Redaks ġya heyəTĠ

36 

 

 

muĢdu. "Mücahid" partiyasının proqramı "Hü mmət"in proqramına nisbətən daha inqilabi  xarakteri ilə  fərqlənirdi. 

Partiya fərdi terror taktikasmı qəbul etmiĢdi. 

Bakı, Naxçıvan,  Lənkəran,  Gəncə, Tiflis, Petrovsk-Po rt (Mahacqala),  Vladiqafqaz, Tehran, Təbriz, MəĢhəd, Xoy, 

Ərdəbil, Urmiya və baĢqa Ģəhərlərdə partiyanın Ģöbələri fəaliyyət göstərirdi. 

MəĢrutə hərəkatı baĢlayandan sonra partiya əhali arasında təbliğat aparmaq məqsədilə  öz fəa llannı Ġrana göndərdi. 

1908-09  illər  Təbriz  üsyanı  za manı  is ə  partiyanın  fəal  iĢtira kı  ilə  Qa fqaz  və  Orta  Asiya  Ģəhərlərində  Ġran  inqilabçılarına 

yardım ko mitələri təĢkil olundu. 

"Mücahid" partiyasınm Ģöbələri Ġran inqilabçılarına pul, silah -sursat, dava-dərman, tibb avadanlıqlan və s.  zəruri 

Ģeylər  göndərirdi.  MəĢrutəçilərə  can lı  qüvvə  ilə  də  kö mək  göstərilir,  oraya  könüllü lər  göndərilird i.  N.Nərimanov  baĢda 

olmaqla, Tiflis ko mitəsi, M.Əzizbəyov baĢda olmaqla , Bakı ko mitəsi bu iĢdə xüsusi fəallıq göstərirdi. 

Çarizm  bu  partiyanın  fəaliyyətinə  son  qoymağa  çalıĢırdı.  Belə  ki,  polkovnik  BabuĢkin  1907  il  yanvarın  30-da 

Ġrandan  Bakıya  göndərdiyi  teleqramında  məlumat  verirdi  ki,  "RəĢtdə  fədai  təĢkilatının  nü mayəndəsi  ("Mücahid"  təĢkilatı 

nəzərdə tutulur) MəĢədi Hüseyn Bakıya getdi.  Yəqin ki, o,  Ġranda qarıĢıq lıq salmaq üçün orada yerli inqilab ko mit ələ ri  ilə 

danıĢıqlar aparacaqdır". 

"Mücahid" partiyası  Cənubi  Qafqazda  da Ģahlıq  üsuli-idarəsi  əleyhinə geniĢ  təbliğat  aparırdı.  Partiyanın  QaraĢəhər 

(Bakı) Ģöbəsinin fəaliyyəti ilə əlaqədar polisin məlumatında qeyd edilirdi ki, "bu partiya Ġrandakı mövcud dövlət quruluĢunu 

dəyiĢdirməyi qarĢısına əsas məqsəd qoymuĢdur". 

Təbriz  inqilabçılarına  nəĢr  iĢləri  sahəsində  də  yardım  göstərilirdi.  Qa fqaz  caniĢin inə  göndərilmiĢ  gizli  polis 

mə lu matında deyilirdi  ki,  1907-08 illərdə  Ġran təbəəsi M irzə  Məhəmməd oğlu Təb riz sakin i Məhə mmədovun kö məyi  ilə  

vaxt ilə  Rostov-Dondan mətbəə avadanlığı a lıb, Təbrizə aparmıĢdır. 

MəĢrutə  hərəkatının  yüksəliĢi  dövründə  Təbriz  sosial-demokratlarına  yaxından  kömək  məqsədilə  "Ġctima iyyun-

Amiyyun" Partiyas ının  Mərkəzi Ko mitəsi üzvlərindən MəĢədi Ġsmayıl M iyabi,  MəĢədi Məhəmmədəli xan, Hacı xan Təbrizə 

gondərilmiĢdi. Ümu miyyətlə, inqilab illə rində Cənubi Qafqazdan Ġrana cəmi 800 könüllü getmiĢ və təkcə Təbrizin müdafiəsi 

za ma m onlardan 50-si həlak o lmuĢdu. 

