər. Bir fərd kimi doğulmuĢ insanın tədricən
ictimai
münasibətlər qovuĢuğunda, sosiallaĢma nəticəsində
Ģəxsiyyətə çevrilməsi.
ġəxsiyyətin psixoloji strukturu. ġəxsiyyətin psixoloji struk-
turunu təĢkil edən əsas komponentlər: Ģəxsiyyətin istiqaməti;
hazırlıq səviyyəsi; anadangəlmə imkanları ilə bağlı olan
qabiliyyətləri; həyatda qazandığı davranıĢ forması - xarakteri;
Ģəxsiyyətin mənliyi; Ģəxsiyyətdə «Ģüursuzluq» və «Ģüurun»
istiqaməti. Ġnsanda keçmiĢ və gələcəyin qarĢılıqlı təsiri onun
Ģüursuzluğu və Ģüurunun qarĢılıqlı təsiri kimi.
ġəxsiyyət haqqında əsas nəzəriyyələr. ġəxsiyyət haqqında
klassik nəzəriyyələr: Z.Freydin psixoanalitik, K.Yunqun analitik,
A.Adlerin
fərdi-psixoloji
nəzəriyyələri.
ġəxsiyyətin
klinik
137
nəzəriyyələri: K.Xorninin nevroz nəzəriyyəsi, E.Frommun
konsepsiyası, Q.S.Sallevanın interpersonal, E.Eriksonun eqo-
psixologiya nəzəriyyəsi. ġəxsiyyətin eksperimental nəzəriyyəsi:
Q.Olportun, Q.Merreyin, R.Kattelin, A.Kellinin nəzəriyyələri. ġəxsiyyət
haqqında L.Festinqerin koqnitiv dissonans nəzəriyyəsi. ġəxsiyyət
haqqında biheviorist nəzəriyyə. ġəxsiyyət haqqında humanistik
nəzəriyyələr: K.Rocersin, A.Maslaunun, R.Meyyin nəzəriyyələri.
ġəxsiyyətin fəallığı və istiqaməti. ġəxsiyyətin fəallığı və onu
təmin edən amillər. ġəxsiyyətin istiqamətinin xarakteristikası.
Tələbatlar və onların növləri. ġəxsiyyətin davranıĢ motivləri. Maraq-
lar və onların növləri. DünyagörüĢü, əqidə və ideallar.
ġəxsiyyətin mənlik Ģüuru. Mənlik Ģüuru funksiyaları
haqqında anlayıĢ. «Mən»in kəĢf olunması. «Mən» obrazının
formalaĢması. Özünüqiymətləndirmə və mənlik Ģüurunun əmələ
gəlməsində onun rolu. ġəxsiyyətin iddia səviyyələri.
Hisslər, iradə, fəaliyyət.
III. 5. 1. ġəxsiyyət haqqında anlayıĢ
Müasir psixologiyada Ģəxsiyyət problemi. ġəxsiyyət
problemi elmin müxtəlif sahələrində çalıĢan alim və
mütəfəkkirlərin illərlə diqqət mərkəzində dayanan mühüm
problemlərdən biri olmuĢ və müasir dövrdə də öz aktuallığını
saxlamaqdadır. Müasir psixologiyada Ģəxsiyyət, onun fəallığı,
formalaĢması, strukturu kimi məsələlər, ümumiyyətlə Ģəxsiyyət
anlayıĢının mahiyyəti barədə müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Bu
bir daha həmin problemin mürəkkəb və çətin olduğunu təsdiq
edir.
Ġnsanlar təkcə gözlərinin rənginə, səslərinin tembrinə,
barmaq izlərinə və s. görə deyil Ģəxsiyyətlərinin xarakte-
ristikasına görə də bir-birlərindən fərqlənirlər. Ġnsanları göz-
lərinin rənginə, səslərinin tembrinə və ya digər biofiziki
xüsusiyyətlərinə görə xarakterizə etməyə nisbətən onları bir
Ģəxsiyyət kimi xarakterizə etmək olduqca çətindir. ġəxsiyyət
anlayıĢı mürəkkəb anlayıĢdır. Onun adekvat Ģəkildə