PüSTƏ oruc qizi fərhadġ
Yüklə 1,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
partnyorda yaratdığı təəssüratdan isə çox vaxt hətta pis, düşünülməmiş işin taleyi çox asılı olur. Xaricidə illər ərzində sınaqdan keçmiş işgüzar partnyorları yüksək qiymətləndirirlər, yenilərinə isə çox ehtiyatla yanaşırlar. Yalnız öz yaradıcı qabliyyətlərini güclü şəkildə reallaşdırmaq həvəsi olan, daima insanların tələblərini öyrənən, yüksək keyfiyyətli mallarla və xidmətlərlə insanların etibarını qazanmağa çalışan, arası-kəsilməz mənəvi, peşəkar təkmilləşmə, işgüzar alicənablıq nümunəsi göstərən sahibkar və ya kommersant, yalnız bu insan həqiqi bizznes adamı ola bilər və özünə, insanlara, öz ölkəsinə fayda verə bilər. 2 . İqtisadi pisxalogiyanın vacib vəzifələrindən biri kommersant sahibkarın şəxsiyyətinin təsvirinin, pisxoloji portretinin verilməsi, onun müxtəlif sosial- mədəni mühitlərə və iqtisadiyyatın müxtəlif səviyyələrinə nə dərəcədə uyğun olması məsələsidir. Aydınlaşdırmaq lazımdır ki, ölkədə baş verən dəyişikliklər kommersantın portretinə nə dərəcədə təsir göstərir və bu dəyişikliklər əsasən hansılardır.Kommersantın pisxoloji portretinin ilk yaradıcılarından biri olan Verner Zombart qeyd edirdi ik, sahibkarlıq ruhu – bürokratiya ilə birlikdə kapitalist ruhunun tərkib hissələrindən biridir. Kommersant aşağıdakı keyfiyyətlərə malik olmalıdır: - Nailolma, əldəetmə (mənəvi azadlıq, iradə və qətiyyət, inadlılıq və daimlilik); 67 - Təşkilatçılıq (insanları düzgün qiymətləndirmək, onların hərəkətlərini əlaqələndirməklə işləməyə məcbur etmə qabliyyəti); - Tacirlik (məcbur etmədən insanları bir yerə toplama, onlarda öz məhsuluna maraq oyatma, inam hissini yaratma qabliyyəti); - İşlərin səmərəli aparılması, dərrakəli, qənaətçilik ilə bağlı olan təsərrüfatçılıq; - Kommersiya nüfuzluluğu və etibarlılığı olan igüzar mənəviyyat, müqaviləyə sadiqlilik və ciddi hesabatın aparılması. Kapitalist ruhunun tərkib hissələrindən biri – bürokratiyadır (rəsmiyyətçilikdir). Bürokratın cəhətləri: şirkətə sadiqlik, onun mənfəəti hesabına işləmə - şəxsi karyera və rifahlıq naminə irəliləmə, maraq, nizam- intizam, dəqiq təlimatın olması tələbatı, həvalə olunmuş funksiyaların düzgün yerinə yetirilməsidir. Sosial- psixoloji nəzəriyyə olan deprivasiya nəzəriyyəsi (derivasiya – fərdilərin və ya qrupların həyati tələbatlarının azaldılması və yaxud onlardan məhrum edilmə prosesi deməkdir ). çərçivəsi daxilində müəyyən olunmuşdur ki, əhalinin sosial cəhətdən sıxışdırılan təbəqələri və milli azlıqların nümayəndələri hakim təbəqələrə nisbətən daha yüksək sahibkarlıq potensialına malik olurlar. Sahibkarlar tərəfindən vergiqoymanın dərketmə problemi: vergilər müxtəlif səviyyələri şəraitində onların davranışı, vergilərin ödənilməsindən yayınma amilləri və səbəbləri problemi mövcuddur. 68 Kross-mədəni (çarpazı) səviyyələrin tədqiqi aktuallıq kəsb edir, burada sahibkarlıq fəaliyyəti ilə milli, etnik, mədəni və eyni zamanda, fərdi və sosial qrupların digər xüsusiyyətləri arasında korrelyasiya (asılılıq) müəyyən edilir. Müəyyən olunmuşdur ki, sahibkarın simasında ehtiyaclarını ödəyən və işçi yeri açan bir şəxs kimi görən ABŞ və Yaponiya əhalisindən fərqli olaraq Avropada sahibkar surəti bütövlükdə az pozitivdir. Birincisi, bu, onun fəaliyyətinin ictimaiyyətin gözündən gizli və müəyyən mənada sirli olması ilə bağlıdır. İkincisi, sahibkarın möhtəkir, alverçi istismarçı kimi qəbul olunması stereotipinin (görnüşünün) olması ilə bağlıdır. Üçüncüsü, sahibkarların rəftarının və davranışının iqtisadi zərurilikdən irəli gələn qətiliyi ilə bağlıdır. Dördüncüsü, onun mənfəətinə və gəlirliliyinə həsədin olması ilə bağlıdır. Kommersant – sahibkarın pisxoloji portreti üçün vacib olan keyfiyyətlər aşağıdakılardır: əqli blokda – səriştəli olma, inkişaf etmiş təxəyyülün olması, real fantaziya, inkişaf etmiş hissiyat, perspektiv düşüncə; koounikativ blokda – işçi heyətin işini əlaqələndirmə bacarığı, digər adamlarla sosial- loyal ünsiyyətdə ola bilmə və eyni zamanda, axının əksinə gedə bilmə qabiliyyəti; motivasiya- iradəlilik blokunda – riskə meyillilik, daxili nəzarət, mübarizə etməyə və qalib gəlməyə canatma, öz-özünü aktuallaşdırmağa