Qaraqalpaq indd
Yüklə 8,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 134 135 Atının alnında ulduzu olan, Nədəndir çapmırsan bizim ellərə?! Görürsən – çoxdandır intizardayam Yəqin qayıtmazsan bizim ellərə?! (s.125) Qız oğlanı gecə-gündüz gözləyir, onun bütün düşün c si, fikirləri, baxışları uzaqlara boylanır. O, nə qədər sev gili si nin dalınca yollara baxırsa, oğlan ondan uzaqlaşır. Qız başa dü- şür ki, artıq o, heç vaxt qayıtmayacaq. «Nazuk nəğməsi»ndə də şeirin ritmikası və into na siyası eyni hiss və əhval- ruhiyyə yaradır. Nəğmənin aşa ğı dakı sətirlərinə müraciət edək: Bu dörd igiddən hanısı, Öz özlüyündə qoçaq. Amma hamıdan daha çox, Mənimki qamətli – görür Allah. Dərə-daşlar içində, Gizlənmişəm gör nə vaxt. Bura gələnlər içində, Mənimki yoxdur heyhat. O, qoçaq gəlməyincə, Üzümdə yaşdan yer yox. Görünür, bi hicranın Əzəli var – sonu yox. (s.127) Qarşımızda məhəbbət lirikasının yaxşı nümunələrin dən biridir. Bu lirik şeir dərin fikir, hiss, mənəvi zənginlik, aydın temperament nümunəsidir. Qız öz sevgilisini daim tərifləyir və bilir ki, o, digər cigitlərdən ən güclüsü, qəddi-qamətlisi, onun xilaskarıdır. Lakin qəlbində oğlanın ondan ayrılması və geri qayıtmaması qorxusu və həyəcanı da vardır. Öz sevgilisi üçün həsrət çəkən qız fikirləşir ki, onların bu vüsalının «əvvəli olsa da, sonu yoxdur”. Digər bir «İpək və məxmərə bürünmüşəm» şeir-nəğmə- sində ailə mövzusuna müraciət olunur. Burada qaraqalpaq həyatının feodal-patriarxal dövrü və əxlaq normaları öz əksini tapır ki, bu dövrdə qızlara ərə verilən zaman başlıq məsələsinə nəzər salınır. Sevgililərin ayrılması, onların ürək ağrıları, hissləri, həyəcanları haqqında qaraqalpaqların çoxsaylı lirik mahnıları mövcuddur. «İpək və məxmərə bürünmüşəm» şeirindən fraqmentə nəzər salaq: İpək, məxmər geyinmişəm, Qollarımda bazubənd. Evim böyük, ərim qoca, Özüm evdə, ürəyimsə bilməm harda. Evim böyük – səadətim yox, Hər gün sübh tezdən qalxıram. Öz evimdə mən nökərəm On dörd yaşımdan da çox. (c. 131) Burada qızın dözülməz qüssə, kədəri, qəmi, onun gücsüzlüyü, gənc qızın qoca kişiyə ərə verilməsi və onun daxili mənəvi aləminin genişliyi əksini tapır. Ondörd yaşlı qız öz qoca ərinin evində məxmərə, ipəyə bürünüb, qollarında bazubəndlər olsa da, qəlbində tamamilə başqa məkandadır. Qızın özünün bu böyük, zəngin evdə qul sayılması da adi görünür, çünki o, burada əsir kimi sanki zəncirdə saxlanılır, hiddətli ərindən həddindən artıq qorxur. Lakin bu gənc qadın daim öz sevgisini, xoşbəxtliyini qorumağa çalışır. Onun üçün xoşbəxtlik heç də zər-zibada deyil. Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 136 137 Xalq nəğmələri şeir-musiqi folkloruna aiddir. Bu tipli nəğmələr əksər hallarda insanın hiss, həyəcan, ürək çırpıntıları ilə bağlı olur. Digər mərasim nəğmələrindən fərqli olaraq onların ifası heç də mərasimin gedişi çərçivələri ilə şərtlənmir: onlar praktik olaraq həmişə və hər yerdə oxunur. Bununla belə onların ifasında müxtəlif məhdudiyyətlər də vardır. Bəzi lirik nəğmələr ənənəyə uyğun olaraq ya yolda, ya məhsul yığımında müxtəlif yerlərdə ifa olunurdu. Elə lirik nəğmələr də vardır