36
muĢdu. "Mücahid" partiyasının proqramı "Hü mmət"in proqramına nisbətən daha inqilabi xarakteri ilə fərqlənirdi.
Partiya fərdi terror taktikasmı qəbul etmiĢdi.
Bakı, Naxçıvan, Lənkəran, Gəncə, Tiflis, Petrovsk-Po rt (Mahacqala), Vladiqafqaz, Tehran, Təbriz, MəĢhəd, Xoy,
Ərdəbil, Urmiya və baĢqa Ģəhərlərdə partiyanın Ģöbələri fəaliyyət göstərirdi.
MəĢrutə hərəkatı baĢlayandan sonra partiya əhali arasında təbliğat aparmaq məqsədilə öz fəa llannı Ġrana göndərdi.
1908-09 illər Təbriz üsyanı za manı is ə partiyanın fəal iĢtira kı ilə Qa fqaz və Orta Asiya Ģəhərlərində Ġran inqilabçılarına
yardım ko mitələri təĢkil olundu.
"Mücahid" partiyasınm Ģöbələri Ġran inqilabçılarına pul, silah -sursat, dava-dərman, tibb avadanlıqlan və s. zəruri
Ģeylər göndərirdi. MəĢrutəçilərə can lı qüvvə ilə də kö mək göstərilir, oraya könüllü lər göndərilird i. N.Nərimanov baĢda
olmaqla, Tiflis ko mitəsi, M.Əzizbəyov baĢda olmaqla , Bakı ko mitəsi bu iĢdə xüsusi fəallıq göstərirdi.
Çarizm bu partiyanın fəaliyyətinə son qoymağa çalıĢırdı. Belə ki, polkovnik BabuĢkin 1907 il yanvarın 30-da
Ġrandan Bakıya göndərdiyi teleqramında məlumat verirdi ki, "RəĢtdə fədai təĢkilatının nü mayəndəsi ("Mücahid" təĢkilatı
nəzərdə tutulur) MəĢədi Hüseyn Bakıya getdi. Yəqin ki, o, Ġranda qarıĢıq lıq salmaq üçün orada yerli inqilab ko mit ələ ri ilə
danıĢıqlar aparacaqdır".
"Mücahid" partiyası Cənubi Qafqazda da Ģahlıq üsuli-idarəsi əleyhinə geniĢ təbliğat aparırdı. Partiyanın QaraĢəhər
(Bakı) Ģöbəsinin fəaliyyəti ilə əlaqədar polisin məlumatında qeyd edilirdi ki, "bu partiya Ġrandakı mövcud dövlət quruluĢunu
dəyiĢdirməyi qarĢısına əsas məqsəd qoymuĢdur".
Təbriz inqilabçılarına nəĢr iĢləri sahəsində də yardım göstərilirdi. Qa fqaz caniĢin inə göndərilmiĢ gizli polis
mə lu matında deyilirdi ki, 1907-08 illərdə Ġran təbəəsi M irzə Məhəmməd oğlu Təb riz sakin i Məhə mmədovun kö məyi ilə
vaxt ilə Rostov-Dondan mətbəə avadanlığı a lıb, Təbrizə aparmıĢdır.
MəĢrutə hərəkatının yüksəliĢi dövründə Təbriz sosial-demokratlarına yaxından kömək məqsədilə "Ġctima iyyun-
Amiyyun" Partiyas ının Mərkəzi Ko mitəsi üzvlərindən MəĢədi Ġsmayıl M iyabi, MəĢədi Məhəmmədəli xan, Hacı xan Təbrizə
gondərilmiĢdi. Ümu miyyətlə, inqilab illə rində Cənubi Qafqazdan Ġrana cəmi 800 könüllü getmiĢ və təkcə Təbrizin müdafiəsi
za ma m onlardan 50-si həlak o lmuĢdu.