və ictimaiyyət tər əfindən tanınmağa tələbatın olması. Kommersant yaxşı sağlamlıq, tükənməz enerji və nikbinlik (optimizm) ilə təsəvvür olunur. Qərbi, xüsusilə Amerika motivasiya nəzəriyyələri insanın əsas motivasiyası kimi onun müvəffəqiyyət qazanmağa can atmasını qəbul edir. 69 Müvəffəqiyyət – hər hansı bir məqsədin əldə olunmasında uğurun qazanılması, ictimai tanınma, işdə yaxşı nəticələrin olmasıdır. Kommersant uğurluğunun əldə olunmasına aşağıdakılar təsir göstərə bilər: - Sadəcə bəxtigətirmə (lazım olan vaxt lazımi yerdə oldu və bu zaman imkanı əldən vermədi); - Sınama və səhvetmə metodundan istifadə etməklə “həmin uduşlu variantın” fəal olaraq axtarılması; - Müxtəlif kombinasiyaların səriştəli qaydada hesablanması və nəzəri araşdırmalar əsasında optimal variantın seçilməsi; - Əlverişli vaxtda məxfi informasiyanın, digər resurs növlərinin əldə olunması və onlardan istifadə edilməsi; - Özünün şəxsi bənzərsiz təcrübəsindən, bacarığından, səriştəliliyindən gəlir gətirən əmtəə kimi istifadə olunması. Sahibkarlıq – kommersant davranışı passivlik dövrünə də malik ola bilər, adətən sahibkar fəaldır. Kommersant bazar konyunkturu haqqında təsəvvürə malik olmalı və ondan istifadə etməyi bacarmalıdır. Bütün sahibkarlar üçün ümumi cəhətlərin, qabiliyyətlərin, səriştələrin olması haqında o vaxt danışmaq olar ki, bu müqayisə sahibkarlıq davranışının çoxsaylı modellərinin reallaşdırılmasının bu ya digər forma və istiqamətlərinə uyğun olaraq baş verir. Qərbdə onlar bir neçədir. 70 - İnvestisiya modeli – “öz qorxusuna və riskinə” əsasən vençur investisiya layihələrinin işlənilməsi və tətbiq olunması. - İnventar modeli – özünün və ya müştərinin “nou- hau” sunun yeridilməsi və yaxud satışı. - Təşkilati model hər hansı bir ideyanın, qeyri- standart qərarların həyata keçirilməsinin təşkili, layihənin lazımi resurs növləri ilə təmin olunması, kommunikasiyaların, qarşılıqlı əlaqələrin təmin olunması. - Vasitəçilik modeli – komisssiya alınması əsasında hakim (arbitr), vasitəçi rolunda çıxışetmə (tərəflərin tələbatları və imkanları haqqında bənzərsiz informasiya əsasında)və s. Motivlər: - Öz taleyinin sahibi olma arzusu; - Peşəkar fəaliyyətinin digərlərdən uzaqlaşdırılmasını dəf etməyə canatma, həyat və işi bir yerə qoyma, “yaşamaq üçün işləmək” prinsipini “ işləmək üçün yaşamaq” prinsipinə dəyişmək; - Öz əməyinə görə layiqli mükafatın alınması və özünün maddi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması arzusu. Kommersant - sahibkarın keyfiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Qərarları müstəqil olaraq qəbul edir. 71 2.Yenliyə həssasdır, nəticələrin əldə olunmasına istiqamətlənir. 3. Konstruktiv tənqidə və tərif üçün açıqdır. 4. Biznesdə fəal iştirak etməyə can atır, buna görə də böyük olmayan təşkilatda özünü çox xoşbəxt hiss edir. 5. Cəld inkişafı və yenliyi sevir. 6. İşgüzar ətrafda, biznesin genişləndirilməsi zamanı özünü suda olan balıq kimi hiss edir. 7. Özünə qarşı və tərəf- müqabillərinin qabiliyyətlərinə qarşı çox tələbkardır. Hər bir adamın proseslərin real və ya potensial iştirakçıları olduğu və digərlərin həyatına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bildiyi müasir postindustrial cəmiyyətdə mənəviyyatın rolu artmaqdadır. Sahibkarlar öz statuslarına görə muzdla işə götürdükləri adamların, onu əhatə edən və fəaliyyət sferasına daxil olan təşkilatların rifah halını müəyyən edirlər. Fəaliyyətin mənəvi təşkil edəni – elə bir meyardır ki, bunun əsasında cəmiyyət mümkün ola bilən hərəkətləri qəbul edilə bilinməyən hərəkətlərdən ayırır. Mənəvi baxımdan potensial sahibkarları “akulalara” və “delfinlərə”ayırmaq olar. İki ölçünün – qətiyyətin və mənəvi istiqamətin kombinasiyası əsasında həyatda davranış tiplərinin təsnifatını almaq olar. Əməyin sosalogiyasında insanın iqtisadi fəaliyyətdə iştirakın imkanlarını və effektivliyini müəyyən edən əmək potensialı nəzərdən keçirilir. Öz mahiyyətinə görə potensial işçinin bir sıra peşəkarlıq və 72 şəxsi xarakteristikalarını özündə cəmləşdirir ki, bunların da tərkibi işçilərin istehsalat prosesindəki iştirakına qoyulan tələblə müəyən olunur. Yüklə 1,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|