ki, onlar gənc oğlanlar və qızlar, sevgililər tərəfindən ifa olunurdu. Lakin nə bunlarda, nə də digərlərindəki məhdudiyyətlər nəğmələrin janr mahiyyətinə xələl gətirmir. «Lirik nəğmə» termini bu nəğmələrin poeziyanın lirik növünə aid olduğunu göstərir. Bununla bağlı V.Q.Belinski yazırdı: «Epik poeziya elə obrazları və mənzərələri ifadə edir ki, burada lirik poeziya obrazları və şəkilləri insan təbiətinin obrazsız və formasız hisslərinin ifadəsi üçün istifadə edir». 3 Lirik folklor nəğmələri insanın daxili aləmini açır, onları özünəməxsus şəkildə əks etdirir, bunu heç də ədəbi lirikadakı kimi etmir. Xalq nəğməsinin lirik mahiyyətinin spesifikasını vaxtilə N.Q.Çernışevski belə müəyyənləşdirmişdir. Xalq nəğməsi hər bir insanın hisslərinə uyğun gəlməlidir. Əks təqdirdə o bütün xalqa gərəksiz olardı. 4 Lirik mahiyyət nəğmənin poetik məz mu nunun və formasının spesifikasını müəyyənləşdirir. Lirik qəhrəman qaraqalpaq xalq nəğmələrində feodal cə- miy yətində yaşayan sadə adamlardır, onlar sosial-cəmiyyət ziddiyyət lərin dən daim əziyyət çəkirlər. Bununla belə qaraqalpaq xalq nəğmələrinin kökü daha qədim folklor ənənələrinə gedib çıxır. Xalq poeziyası mərasimlərin əsasında yaran sa da, digər tip nəğmələrin xüsusiyyət lərini özündə əks etdirm əmişdir. Onların əsasında lirik nəğmələr həyat gerçəkl- iyinin təsvirində mərasimlərdən kənara çıxır. Qaraqalpaq xalq nəğmələri pafosuna görə də rənga rəng- dir. Onlar üçün emosional əhval-ruhiyyə xarakterikdir. Xalq nəğmələrində qəmli-kədərli faciəvi nəğmələr («Əziz dost», «Məni tərk etmə, sevgilim», «Sevgilinin həsrəti», «Sevgilim, nə vaxt qovuşarıq?», «Mən qamətli idim, mən ağüz idim» , «Qızın nəğməsi»və s.), həm də nikbin ruhlu nəğmələr («Mənim sevgilimi yağışda yuma», «Təpiyini yerə döyən cins at», «Ey uzaqda uçan durna, de», «Sədir-pəhləvan» və s.) satirik nəğmələr («Pritça», «Molla», «İşan» və s.) vardır. Qaraqalpaq nəğmələrində gənc sevən oğlanla qız arasındakı münasibətlər adətən işıqlı, daha yüksək tonla əks olunur, əksər hallarda qızın kədərli sevgisi haqqında, xəyanət haqqında söhbət açılır. Məsələn, nəğmələrin birində deyilir: Məndən üz döndərdin, baş alıb getdin, Mən yanına gəldim – sən sevinmədin. Bir sözünlə qəlbim ovundurmadın, Oğrun baxışı da mənə çox gördün. (s.136) Bununla belə lirik nəğmələrin təsnifatı onlardakı hiss və həyəcanların ifadə olunmasına görə poetik məzmunun yalnız bir tərəfini əks etdirir. Qaraqalpaq xalq nəğmələri mövzusuna və personajla- rın mövzudan asılılığına görə də çoxcəhətli və rəngarəngdir. Onlar gerçəkliyin bir çox tərəfləri ilə bağlıdır. Qaraqalpaq xalq nəğmələri real gerçəkliyi təsvir etməklə, əsasən sadə xalqın ailə-məişət həyatı ilə sıx əlaqədədir. Onlarda öz doğma sevgilisindən kənarlaşdırılıb zorla sev- mədiyi kişiyə verilmiş qızın şikayəti, vətən həsrəti, doğma aulu və evi haqqında düşüncələr əksini tapır. Nəğmə qəh rə ma nı kişi olduqda onun sevgilisi haqqında geniş düşüncələri verilir. Nəğmələrin lirik qəhrəmanlarının ortaya çıxan çox- saylı problemlər sıra sında onların şəxsi ailə həyatında, Yüklə 8,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|