Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
ilqar Məmmədov lər. Bu problem, əsasən, hüquq mühafizə orqanlarının tərkibi ilə bağlı mübahisələrin elmi ədəbiyyatda hələ də birmənalı şəkildə həll edilməməsindən irəli gəlir. Məlum olduğu kimi, hüquqşünaslar arasında hansı orqanların hüquq mühafizə orqanları kateqoriyasına aid edilməsi ilə bağlı yekdil bir rəy formalaşmamışdır. Qanunvericilik aktlarında da, bu barədə dəqiq göstəriş yoxdur. Dövlət orqanlarından hansıların hüquq mühafizə orqanlarına aid olması məsələsini həll etmək üçün hüquq mühafizə fəaliyyətinin başlıca əlamətlərinin müəyyənləşdirilməsinin xüsusi əhəmiyyəti var. Hüquq mühafizə fəaliyyəti deyərkən, xüsusi səlahiyyətli orqanların qanunvericiliklə müəyyən edilmiş
qaydada hüquqi
təsir tədbirlərindən istifadə etməklə hüququ, hüquq qaydasını mühafizə etmək məqsədi güdən dövlət fəaliyyəti başa düşülür. Tədqiqatçıların bir çoxu həmin bu fəaliyyətin məzmunundan və mahiyyətindən çıxış edərək belə hesab edirlər ki, müəyyən kriteriyalara görə hüquq mühafizə orqanlarına məhkəmə, prokurorluq, daxili işlər, milli təhlükəsizlik orqanları, vergi işi ilə bağlı olan orqanlar, gömrük orqanları, ədliyyə orqanları aid edilməlidir.1 Belə olan halda, hüquq mühafizə orqanları sırasına icra hakimiyyəti orqanları ilə bərabər, məhkəmə hakimiyyəti orqanları, o cümlədən, bəzi dövlətlərdə heç bir hakimiyyət qoluna aid olmayan prokurorluq orqanları (məsələn, Rusiya Federasiyası) daxil edilir. Bu, o deməkdir ki, hüquq mühafizə orqanları tam şəkildə icra və yaxud məhkəmə hakimiyyətinə daxil olmadan dövlət mexanizminin ayrıca bir tərkib hissəsi kimi çıxış edir. Məhkəmə orqanları həm də dövlət mexanizminin strukturuna hakimiyyətin üçüncü qolunu təşkil edən orqanlar sistemi kimi daxil olduğundan, tədqiqatçıların bir qismi həmin orqanlar istisna olmaqla, digər hüquq mühafizə orqanlarını güc strukturları kimi xarakterizə edir. Beləliklə, «güc strukturları» anlayışından istifadə olunarkən hüquq mühafizə fəaliyyətini həyata keçirən icra hakimiyyətinin müvafiq orqanları (polis, penitensiar orqanlar, təhlükəsizlik orqanları və s.) və ordu nəzərdə tutulur.
JI.K.
OpaBooxpaHHTeji'bHbie opranbi. S. 24.
438
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Bəzi müəlliflər isə həmin orqanları dövlət orqanları sisteminin ayrıca bir həlqəsi kimi qəbul etsələr də, onların güc strukturu kimi xarakterizə edilməsini yanlış hesab edirlər. Məsələn, həmin mövqedən çıxış edən V.A.Çetverninin fikrincə, adı çəkilən qurumların «güc strukturları» adlandırılması belə bir təəssürat yaradır ki, dövlət aparatının bir hissəsi hüquqi deyil, məhz güc tipli hakimiyyəti ifadə edir."'
