54
həyata keçirilməsi üçün birləşməsidir. Təsərrüfat
yoldaşlığı tam yoldaşlıq və ya inam əsasında yoldaşlıq
(kommandit) formasında yaradılır. Tam yoldaşlığın
iştirakçıları və inam əsasında yaradılan yoldaşlığın
yoldaşları fərdi sahibkarlar və ya kommersiya təşkilatları
ola bilər.
Təsərrüfat cəmiyyətləri bir və ya bir neçə şəxs
tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi
üçün cəmiyyətin mülkiyyətinə verilən əmlak (mülki
hüquqlar) əsasında yaradılan cəmiyyətdir. Təsərrüfat
cəmiyyətləri məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlər, əlavə
məsuliyyətli
cəmiyyətlər,
qapalı
tipli
səhmdar
cəmiyyətlər və açıq tipli səhmdar cəmiyyətlər
formasında yaradılır.
Təsərrüfat
cəmiyyətlərinin
iştirakçıları vətəndaşlar və hüquqi şəxslər ola bilərlər.
Hüquqi şəxslərin yuxarıda adı çəkilən təşkilati-
hüquqi formalarını daha yaxından nəzərdən keçirək.
İştirakçıları onlar arasında bağlanmış müqaviləyə
uyğun olaraq yoldaşlıq adından sahibkarlıq fəaliyyəti ilə
məşğul olan yoldaşlıq tam yoldaşlıq hesab olunur. Tam
yoldaşlığın
əsas
fərqləndirici
xüsusiyyəti
onun
iştirakçılarının yoldaşlığın öhdəlikləri üzrə bütün
əmlakları ilə qeyri-məhdud birgə məsuliyyətidir. Bundan
başqa, tam yoldaşlıq onun üzvlərinin təsərrüfat
fəaliyyətində şəxsən iştirakını nəzərdə tutur, yəni konkret
şəxs yalnız bir tam yoldaşlığın iştirakçısı ola bilər.
Tam yoldaşlıqda işlərin idarə edilməsi və həyata
keçirilməsi əhəmiyyətli dərəcədə onun təsisat razılaşması
ilə müəyyən olunur. Tam yoldaşlığın hər bir iştirakçısı
əmanətin ölçüsündən asılı olmayaraq bir səsə malik olur.
55
Tam yoldaşlığın mənfəət və zərəri, əgər təsisat
razılaşması və başqa müqavilə üzrə digər qayda nəzərdə
tutulmayıbsa, onun iştirakçıları arasında onların əmanət
kapitalındakı payına proporsional formada bölüşdürülür.
İştirakçıların
mənfəət
və
zərərdə
iştirakdan
kənarlaşdırılmasına yol verilimir.
Qanun
təsərrüfat
yoldaşlıqlarında
əmanət
kapitalının mütləq minimumunun olmasını tələb etmir.
Buna
görə
də,
verilmiş
təşkilati
-
hüquqi
forma fəaliyyət miqyaslarının yoldaşlıq iştirakçılarının
xüsusi kapitalını üstələdiyi zaman istifadə oluna bilər.
Hazırki dövrdə Rusiyada tam yoldaşlıqlar əsas
etibarilə hüquqi şəxsin bu təşkilati-hüquqi formasının
iştirakçılarına qeyri-məhdud birgə məsuliyyətini tələb
etməsi səbəbindən geniş intişar tapmamşdır. İnam
əsasında yoldaşlıq iki kateqoriyadan olan iştirakçılardan
ibarətdir:
tam yoldaşlıq və əmanətçi yoldaşlar.
Komplementarinin hüquq və öhdəlikləri, o cümlədən,
yoldaşlığın öz əmlakı üzrə öhdəlikləri üzrə tam birgə
məsuliyyət daxil olmaqla, tam yoldaşlığın hüquq və
öhdəlikləri ilə anolojidir. Konkret şəxs inama əsasən
yaradılan yalnız bir yoldaşlıqda tam yoldaş ola bilər.
Kommanditistlərin
hüquq
və
öhdəlikləri
müqavilələrin təsisatçıları tərəfindən müəyyən olunur,
məsuliyyət isə onların yoldaşlığın əmlakına qoyduqları
əmanətlərin sərhədləri ilə məhdudlaşır.
