15.5. Valyuta nəzarəti
.
Kommersiya fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsi siste-
mində valyuta nəzarəti mühüm yer tutur.
Valyuta nəzarət sistemi ölkələr arasında valyuta dəyər-
lərinin müxtəlif formalarının yerdəyişməsinin tənzimlənməsi
üzrə tədbirlər toplusunu təmsil edir. Bu tədbirlər toplusunda
valyuta məhdudiyyətlərinin tətbiqinə xüsusi fikir verilir.
Valyuta məhdudiyyətləri valyuta dəyərləri ilə bağlı əməliy-
246
yatlarda qadağalar, limitləşmə, nizama salma, ləngimə və ya
onların sərəncamları şəklində istifadə olunur. Valyuta nəzarə-
tinin və valyuta məhdudiyyətlərinin əsas məqsədləri kimi aşa-
ğıdakıları göstərmək olar:
- iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi;
- xarici iqtisadi əlaqələrdə inkişafın stimullaşdırılması;
- ölkənin valyuta ehtiyatlarının formalaşması;
- ölkənin beynəlxalq öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi.
Valyuta məhdudiyyətləri aşağıdakı amillərin nəzərə
alınması ilə tətbiq olunur:
- ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin və onun valyuta
bazarının nəzərə alınması;
- ödəniş balansının vəziyyəti;
- rəsmi qızıl - valyuta ehtiyatlarının səviyyəsi və dina-
mikası;
- milli pul vahidinin dönmə rejimi;
- idxalın həcmi və ona olan tələb;
- iqtisadi üstünlüklər;
- milli istehsalın qiymət və həcmlərinin səviyyəsi.
Valyuta nəzarətinin əsas tələbi valyuta qanunverici-
liyinə riayət olunmasıdır. Bu qanunvericilik, bir qayda olaraq,
kapitalın hərəkəti ilə əlaqədar olan (ödəniş balansının strukturu
üzrə) əməliyyatların və cari əməliyyatların yerinə yetirilməsinə
nəzarət üzrə tədbirlər kompleksini nəzərdə tutur. Valyuta
nəzarətinin və valyuta məhdudiyyətlərinin formaları uyğun
olaraq bu əlamətə görə cari (mal sövdələşmələri və
«görünməz» sövdələşmələr) və maliyyə (kapitalın ixracı, idxalı
və neytral sövdələşmələr) formalarına bölünürlər.
Valyuta nəzarətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:
-
aparılan valyuta əməliyyatlarının qüvvədə olan
qanunvericiliyə uyğunluğunu və bunun üçün lisenziya və
icazələrin olmasını müəyyən etmək;
247
- dövlət qarşısında xarici valyuta üzrə və Azərbaycan
Respublikasının valyuta bazarında valyutanın satışı üzrə
öhdəliklərin rezidentlər tərəfindən yerinə yetirilməsi vəziyyə-
tini yoxlamaq;
- xarici valyuta ilə ödənişlərin əsaslandırılmış olduğunu
yoxlamaq;
- valyuta əməliyyatları, o cümlədən qeyri-rezidentlərin
milli valyuta ilə əməliyyatları üzrə uçot və hesabatın tamlığı və
obyektivliyini yoxlamaq.
Valyuta nəzarətinin əsas vəzifələri
aşağıdakılardır:
- ixrac edilmiş əmtəələr üzrə valyuta mədaxilinə nəzarət
etmək;
- idxal əməliyyatları üzrə əmtəələrin Azərbaycan Res-
publikasına daxil olmasına nəzarət etmək;
- barter müqavilələri üzrə əmtəələrin Azərbaycan Res-
publikasına daxil olmasına nəzarət etmək.
Azərbaycanda valyuta nəzarəti "Valyuta tənzimi haq-
qında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa, eləcə də Nazir-
lər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikasının Milli Bankının və
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinin öz
səlahiyyətləri çərçivəsində qəbul etdikləri qərarlara uyğun
həyata keçirilir. Respublikamızda valyuta nəzarətini həyat
keçirən orqanlar isə Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı
və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsidir.