Partiyanın Ġranda yaradılmıĢ Ģöbələrində MəĢədi Ġsmayıl Miyabi, MəĢədi Məhəmmədəli xan, Hacı xan, Qafarzadə
Zünuzi, Məhəmməd Əlioğlu (Təbriz), Mirzə Cəfər Zoncani, MəĢədi Mirzə Məhəmməd, MəĢədi Abbas və MəĢədi Əli (Xoy),
MəĢədi Bağır Urmiyeyi (Urmiya), MəĢədi Hüseyn Sərabi və M.B.Axundov (ReĢt), Heydərxan Əmioğlu, Mir Bağır Qafqazi
və baĢqaları Cənubi Azə rbaycanın və bütövlükdə, Ġranın mü xtəlif Ģəhərlərində fəal iĢ aparırdılar.
Bu illərdə Ġranda olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə nəĢr etdirdiyi "Ġran-e nou" ("Yeni Ġran") qə zetinin səhifə lərində
Ölkədə baĢ verən inqilabi hadisələri iĢıqlandırırdı. MəĢrutə hərəkatı çar qoĢunları tərəfındən qan içində boğulduqdan sonra
Təbriz və RəĢtdə hərbi-səhra məhkə mə ləri quruldu, könüllülə rin bir ço xu həbs və edam olundu. Ya lnız 200 mücahid
gizlənərə k, xilas ola bildi. Seyid Həsən Tağızadə və M.Ə.Rəsulzadə Türkiyəyə getməyə məcbur oldular. Cənubi Qa fqazda
aparılan təqib siyasəti nəticəsində "Mücahid" təĢkilat larına c iddi zə rbə vuruldu. Ġran "Ġctima iyyun-a miyyun" Partiyasının
fəalları və dava mçıları 1917 ildə "Ədalət" partiyası adı a ltında yenidən Azərbaycanın siyasi həyatına qatıldılar.
Əd.: Ġ br ah im o v T.A. (ġahin), Ġran Kommunist Partiyasının yaranması, B., 1963; A s l a n i S.ġ., Ġran "Ġctimaiyyun-amiyyun" (Mücahid)
Partiyasına aid yeni sənədlər, ADU-nun Elmi əsərləri (tarix və fəlsəfə elmləri seriyası), 1973,. № 8; T ağıyeva ġ.Ə., Nəriman Nərimanov və Ġran
xalqlarının demokratik və milli azadlıq hərəkatı, "Sovet Azərbaycanı və xarici ġərq" kitabında, B., 1980; Иванов С., Иранская револоюция 1905-1911
rr., M., 1957.
ĠKĠHAKĠMĠYYƏTLĠLĠK - ġimali A zərbaycanda eyni zamanda mövcud olmuĢ və bir-b irinə qarĢı mübarizə
aparmıĢ iki hakimiyyət. Rusiyada 1917 il mart-iyul aylarında Müvəqqəti hökurriətin və Fəhlə, Əsgər və Kəndli Deputatları
Sovetinin hakimiyyəti kimi ö zünü göstərmiĢdi. 1917
ilin
noyabrından
1918
ilin
sentyabrınadək
Azərbaycanda üç dəfə ikihakimiyyətlilik dövrü
olmuĢdur.
Bakı Qa fqaz İsla m Ordusu tərəfındən azad
edildikdən (1918, 15 sentyabr) sonra, paytaxt buraya
köçürüldü. Cü mhuriyyət höku məti hakimiyyətini
bütün
ölkə
ərazisində
bərqərar
etdi
və
ikihakimiyyətliliyə
son
qoyuldu.
Sonralar
Azərbaycanda
yeni
əks-hakimiyyət
qurumları
yaratmaq cəhdi (ba x Muğan Sovet Respublikası) baĢ
tutmadı.
Əd.: ġükürov K., Azərbaycan tarixi, 3 hissədə, h.2, B.,
2003.
ĠKĠNCĠ
HÖKUMƏT
KABĠNƏSĠ
-
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə təĢkil
olunmuĢ sayca ikinci höku mət kab inəsi, dövlətin ali
icraedic i orqanı. A zərbaycan Milli ġurası və
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i 1918 il
iyunun 16-da Tiflisdən Gəncəyə köçdükdən sonra