Partiyanın  Ġranda yaradılmıĢ  Ģöbələrində  MəĢədi  Ġsmayıl  Miyabi,  MəĢədi  Məhəmmədəli  xan,  Hacı  xan,  Qafarzadə 

Zünuzi, Məhəmməd Əlioğlu (Təbriz), Mirzə Cəfər Zoncani, MəĢədi Mirzə Məhəmməd, MəĢədi Abbas və MəĢədi Əli (Xoy), 

MəĢədi Bağır Urmiyeyi (Urmiya), MəĢədi Hüseyn Sərabi və M.B.Axundov (ReĢt), Heydərxan Əmioğlu, Mir  Bağır  Qafqazi 

və baĢqaları Cənubi Azə rbaycanın və bütövlükdə, Ġranın mü xtəlif Ģəhərlərində fəal iĢ aparırdılar. 

Bu illərdə Ġranda olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə nəĢr etdirdiyi "Ġran-e  nou" ("Yeni Ġran") qə zetinin səhifə lərində 

Ölkədə baĢ verən inqilabi hadisələri iĢıqlandırırdı. MəĢrutə hərəkatı çar qoĢunları tərəfındən qan içində boğulduqdan sonra 

Təbriz  və  RəĢtdə  hərbi-səhra  məhkə mə ləri  quruldu,  könüllülə rin  bir  ço xu  həbs  və  edam  olundu.  Ya lnız  200  mücahid 

gizlənərə k, xilas ola  bildi. Seyid  Həsən Tağızadə  və M.Ə.Rəsulzadə Türkiyəyə  getməyə  məcbur oldular.  Cənubi Qa fqazda 

aparılan  təqib siyasəti nəticəsində "Mücahid" təĢkilat larına c iddi zə rbə vuruldu. Ġran "Ġctima iyyun-a miyyun" Partiyasının 

fəalları və dava mçıları 1917 ildə "Ədalət" partiyası adı a ltında yenidən Azərbaycanın siyasi həyatına qatıldılar. 

Əd.: Ġ br ah im o v  T.A.  (ġahin), Ġran Kommunist Partiyasının  yaranması,  B., 1963; A s l a n i  S.ġ.,  Ġran "Ġctimaiyyun-amiyyun" (Mücahid) 

Partiyasına  aid  yeni  sənədlər,  ADU-nun  Elmi  əsərləri  (tarix  və  fəlsəfə  elmləri  seriyası),  1973,.    №  8;  T ağıyeva  ġ.Ə.,  Nəriman  Nərimanov  və  Ġran 

xalqlarının demokratik və milli azadlıq hərəkatı, "Sovet Azərbaycanı və xarici ġərq" kitabında, B., 1980; Иванов С., Иранская револоюция 1905-1911 

rr., M., 1957. 

 

ĠKĠHAKĠMĠYYƏTLĠLĠK  -  ġimali  A zərbaycanda  eyni  zamanda  mövcud  olmuĢ  və  bir-b irinə  qarĢı  mübarizə 

aparmıĢ iki hakimiyyət. Rusiyada 1917 il mart-iyul aylarında Müvəqqəti hökurriətin və Fəhlə, Əsgər və Kəndli Deputatları 

Sovetinin  hakimiyyəti  kimi  ö zünü  göstərmiĢdi.  1917 

ilin 

noyabrından 

1918 

ilin 

sentyabrınadək 

Azərbaycanda  üç  dəfə  ikihakimiyyətlilik  dövrü 

olmuĢdur. 

Bakı  Qa fqaz  İsla m  Ordusu  tərəfındən  azad  

edildikdən  (1918,  15  sentyabr)  sonra,  paytaxt  buraya 

köçürüldü.  Cü mhuriyyət  höku məti  hakimiyyətini 

bütün 

ölkə 

ərazisində 

bərqərar 

etdi 

və  

ikihakimiyyətliliyə 

son 

qoyuldu. 

Sonralar 

Azərbaycanda 

yeni 

əks-hakimiyyət 

qurumları 

yaratmaq  cəhdi  (ba x  Muğan  Sovet  Respublikası)  baĢ 

tutmadı.  

Əd.:  ġükürov  K.,  Azərbaycan tarixi, 3 hissədə,  h.2,  B., 

2003. 

ĠKĠNCĠ 

HÖKUMƏT 

KABĠNƏSĠ 

- 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  dövründə  təĢkil 

olunmuĢ  sayca  ikinci  höku mət  kab inəsi,  dövlətin   ali 

icraedic i  orqanı.  A zərbaycan  Milli  ġurası  və  

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Höku mət i  1918  il 

iyunun 16-da Tiflisdən Gəncəyə köçdükdən sonra 

 

 

 

---