Pul tizimi mazmuni turlari va elementlari

pul tizimi mazmuni turlari va elementlari

Reja:

• Pul tizimi haqida;
• Pul yaratish va tartibga solish;
• Pul tizimi va funkisiyalari;
• Pul tizimiga qo'yiladigan talablar;
• Federal zaxira;
• Qo`llab-quvvatlashning yo`qolishi va zamonaviy valyuta tizimi xususiyatlari;
• Eski valyuta tisimi;
• Inflyatsiya;

Pul tizimi — muamlakatning pul belgilari, pul birliklari, pul emissiyasi qoidalari va muomalasi shakllari, mamlakatda milliy qonunchilik bilan joriy etilgan pul munosabatlari. Tarixan Pul tizimining metall pul muomalasi va pul belgilari (qogʻoz pullar) muomalasi koʻrinishlari bor. Oʻz navbatida metall pul muomalasi tizimi bimetallizm va monometallizmga boʻlinadi. Oʻzbekiston Respublikasining hozirgi Pul tizimi 1995-yil 21 dekabrda qabul qilingan "Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki toʻgʻrisida"gi qonunga muvofiq tashkil etilgan. Rasmiy pul birligi soʻm. Soʻmning chet el valyutalariga nisbatan kursini Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki belgilaydi va matbuotda eʼlon qiladi. Oʻzbekiston hududida naqd pullar (banknotlar va tangalar) va naqd boʻlmagan pullar (kredit muassasalarida hisobvaraqlardagi mablagʻlar koʻrinishida) amal qiladi.
Pulni yaratish va tartibga solish
Pul tizimining mohiyati, turlari va elementlarini moliyaviy aktivlarni yaratish jarayonidan boshlab ko'rib chiqish kerak. Markaziy bank aktivlarni sotib olish yoki moliya institutlarini mablag' bilan ta'minlash orqali iqtisodiyotga yangi pul mablag'larini kiritadi. Keyinchalik korxonalar mavjud pullarning umumiy taklifini (naqd pul va talab qilib olinmaguncha depozitlar) kengaytiradigan kasrli zaxira bank tizimi orqali kredit yaratish yo'li bilan ushbu asosiy fondlarni qayta guruhlaydilar yoki qayta yo'naltiradilar. Misol uchun, 2010 yil dekabr oyida AQShda keng ko'lamli pul shaklidagi 8853,4 milliard dollardan faqat 915,7 milliard (taxminan 10%) jismoniy tangalar va qog'oz pullardan iborat edi. Yangi banknotlar va tangalar ishlab chiqarish odatda markaziy bank, ba'zan esa davlat g'aznasi zimmasiga yuklanadi.
Pul tizimining rivojlanish bosqichlarini antik davrga borib taqaladi. Tovar pullarini o'z ichiga olgan ayirboshlash usullaridan foydalanish taxminan 100 000 yil oldin sodir bo'lgan bo'lishi mumkin. Bozor iqtisodiyoti hali mavjud bo'lmagan bir davrda aholi o'rtasida tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish va taqsimlashni tashkil qilish uchun odamlar an'anaga, buyruqqa yoki jamoaviy hamkorlikka tayangan.
Garchi ba'zi tovar nominallari tarixan savdo va ayirboshlashda (masalan, miloddan avvalgi 3000-yillarda Mesopotamiyada arpa kabi) ishlatilgan bo'lsa-da, amalda ularni ayirboshlash vositasi yoki kechiktirilgan to'lov standarti sifatida ishlatish noqulay bo'lishi mumkin. Bu, birinchi navbatda, tashish va saqlash muammolari bilan bog'liq. Oltin yoki boshqa metallar ba'zan narx tizimida pulni saqlash usuli sifatida qo'llaniladi, ular atrof-muhitning buzilishi natijasida vayron bo'lmaydi va uzoq vaqt davomida saqlanishi mumkin.
Pul tizimi va funksiyalari
Mukammal pul tizimi to'rtta asosiy xususiyatga ega bo'lishi kerak: xavfsizlik, qalbakilashtirish va o'g'irlikning oldini olish, kengayish qobiliyati, tizimdan butun dunyo bo'ylab foydalanishga imkon berish, har bir valyuta birligi uchun bir xil qiymatga ega bo'lishini ta'minlash uchun moslashuvchanlik va nazoratni markazsizlashtirish, siyosiy manfaatlar uchun manipulyatsiya va emitentlarning ko'proq valyuta yaratish uchun cheksiz vasvasasi. Yillar davomida ko'plab pul tizimlari paydo bo'ldi, ammo hozirgacha hech biri bu talablarning barchasini bajarmadi.