Hər bir halda inkar edə bilmərik ki, dövlət hakimiyyətinə güc verən dövlət məcburiyyət tədbirlərini tətbiq etmək səlahiyyətinə malik olan həmin orqanların hakimiyyətin bu və ya digər qoluna mənsub olmasına baxmayaraq, onlar bütövlükdə dövlət mexanizminin xüsusi bir həlqəsini təşkil edir. Belə ki, bütün bu orqanlar (məhkəmə orqanları, prokurorluq orqanları, gömrük orqanları, polis və s.) hakimiyyətin ayrı-ayrı qollarına (bəzi dövlətlərdə isə prokurorluq hakimiyyətin heç bir qoluna mənsub deyil və dövlət mexanizmində ayrıca yeri var) mənsub olsalar da, dövlətin eyni bir funksiyasının həyata keçməsini təmin etməklə bir məqsəd və eyni bir vəzifənin həyata keçirilməsi üçün fəaliyyət göstərir və dövlət mexanizminin tərkibində ayrıca bir sistem təşkil edirlər. Həmin sistemə daxil olan orqanları xarakterizə edən əsas xüsusiyyətlər onların fəaliyyəti nəticəsində hüquq pozuntularının aşkar edilməsi və bu pozuntuların qarşısının alınması, hüquq pozuntusuna yol vermiş subyektlərin məsuliyyətə cəlb edilməsi, ictimai asayişi, mülkiyyətin toxunulmazlığını, insan və vətəndaş hüquq və azaqlıqlarının təmin edilməsi, həmçinin bütün bunları həyata keçirərkən dövlət məcburiyyət tədbirlərindən istifadə etmək səlahiyyətinə malik olmaları ilə bağlıdır. Ölkənin, dövlətin müdafiə olunması kimi ayrıca bir funksiyanın həyata keçməsinə xidmət edən ordu isə dövlətin əsas silahlı qüvvəsi olmaqla müvafiq icra hakimiyyəti orqanına tabedir. Digər dövlətlərin təcrübəsinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasında da ordu quruculuğu və onun təşkili, ordunun maddi- ' Проблемы обшей теории права и государства.
S. 584. 439 ilqar Məmmədov texniki təchizatı ilə bağlı fəaliyyət icra hakimiyyəti orqanları sisteminə daxil olan xüsusi bir orqanın-Müdafiə Nazirliyininin səlahiyyətinə verilmişdir. Məhkəmə orqanları. Dövlət hakimiyyətinin müstəqil bir qolu olan məhkəmə hakimiyyəti məhkəmə orqanlarından təşkil olunur və ədalət mühakiməsi yalnız bu orqanlar vasitəsilə həyata keçirilir. Həmin orqanların ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi ilə bağlı fəaliyyəti qanunvericilik tərəfindən dəqiq şəkildə tənzimlənir və bu dəqiqlik prosessual qaydalara uyğun hərəkətlərin yerinə yetirilməsində ifadə olunur. Prosessual qaydalardan kənara çıxmaq və ya məhkəmə tərəfindən qanunda göstərilməyən hərəkətə yol vermək ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində mümkün hesab edilmir. Demokratik dövlətlərdə məhkəmə hakimiyyətinin sosial rolu cəmiyyətdə hüquqla tənzimlənən münasibətlər sahəsində konfliktlər baş verdikdə həmin konfliktləri həll etməklə hüququn aliliyinin təmin edilməsindən, qanunla qorunan maraqların müdafiə olunmasından, ədalət mühakiməsini həyata keçirmək və cəmiyyətdə ədalət mühakiməsinə inam və etimadın yaradılmasından, ictimai həyatın bütün sahələrində qanunçuluğun bərqərar edilməsindən ibarətdir. Bu hakimiyyət vətəndaşları özbaşınalığa yol verən məmurların və onların arxalandığı nəhəng bürokratik aparatın əzici gücündən qoruyur və dövlət hakimiyyətinin digər qollarına mənsub olan orqanlar arasında baş verən konfliktləri həll etməklə dövlət aparatının fəaliyyətində nizamın təmin edilməsində iştirak edir. Məhkəmə hakimiyyətinin strukturu iki cür: monosistemli və polisistemli olur. Monosistemli strukturlarda məhkəmə orqanları olan məhkəmələrdən şaquli təşkilatlanma qaydasında vahid sistem yaradılır. Bu strukturda məhkəmə sistemi yalnız məhkəmə instansiyası üzrə təşkilatlanır. Beləliklə, məhkəmələr bir neçə instansiyaya ayrılır və aşağı instansiya məhkəməsinin işə baxması nəticəsində qəbul edilən qərardan yuxarı instansiya məhkəməsinə şikayət verildikdə, həmin işə yuxarı instansiya məhkəməsi də baxa bilir. Məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının 440
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|