İnam
əsasında
yaradılmış
yoldaşlığın
fəaliyyətinin idarə edilməsi yalnız tam yoldaşlar
tərəfindən
həyata
keçirilir.
Əmanətçi-iştirakçılar
yoldaşlığı işinin idarə edilməsi və həyata keçirilməsində
iştirak etmək, etibardan başqa formada onun adından
çıxış etmək hüququna malik deyillər, onların səsvermə
56
hüququ yoxdur. Kommanditistlərin inam əsasında
yaradılmış əməkdaşlığın fəaliyyətində iştirakının əsas
məqsədi yoldaşlığın mənfəətinin əmanət kapitalında
onların payına düşən hissəsini əldə etməkdən ibarətdir.
İnam əsasında yaradılmış yoldaşlığın qeydiyyatı
üçün ilkin kapitalın ilkin məbləği reqlamentləşdirilmir və
müştərək sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında konkret
razılaşma şərtlərindən ibarətdir.
Səhmdar cəmiyyət. Onlar Rusiyada kifayət qədər
geniş yayılmışdır. Nizamnamə kapitalı müəyyən
miqdarda səhmlərə bölünmüş cəmiyyətlər səhmdar
cəmiyyətlər
adını almışdır. Səhmdar cəmiyyətin
iştirakçıları onun öhdəlikləri üzrə cavab vermirlər və
cəmiyyətin fəaliyyəti ilə bağlı zərərlər üzrə onlara
məxsus olan səhmlərin dəyəri həcmində risk daşıyırlar.
Səhmdar cəmiyyətlərin açıq və qaqpalı tipləri
fərqləndirilir.
İştirakçıları onlara məxsus olan səhmləri başqa
səhmdarların razılığı olmadan özgəninkiləşdirə bildiyi
cəmiyyətlər açıq tipli səhmdar cəmiyyətlərdir. Bu zaman
bütün arzu edənlər tərəfindən qanunlar və başqa hüquqi
aktlarla təyin olunmuş şərtlərlə sərbəst şəkildə satılır.
Açıq tipli səhmdar cəmiyyətlərin iştirakçılarının sayı
məhdudlaşdırılmır.
Səhmdar təkcə təsisatçılar və ya əvvəldən
müəyyənləşdirilmiş şəxslər dairəsi arasında bölüşdürülən
cəmiyyətlər səhmdar cəmiyyətləri adlanır. Qapalı tipli
səhmdar cəmiyyətin səhmdarlarının sayı 50- ni keçə
bilməz.
57
Səhmdar
cəmiyyətin
nizamnamə
kapitalı
səhmdarlardan
əldə
edilmiş
səhmlərin
nominal
dəyərindən formalaşır və qeydiyyat anında federal qanun
tərəfindən təyin olunmuş açıq tipli cəmiyyət üçün əməyin
ödənilməsinin minimal məbləğinin min mislindən, qapalı
tipli cəmiyyətdə isə yüz mislindən az olmamalıdır.
Adi və səlahiyyətli səhmlər fərqləndirilir.
Hər bir adi səhm onun sahibinə eyni həcmdə hüquq verir
və buraya aşağıdakılar daxildir: səhmdarların ümumi
yığıncağında bütün məsələlər üzrə səs hüququ ilə iştirak
imkanı, cəmiyyətin idarə edilməsi orqanlarında və onun
nəzarət orqanlarında iştirak hüququ, dividendlərin
ödənilməsi, cəmiyyətin ləğv edilməsi zamanı onun
əmlakının bir hissəsinin əldə edilməsi üzrə və s.
Müxtəlif tipli səlahiyyətli səhmlərin sahiblərinin
hüquqları qanunvericilik və konkret cəmiyyətin
nizamnaməsi ilə müəyyən olunur.
Cəmiyyətin idarə edilməsini onun orqanları
həyata keçirir:
Ali- səhmdarların ümumi yığıncağı;
Kollegial – müşahidə və ya direktorlar şurası;
Həm kollegial – idarəetmə, həm də tək şəxsli –
direktor ola bilən icraedici.
İdarəetmə
orqanlarının
səriştələrinin
bölüşdürülməsi cəmiyyətin nizamnaməsinə və səhmdar
cəmiyyətləri
haqqında qanunvericiliyin tələblərinə
müvafiq olaraq həyata keçirilir.
Dostları ilə paylaş: |