R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ

IX. CƏNUBĐ   AMERĐKA 

 

Panama  bərzəxi  Amerika  qitəsini  2  hissəyə  -  Şimali  və 

Cənubi  Amerikaya  ayırırsa,  həmin  bərzəxdən  keçən  1904-1914-cü 

illərdə  amerkanlar  tərəfındən  çəkilmiş  və  uzunluğu  -  82  km,  eni 

150-305  km-ə  qədər,  ən  dayaz  yeri-12  m,  slyüzlarının  sayı-3, 

buraxdığı gəmilərin tonnajı-65-70 min ton, yük dövriyyəsi-200 mln. 

---

ton,  sutkada  gəmi  buraxma  dövriyyəsi-24  gəmi,  gəmilərin  keçmə 

müddəti-9 saat təşkil edən Panama kanalı onu birləşdirir. 

Cənubi  Amerikanınn  sahəsi  adalarla  birlikdə  -  18,28  mln. 

kvkm olmaqla şimaldan cənuba -7200 km, qərbdən şərqə-5000 km 

məsafədə  uzanır.  Sahil  xəttinin  uzunluğu-26000  km-dir.  Əhalisi  -

354,88 mln. nəfərdir. Bunun-49,8 %-ni kişilər, 50,2 faizini qadınlar 

təşkil  edir.  Şəhər-kənd  əhalisinin  nisbəti-75,4:  24,6  kimdir. 

Əhalinin  hər  kv  km-də  orta  sıxlığı  -  19,4  nəfər,  ən  çox  sıxlıq 

Ekvadorda  -  47,4  nəfər,  ən  az  sıxlıq  isə  Surinamda  -  2,7  nəfərdən 

çox deyildir. Əhalinin təbii artımının orta göstəricisi -1,1 %, ən çox 

artım  Paraqvayda  -  2,58  %  təşkil  edir.  Regionda  ən  az  təbii  artım 

Uruqvaydadır - 0,93%. Đnsanların-qadın-kişi arasmda ömür sürməsi 

də  eyni  deyildir.  Orta  ömür  sürmə  kişilər  üçün  -  67,4  il,  qadınlar 

üçün - 73,8 ilə qədərdir. Uzun ömür sürmə kişilər arasında-72,8 ilə 

çatır  ki,  bu  da  Çilidə  müşahidə  edilir.  Qadınlar  arasında  da  uzun 

ömür  sürmə  Çili  üçün  xas  olmaqla-79,6  ilə  çatır.  Az  ömür  sürmə 

kişilərdə  -  59,4  il  (Braziliyada),  qadınlarda-65,3  ildən  artıqdır 

(Qayanada).  Əhalinin  orta  hesabla  95  %-i  savadlılardan  ibarətdir. 

Bu  sahədə  Qayana  dövləti  seçilir  (98  %).  Nisbətən  az  savadlılar 

Boliviyadadır - 83%. Cənubi Amerika regionunda istər ərazisinə və 

istərsə də  əhalisinin sayına  görə fərqlənən dövlətlər vardır.  Burada 

12 müstəqil dövlət, eləcə də Argentina aə Böyük Britaniya arasında 

mübahisəli  oian  Folklend  -  Malvin  adaları  yerləşir.  Deyilənlərlə 

yanaşı,  Fransanın  mülkü  hesab  edilən  Qviana  torpaqları  da 

buradadır. Bütün dövlətlər respublika idarəetmə formasına, 3 dövlət 

isə  federativ  inzibati  ərazi  bölgüsünə  malikdir.  Əhalinin  milli 

tərkibinin çoxu hind-avropa mənşəli xalqlardan ibarətdir. Materikin 

şimal-şərqində Afrika mənşəli xalqlar yaşayırlar. Ən çox saylı xalq 

braziliyalılar, kolumbiyalılar, argentinalılar, venesuelalılar, çilililər, 

perudan olanlar hesab olunurlar.  

Boliviyada,  Peruda,  Ekvadorda  çoxluğu  təşkil  edənlər  hindlilərdir. 

Əksər  ölkələrdə  ispan  dili  aparıcı  hesab  olunur.  Braziliyada 

portuqal,  Qayanada-ingilis,  Surinamda-liderland  dili  hakimdir. 

Peruda əsas ispan dili olsa da hindlilərin keçua və aymara dilləri də 

özünə  yer  tapmışdır.  Dini  baxımdan  Cənubi  Amerikada  -  77  % 

katolik,  qalanları  isə  hinduistlər,  protestantlar,  müsəlmanlar, 

iudaistlər,  pravoslavlardır.  Cənubi  Amerikada  ən  böyük  dövlət 

---

ərazisi-8512  min  kv  km,  paytaxtı  Brazilia  olan  Braziliya  hesab 

edilir.  Ərazinin  kiçikliyinə  görə  Surinam  -163,3  min  kv.km, 

əhalisinin azlığına görə isə - 436,5 min nəfər olan yenə də Surinam 

tanınır. San-Paulu -18,5 mln. nəfər əhali ilə regionda 1-ciyeritutur. 

Ümumi  Daxili  Məhsulun  adambaşına  düşən  ən  çox  illik 

miqdarına  görə  Argentina-10,2  min  dollar,  ən  az  Boliviya-2,6  min 

dollar tanınır.