Redaks ġya heyəTĠ

100 

 

qəzasından  Qaza x  qəzasına  qaçqınların  kütləvi  surətdə  yeni  axın ı  baĢ  verdi.  1919  il  yanvarın  əvvəllərində 

Zəngəzurda baĢ verən zora kılıqla r və qırğınla r nəticəsində bu qə zanın dağlıq h iss əsinin 40 minədək sakini Qa rabağın 

Cəbrayıl,  ġuĢa,  CavanĢir  qəzala rına  və  respublikanın  digər  yerlərinə  qaç mağa  məcbur  oldula r.  Bu  s əbəbdən 

Azərbaycan  Hökumət i  1919  ilin  mayında  Parla mentə  Ermənistanın  müsəlman  əhalisinə  yardım  göstərilməsi  barədə 

qanun layihəsi təqdim et miĢdi. Pa rla ment qanun layihəsinə dərhal ba xd ıqdan sonra vəsait ayırmaq  barədə qərar qəbul 

etmiĢ, ayrılmıĢ 3 milyon vəsait hesabına 1919 il iyulun sonlarında Ġrəvana 15 vaqon un, taxıl, darı və arpa göndərilmiĢ 

və əhalinin  hər nəfərinə ayda 10 funt hesabı ilə paylan mıĢdı. Bundan əlavə, Ġrəvanda müsəlmanla r üçün a mbulatoriya, 

habelə 85 nəfərlik uĢaq evi açılmıĢ və sonralar Amerika Ko mitəsinin himayəsinə verilmiĢdi. 

Bakı və onun ətrafını əhatə edən sənaye rayonunda yalnız qaçqınlara deyil, bütün yoxsul yerli əhaliyə, mədən 

fəhlələrinə də yardımlar göstərilirdi. Azərbaycan Höku məti 1919 ilin fevralından baĢlayaraq qida məntəqələri Ģöbələri-

nə, əslində, dövriyyə vəsaitlərinin yeganə mənbəyinə çevrilmiĢ aylıq ödəniĢsiz pul subsudiyaları verirdi.  Höku mət bu-

nunla kifayətlənməyərək, həmin Ģöbələrin iĢinə daim nəza rət edir və ehtiyac olduqda Ģəhərin mü xtəlif yerlərində yeni 

məntəqələrin  açılmasına  göstəriĢ verirdi.  Bu  məntəqələrdə  əhaliyə  pulsuz,  bir  h issəsi  kiç ik  ödəniĢlə  isti  xö rək,  çay, 

həmç inin zəruri gündəlik tə ləbat məhsulları  da paylanırdı. 

Azərbaycan  Höku məti  ilə  yanaĢı,  xa lq  da  qaçqınlara  yaxından  kö məklik  edirdi.  1919  ildə  Bakı  Ģəhəri  və 

mədən rayonlarında qaçqınlar üçün 308000 manat toplanmıĢdı. 

Ermənistan və Gürcüstan hökumətlə rindən fə rqli olaraq, Azə rbaycan Cü mhuriyyəti, milliyyətindən asdı olma -

yaraq, bütün didərginlərə kö mək edird i. Belə ki, Höku mət 1919 ildə yardım olaraq Müsəlman qadın xeyriyyə cəmiy-

yətinə  -  220  nəfərlik  müsəlman  uĢaq sığmacağı  üçün,  Erməni  M illi  ġurasına  -  517  nəfərlik  2  sığınacaq  üçün,  Rus 

xeyriyyə cə miyyətinə - 517 nəfə rlik sığ ınacaq və ə lillər evi üçün, UĢaq evi cə miyyətinə - 80 nəfə rlik sığ ınacaq üçün, 

9-cu sahə ko mitəsinə -  30 nəfə r yaĢlı ada m üçün,  Yəhudi Milli  ġurasına - ucuz ye mə kxana üçün,  Yəhudi  xeyriyyə 

cəmiyyətinə - qocalar və əmlakı o lmayanlar üçün sığınacağa görə 2114501 manat pul vermiĢdi. 

Azərbaycan  Hökuməti  1918  il  ma rt  qırğınları  və  Ba kının  yadelli  iĢğalçılardan,  o  cümlədən  "Sentrokaspi 

diktatur-ası"ndan  azad  edilməsi  dövründə  zərər  çə kmiĢ  Ģə xsləri  də   yaddan  çıxa rma mıĢdı.  Hö ku mət  be lə  Ģə xslərə  

birdəfəlik pul yardımı göstərmiĢdi. Bu  müavinətlə r üçün ayrılan pulların ü mu mi  məbləği  isə 300000  manata bərabər 

idi. 