Valyuta nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün ilkin sənəd
lazımi qaydada tərtib olunmuş ixrac və ya idxal müqavilə-
ləridir. Onlarda minimum aşağıdakı rekvizitlər öz əksini
tapmalıdır:
- hüquqi ünvanları göstərilməklə tərəflərin müəyyən
edilməsi;
- miqdarı və texniki xüsusiyyətləri qeyd edilməklə
əmtəələrin təsviri;
248
- əmtəə vahidinin qiymətinin, qiymətin hesablanma
üsulunun və müqavilənin ümumi məbləğinin göstərilməsi;
- tədarük vaxtının göstərilməsi;
- əmtəənin qəbulu və haqqının ödənilməsi üzrə alıcının
öhdəlikləri;
- ödənişlərin həyata keçirilməsinə əsas verən sənədlərin
siyahısı göstərilməklə ödənişlərin müddəti, ödəniş valyutası və
ödəniş üsulu;
- ödənişi həyata keçirənlərin və alanların bankının və
hesablarının nömrələrinin göstərilməsi (eləcə də, ödənişlərin
həyata keçirildiyi müxbir bankların rekvizitlərinin göstəril-
məsi);
- göndərilən əmtəənin haqqının ödəniləcəyinə və ya
həyata keçirilmiş ödənişə görə əmtəənin tədarükünə zəmanət;
- əmtəənin göndərilməyəcəyi təqdirdə alınmış avansın
qaytarılacağına dair tərəflərin öhdəlikləri;
- öhdəliklərin yerinə yetirilməməsinə görə tərəflərin
məsuliyyəti və cərimə sanksiyaları;
- meydan çıxan mübahisələrin baxılacağı məhkəmənin
yerləşdiyi ölkənin adı.
Müqavilə azərbaycan dilində tərtib olunmalıdır və ya
azərbaycan dilinə tərcüməsi notarial qaydada təsdiq olunma-
lıdır. Müqavilə nömrələnməli, onun imzalandığı yer (ölkə),
tarix göstərilməli və onu imzalamağa səlahiyyəti olanlar
tərəfindən imzalanmalıdır.
Valyuta nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün ikinci növ
sənədlər saziş pasportu, uçot kartoçkası və ödəniş kartoç-
kasıdır.
Hər bir idxal və ixrac əməliyyatları üzrə saziş pasportu
tərtib edilir. Saziş pasportu idxalçının və ya ixracçının valyuta
hesabının açıldığı və müqavilə üzrə hesablaşmaları aparan
bank tərəfindən imzalanır. Saziş pasportu müəyyən edilmiş
qaydada, standart formada və iki nüsxədə tərtib edilir.
249
Saziş pasportu tərtib edildikdən sonra idxalçı və ya
ixracçı onu, müqavilənin əsli və ya təsdiq edilmiş surəti ilə
birlikdə, öz bankına təqdim edir. Bank təqdim edilmiş sənəd-
lərin, o cümlədən imzaların, həqiqiliyini yoxlayır, saziş paspor-
tunu imzalayır, onun bir nüsxəsini özündə saxlayır, digər
nüsxəsini isə müştəriyə verir. Bununla da bank müqavilənin
yerinə yetirilməsinə nəzarət funksiyasını üzərinə götürür.
ARDGK tərəfindən
uçot kartoçkası hər bir gömrük
deklarasiyasında hər bir əmtəə kodu üzrə tərtib edilir. ARDGK
Azərbaycan Respublikası ərazisindən çıxarılan və ya onun
ərazisinə daxil olan əmtəələrin və müvafiq ödənişlərin
eyniləşdirilməsi məqsədi ilə uçot kartoçkalarmı idxalçının və
ya ixracçının bankına göndərir. Ödəniş
kartoçkaları müqavilə
üzrə həyata keçirilən ödənişlərin qeydiyyatı və onlara nəzarət
məqsədi ilə tərtib edilir.
Dostları ilə paylaş: |