Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı xanlığı
- Bakıda fəhlələrin ilk nümayişi (1902)
- Bakıda ilk ümumi tətil (1903)
- Bakıda 1904-cü il dekabr tətili
65
bütün əsas postları özlərində saxlayan ermənilərin əlində idi. Apreldə bolşevik və erməni partiyalarının mətbu orqanlarından başqa, bütün qəzet və jurnalların nəşri qadağan edildi. "Erməni milli şurası"ndan başqa, bütün digər milli şuraların fəaliyyəti qadağan edildi, Bakı şəhər Duması da buraxıldı. 1918-ci il aprelin 20-də Bakı Fəhlə Deputatları Soveti Bakı Xalq Komissarları Sovetinə çevrildi. Rusiyanı fasiləsiz olaraq neftlə təchiz etmək məqsədi ilə Baksovet Bakı neft sənayesini və Xəzər ticarət donanmasını milliləşdirdi. Azərbaycanın digər təbii sərvətləri - pambıq, düyü, çay, duz, qurudulmuş balıq, quru meyvələr və s. də Rusiyaya göndərilirdi. Baksovetin xüsusi qərarı ilə erməni hərbi hissələri qırmızı qvardiyanın tərkibinə daxil edildi, bunlara ümumi rəhbərlik isə dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı vəhşilikləri ilə "fərqlənən" Z.Avetisyan, N.Qazaryan və Hamazaspa tapşırıldı. Ermənistanla da əlaqə yaradan Şaumyan onu Azərbaycanın tabe etdirilməsi işində qüvvələri birləşdirməyə çağırırdı. Andranikə göndərdiyi radioqramda Şaumyan bu cəlladı və qaniçən soyğunçunu atəşin salamlarla alqışlayırdı. ADR-in elan edilməsindən və onun hökumətinin Gəncəyə köçməsindən sonra Şaumyan Baksovet qoşunlarının Gəncəyə genişmiqyaslı hücumunu hazırlamağa başladı. 1918-ci il iyunun 12-də Baksovet qoşunları Kürdəmiri tutdular, iyunun 27-də isə Göyçaya yaxınlaşdılar. 1918-ci il iyunun 27-dən iyulun 1-dək Göyçay yaxınlığında baş vermiş döyüşlər nəticəsində Baksovetin qoşunları darmadağın edildi. Bundan sonra "İslam ordusu" bütün cəbhə boyu hücuma keçdi və tezliklə Kürdəmirlə Şamaxını Baksovet qoşunlarından azad etdi. Baksovetin qoşunları Biləcəriyə tərəf çəkildi. Almaniyanın vasitəçiliyi ilə Sovet Rusiyasının müdaxiləsi nəticəsində "İslam ordusu"nun Bakıya daxil olması ləngidi. Baksovet keçmiş çar polkovniki L.Biçeraxovun başçılığı ilə İrandan gələn dəstənin də yardımına ümid edirdi. Lakin cəbhədə vəziyyətin mürəkkəbliyini görən Biçeraxov öz dəstəsini döyüşə girmədən Dağıstana apardı. Belə bir şəraitdə Baksovetdə çoxluq təşkil edən eser, menşevik və daşnaklar təklif etdilər ki, Türkiyə - Azərbaycan qoşunlarının Bakıya girməsinin qarşısını almaq üçün ingilis qoşunları şəhərə dəvət olunsun. Bakı Sovetinin 1918-ci il iyulun 25-də keçirilmiş fövqəladə iclasında səs çoxluğu ilə ingilislərin Bakıya dəvət olunması və koalision hökumətin təşkil edilməsi haqqında qətnamə qəbul olundu. 1918-ci il iyulun 31-də Bakı Soveti öz səlahiyyətlərindən əl çəkdiyini bəyan etdi və onun üzvləri "Ərdəhan" gəmisində Həştərxana yola düşdü. Elə həmin gün Bakıda hakimiyyət koalision "Sentrokaspi Diktaturası" hökumətinə keçdi.