Azərbaycan  Höku mətin in  qaçqınlarla  bağlı  gördüyü  iĢin  bir  sah əsi  də  onların  ö z  doğma   yurd-yuvalarına 

qayta-rılması  id i.  Bununla  bağh  bütün  xərc ləri  höku mət  ö zü  çəkirdi.  Azərbaycan  Höku məti  ermən i  və  rus  milli 

ko mitələ rin in rəy inə əsasən, 5000 ermənini və 2500 rusu daimi yaĢayıĢ yerlərinə yola salmıĢdı. Bundan əlavə, 4000 

müsəlman  və  1000  nəfər  digər  millətlərin  nümayəndələri  də  daimi  yaĢayıĢ  yerlərinə  yola  salın mıĢdı.  Onlara,  əlavə 

olaraq, yolda qidalan maq üçün də müavinətlər verilmiĢdi. 

O dövrdə erməni daĢnakları  rus qoĢunlarının kö məy i  ilə Anadoluda,  xüsusilə Qarsda, Ġqdırda və b. ərazilərdə 

yerli türk əhalisinin evlərini dağıt mıĢ, on  minlə rlə günahsız insanı, o cümlədən qoca, qadın, uĢağı öldürmüĢ, ev-eĢiyin 

dən  didərgin  salmıĢdılar.  Azə rbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Höku məti  bu  insanları  da  yaddan  çıxa rma mıĢdı.  Be lə  ki, 

Himayədarhq  Nazirliyi  Müs əlman  Xeyriyyə  cə miyyətinin  vasitəçiliyi  ilə  Qa rs  əyalətindən  qaçqın  düĢərək  Bakıda 

məskunlaĢan 700 nəfərin gündəlik çörəklə tə minat mı ö z  üzə rinə götürmüĢdü. Höku mət 1919 ilin  noyabrından 1920 il 

yanvarın 1-dək olan dövrdə buna 526.195 manat məbləğində pul xərcləmiĢdi. 

Himayədarlıq Na zirliyinin nü mayəndəsi Qars vilayətindən və Ġrəvan quberniyasından olan müs əlman qaçqınla-

ra yardım üçün 1919 ilin noyabrından Tiflisə ezam edilmiĢdi. O, qaçqın ların  yolüstü qısamüddətli q idalan ma məntəqə-

lərinin yaradılmasını təĢkil etmə li və bunun üçün onlara pul müavinətləri verməli idi. Tifiis ya xınlığında və AĢağı Cəral 

stansiyasında  iki  belə  məntəqə  açılmıĢdı.  1919  ilin  axır-larında  Dağlılar  Respublikasında  gedən  hərbi  əməliyyatlar 

üzündən Azərbaycana pənah gətirən qaçqın dağlılara yardım məqsədilə də 1 milyon manatpul sərf edilmiĢdi. 

Azərbaycan Parla mentində  xalq  üçün fəla kətə çevrilmiĢ qaçqın və d idərgin lərin  məsələsi də fələrlə   mü zakirə  

edilmiĢ və  müvafıq qərarlar qəbul o lunmuĢdu. Məsələn, 1919  ildə Parlament  Qərb i A zərbaycandan olan qaçqınlara 

smetadan  kənar  13  milyon,  Zəngəzur  qaçqın larına  18  milyon  750  min  manat  kö mə klik  göstərilməsi  barədə  qərar 

qəbul etmiĢdi. 

Parla mentdə  mü zakirə lər  za manı  deputatların  bir  qismi  ayrılan  yardımlara  heç  də  birmənalı  münasibət 

bildirmir,  qaçqınlara   göstərilən  yardımların  formasına  etiraz  edirdilər.  Məsələn,  deputat  A.AĢurov  yardımm  q ısa 

müddət  üçün  nə-zərdə  tutulduğuna  və  hökumətin  qaçqın ların  vəziyyətinin   yaxĢılaĢdırılması  istiqamətində 

uzunmüddətli  proqramının   olmamasına  etiraz  edirdi.  Parlamentin  14  iyun  1919  il  tarixli  iclasında  deputatların 

əksəriyyəti qaçqınlara yardımdan da-ha ço x, onların  iĢlə təmin olun masını düzgün yol hesab edirdi. Deputatların bir 

qismi pulların qaçqınlara necə çatdı-rılması ilə bağlı höku mətdən ciddi izahat istəyir,  mənimsəmən in qarĢısını almağ ı 

tələb  edir,  digər  qis mi  isə  proble mi  həll  et mə k  üçün  əmək  qabiliyyətli  qaçqm  və  köçkünlə rdən  ötrü  yeni  iĢ  yerləri 

açmağ ın  zəruri olduğunu bildirirdilər.  Onlar Suraxanı-Mərdəkan dəmir yolu  xəttinin çəkilməsini və qaçqınların orada 

iĢlə təmin olun masını təklif edirdilər. 

Azərbaycan Höku mət i qaçqın lara  təkcə pulla  deyil, ə rzaqla  da kö mə k edirdi.  Belə   ki,  1920 il yanvarın  5-də 

par-la mentdə qaçqınla rın    21  milyon  manat dəyərində buğda ilə  təchiz o lunması haqqında qərar qəbul olun muĢdu. 

Ümu-miyyətlə,  1919  ildə  Höku mət  əhalinin  yo xsul  təbəqələrinə  kö mək  üçün  3082000  manat  maliyyə  yard ımı 

etmiĢdi. 

 

 

 

 

---