Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

150 
 
 
 
 
 
 
 
 
Heterotrof  (insan  və  heyvan)  orqanizmlərində  sadə  karbohidratların  biosin-
tezi,  lipidlərin,  zülalların  və  digər  üzvi  birləşmələrin  parçalanmasından  alınan 
məhsullar hesabına baş verir.  
Orqanizmdə  karbohidrat  qrupuna  mənsub  olmayan  üzvi  maddələrdən 
qlükoza  və  qlükogenin  sintez  edilməsi  qlükoneogenez  adlanır.  Bu  proses  əsasən 
qaraciyərdə  və  bəzi  hallarda  böyrəklərdə  gedir.  Qlükogen  aminturşularından 
qliserindən  habelə  gövşəyən  heyvanların  mədə  önlüklərində  əmələ  gələn  süd, 
piroüzüm,  propion  turşularından  və  s.  birləşmələrdən  sintez  oluna  bilər.  Qlikoge-
nez orqanizm üçün çox əhəmiyyətlidir. Çünki əsasən beyin enerji məqsədilə yalnız 
qlükozadan istifadə edir. Bir gün ərzində 160 q-a yaxın qlükozanın 120 q-ı beyində 
istifadə edilir. Bədəndə olan qlikogenin ehtiyatı isə 190 q-dır. Uzunmüddətli aclıq 
                      OH                                              OH 
   CH
2
−O−P=O          
Triozofosfat-
         
CH
2
−O−P=O 
                      OH       
  izomeraza  
                         OH 
HC−OH                                         C=O 
        O        
   C                                                 CH
2
OH 
        H                                        
 Fosfodioksiaseton 
 3-Fosfoqliserin 
       aldehidi 
 
                                                          Aldoloza 
 
                         Fruktoza-1,6-difosfat 
 
                                            Karbon 
                         OH                                                                         OH  
      CH
2
−O−P=O        
2NADFN + 2H
+
  2NADF
+
  
         CH
2
−O−P=O 
                         OH                                                                         OH 
2HC−OH                                 
−2H
2
O
                      2HC−OH 
                                                           
                                      O 
     COOH                                                                      C 
3-Fosfoqliserin 
                                                                    H 
       turşusu                                                                         3-Fosfoqliserin 
                                                                                                   aldehidi 
                                                                 OH 
   CH
2
OH                               CH
2
−O−P=O 
                                                                 OH                                   OH 
   C=O        ATF   ADF         C=O                    
CO
2
       CH
2
−O−P=O 
                                                                                                          OH 
HC−OH                              HC−OH                         2HC−OH 
 
HC−OH                              HC−OH                              COOH 
  
                                                
                                                      OH 
   CH
2
−O−P=O                      CH
2
−O−P=O               
 
         HO      OH                                       OH           
            
  
3-Fosfoqliserin                                 Ribuloza-5-fosfat                  Ribuloza-1,5-difosfat 
          turşusu 

---

151 
 
zamanı  isə  orqanizm  öz  həyat  fəaliyyətini  başqa  üzvi  maddələrdən  sintez  olunan 
qlükoza sayəsində mühafizə edir. Bu proses aşağıdakı sxemdə göstərilmişdir:   
 
 
 
 
 
 
 
 
Sxemdən  göründüyü  kimi  qlükoza  piroüzüm  və  süd  turşularından  Krebs 
dövranının  aralıq  məhsullarından,  lipidlərin  parçalanması  nəticəsində  yaranan 
qliserindən  və  qlikontörədici  aminturşularından  (qlisin,  alanin,  serin,  alanin, 
treonin, valin, qlutamin və asparagin turşuları, arginin, histidin, prolin, oksiprolin) 
sintez  oluna  bilər.  Orqanizmin  təlabatından  asılı  olaraq  qlikoneogenez  prosesi  ya 
qlikogenin sintez olunduğu mərhələyə qədər davam edir, ya da bu prosesdə əmələ 
gələn qlükoza-6-fosfat  hidrolitik  yolla  qlükozaya  və  fosfat turşusuna parçalanaraq 
qan vasitəsilə toxumalara daşınır. Bunlara qlikogen əmələ gətirən aminturşuları da 
deyilir.  Çünki  göstərilən  aminturşuları  orqanizmdə  ketobirləşmələrin  miqdarının 
azalmasına şərait yaradır.  
  
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Həşimov X.M, Həsənova S.Ə, Qida kimyasi, Bakı 2010, 478 c. 
 2. Həşimov X.M, İbrahimova D.Ə, Ramazanov V.S., Bioloyi kimyadan     
laboratoriya məşğələləri. Dərs vəsaiti, Bakı, 2012, 240 s. 
 3. Xəlilov Q. B. Heyvan biokimyasının əsasları. Bakı. 1987. Maarif.  
 4. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M. Bioloji kimya. 
Bakı 1989. 
 5.  Кольман Я., Рем К. Г. Наглядное биохимия –Москва. Мир, 2000. 
 6.  Северин  Е.  С.,  Алейникова  Т.  Л.,  Осипов  Е.  В.  Биохимия.  -  Москва. 
Медицина. 2003. 
 7. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия 2008. 
 
 
Qida kimyasından mühazirələr. 
Süd turşusu 
Qlükoza 
Piroüzüm 
turşusu 
Oksaloasetat 
Fosfoenolpiro
üzüm turşusu 
Dioksiaseton
fosfat 
Aminturşular 
Qliserin 

---