- 1748-ci ildə Şimali Azərbaycanda I Mirzə Məhəmməd xan (1748 -68) tərəfindən yaradılmış xanlıq. Xanlığın mərkəzi Bakı şəhəri idi. I Mirzə Məhəmmədin oğlu Məlik Məhəmməd xanın hakimiyyəti illərində (1768 - 84) Fətəli xanın bacısı Xədicə Bikə ilə bağlanmış nikah nəticəsində Bakı xanlığı Quba xanlığından vassal asılılığına düşdü. Məlik Məhəmməd xanın vəfatından sonra oğlu II Mirzə Məhəmməd (1784 - 91) Bakı xanı oldu. Fətəli xanın ölümündən sonra (1789) xanlıqda hakimiyyət uğrunda II Mirzə Məhəmməd xanla əmisi 66
Məhəmmədqulu xan arasında mübarizə başlandı. Quba xanlığından kömək alan Məhəmmədqulu xan qalib gəldi və özünü xan elan etdi. Onun ölümündən sonra (1792) Bakı xanlığında hakimiyyət uğrunda yenidən mübarizə başlandı və Hüseynqulu xan (1792 - 1806) qələbə çaldı. 1796-cı il iyunun 13-də general Zubovun başçılığı ilə rus qoşunları Bakıya soxuldular, lakin elə həmin ilin noyabrında imperatriçə // Yekaterinanın ölümündən sonra imperator I Pavelin fərmanı ilə rus qoşunları Azərbaycandan çıxarıldı. Hüseynqulu xan 1797-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacara itaətini bildirdi. 1805-ci il avqustun 12-də Zavalişinin komandanlığı ilə Rusiya donanması Bakıya yaxınlaşdı, 1806-cı ilin əvvəllərində isə general Sisianov Bakı xanlığının Rusiya imperiyası tabeliyinə keçməsi haqqında layihəni Hüseynqulu xana göndərdi. 1806-ci il fevralın 8-də Bakı xanı ilə danışıqlar zamanı Sisianov Hüseynqulu xanın əmisi oğlu İbrahim bəy tərəfindən öldürüldü. Bundan sonra rus qoşunları Bakı xanlığını tərk etdilər. 1806-cı il sentyabrın 5-də rus qoşunları general Bulqakovun başçılığı ilə yenidən Bakıya yaxınlaşdılar, Hüseynqulu xan İrana qaçdı. 1806-cı il oktyabrın 3-də ruslar Bakını tutdular. Bakı xanlığı ləğv edildi, onun ərazisi isə Rusiya imperiyasına birləşdirildi.
- 1902-ci ilin aprelində zavod rayonlarından gəlmiş minlərlə fəhlə Bakının mərkəzində toplaşdı və ilk dəfə olaraq nümayiş keçirdi. Onların qışqırdıqları şüarları bunlar idi: "Rədd olsun mütləqiyyət!", "Yaşasın azadlıq!". Çar hakim dairələri nümayişi çox çətinliklə qova bildilər, amma fəallar həbs olundu. Bakıda ilk ümumi tətil (1903) - 1903-cü il iyulun 1-də Bibiheybətdə Xatisovun mexaniki zavodunda başlayan fəhlə tətili Bakıda birinci ümumi tətilin başlanğıcı oldu. İyulun 4-dən bu tətil Bibiheybət, Qara şəhər, Balaxanı və Ağ şəhərin fəhlələrini əhatə etdi. Neft sənayeçilərinin "fəhlə hökuməti" adlandırdıqları tətil komitəsi fəhlələrin neft sənayeçilərinə tələblərini hazırladı. Azərbaycanlı fəhlələr bu tətildə fəal iştirak etdilər. 45 - 50 minlik adamın tətili 22 gün davam etdi. Az sonra çar hökuməti əlavə hərbi hissələr gətirərək Bakını hərbi düşərgəyə çevirdi, tətilçilərə divan tutmağa başladılar. Belə bir şəraitdə 1903-cü il iyulun 22- də tətili dayandırmaq haqqında qərar qəbul olundu. Fəhlələr kapitalistlərdən ancaq cüzi güzəştlər qopara bildilər.
- 1900 - 1903-cü illərdə Rusiya imperiyasında, xüsusilə də Azərbaycan neft sənayesində daha ciddi hiss olunan iqtisadi böhran və rus - yapon müharibəsi nəticəsində Bakı fəhlələrinin vəziyyəti xeyli pisləşmişdi. 1904-cü il dekabrın 13-də Bakı fəhlələrinin ümumi böyük tətili başlandı. Neft mədənlərində, zavod və fabriklərdə iş dayandı. Tətilə rəhbərlik etmək məqsədi ilə tərkibinə bolşeviklərin də daxil olduğu tətil komitəsi yaradıldı.
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|