Reja. Tarbiya darslarida milliy qadriyatlar. Milliy qadriyatlarning shaxs kamolotiga ta`siri. Mavzu
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Reja. 1.Tarbiya darslarida milliy qadriyatlar. 2.Milliy qadriyatlarning shaxs kamolotiga ta`siri . Mavzu
| TERMIZ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI BOSHLANG ʻ ICH TA ʼ LIM KAFEDRASI BOSHLANG ʻ ICH TA ʼ LIM YO ʻ NALISHI TALABASI SHARIFOVA FERUZANING “BOSHLANG ʻ ICH TA ʼ LIMDA TARBIYA” FANIDAN TAYYORLAGAN SLAYDI Reja. 1.Tarbiya darslarida milliy qadriyatlar. 2.Milliy qadriyatlarning shaxs kamolotiga ta`siri . Mavzu :Ta'lim-tarbiya jarayonida milliy qadriyatlarning o'rni. «Qadriyat» tushunchasi - juda keng tushuncha bo`lib, uning bir qismi -ma`naviy qadriyatlardir. Milliy-ma`naviy qadriyatlar - «milliylik», «Ma`naviyat» va «qadriyat» tushunchalari kesishgan nuqtada jamlangan ijtimoiy hodisalarni o`z ichiga oladi. «Milliy ma`naviy qadriyatlar» tushunchasiga quyidagicha ta`rif berish mumkin: Muayyan millat vakillari uchun zarur va ahamiyatli, aziz va ardoqli bo`lgan, manfaati va maqsadlariga xizmat qiladigan ma`naviy boyliklar, amallar va tamoyillar, g`oyalar va me`yorlar milliy ma`naviy qadriyatlardir. Har bir xalqning o`zi uchun e`zozli, qimmatli bo`lgan ma`naviy boyliklari bo`ladi. Bular asrlar davomida avloddan-avlodga o`tib kelgan, hozirgi kunda ham o`zining ahamiyati va qadrini yo`qotmagan, shu xalqning iftixor manbaiga aylangan durdonalardir. Masalan, qirg`iz xalqi «Manas» dostoni bilan, misrliklar qadimiy piramidalar, frantsuzlar Parijdagi Luvr saroyi, o`zbeklar Samarqandu Buxoro va Xiva bilan haqli ravishda faxrlanadilar. Millat va elatlarning o`ziga xos tarixiy merosi, san`ati va adabiyoti bilan bir qatorda ularning urf-odat va marosimlari, madaniy munosabat va axloqiy fazilatlari ham ma`naviy qadriyatlar tizimiga kiradi. Bular xalqning o`ziga xosligini saqlab qolishda, yosh avlodni tarbiyalashda, shaxsning ijtimoiylashuvida muhim rol o`ynaydi. Milliy qadriyatlar xalqning kundalik hayoti va turmush tarzida o`ziga xos mezon vazifasini o`taydi. Ushbu qadriyatlar vositasida turli hodisa va holatlarga, yangi paydo bo`layotgan faoliyat turlari va rasm-rusmlarga baho beriladi. Yosh avlodning hayotiy mo`ljallari, «zamon qahramoni» haqidagi tasavvurlari ham ma`naviy qadriyatlardan kelib chiqib shakllanadi. Milliy g`oyani ob`ektiv anglashda qadriyatlar va ma`naviyat olamini bilish va uni amaliy o`rganish muhim ahamiyatga ega. Har bir qadriyatning mohiyati va ahamiyati tabiat, jamiyat va ruhiy olam hodisalarini bilish, ilmiy umumlashtirish, ijtimoiy va ma`naviy taraqqiyotga ta`sir etish imkoniyatlari asosida belgilanadi. Qadriyat turlari: 1. Inson yashab turgan moddiy muhit bilan bog`liq bo`lgan qadriyatlar. 2. An`analar, urf-odatlar va marosimlarda namoyon bo`ladigan axloqiy qadriyatlar. 3. Insonning aql-idroki va amaliy faoliyati zaminida shakllangan mehnat malakalari va ko`nikmalari, bilim a tajribalari, qobiliyat va iste`dodlarida namoyon bo`ladigan qadriyatlar. 4. Odamlar o`rtasidagi jamoatchilik, hamkorlik, hayrihohlik, hamjihatlikka asoslangan munosabatlarda namoyon bo`ladigan qadriyatlar. 5. Kishilarning yoshi, kasbi, jinsi va irqiy xususiyatlari bilan bog`lik bo`lgan qadriyatlar. Qadriyatlarni xilma-xil shakl va turlarga ajratib o`rganish mumkin: 1. Umuminsoniy qadriyatlar. 2. Mintaqaviy qadriyatlar. 3. Milliy qadriyatlar. 4. Diniy qadriyatlar. Milliy g`oya va ma`naviy qadriyatlarning uzviy bog`liqligi. Milliy ma`naviy qadriyatlar - ijobiy axloqiy sifatlarni takomil-lashtirish, davlat va millat rivojiga to`g`anoq bo`ladigan salbiy illatlarni bartaraf etish omilidir. Milliy g`oya va ma`naviy qadriyatlar orasida uzviy aloqadorlik, o`zaro ta`sir mavjud bo`lib, bu quyidagilarda o`z ifodasini topadi: 1. Milliy qadriyatlar milliy g`oya uchun ma`naviy negiz, manba bo`lib xizmat qiladi. 2. Milliy g`oya qadriyatlarni boyitish, yanada yuksak bosqichga ko`tarish, odamlar ongi va qalbiga milliy qadriyatlarni singdirish omili bo`lib hisoblanadi. 3. Milliy g`oya xalqning tub manfaatlari nuqtai nazaridan mavjud ma`naviy qadriyatlarga baho beradi, ijobiy jihatlarni rivojlantirish, salbiy holatlarni inkor etishning ma`naviy mezoni bo`lib maydonga chiqadi. Demak, qadriyatlarning xilma-xil shakllari mavjud: moddiy va ma`naviy, milliy, mintaqaviy, umumbashariy qadriyatlar jamiyat hayotining sohalari bo`yicha: iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, madaniy, qadriyatlar, ijtimoiy ong shakllariga mos keladigan axloqiy, diniy, huquqiy va boshqa qadriyatlar. Moddiy qadriyatlar haqiqiy qadriyatlarning namoyon bo`lish vosita-laridir (masalan, hayotda kerak bo`ladigan turli buyumlar). Insoniyat tarixi unga xizmat qiladigan, o`zi yaratgan, suyanadigan va qo`llab-quvvatlaydigan qadriyatlar dunyosining kengayishi, boyish va takomillashish tarixidir. Insoniyat o`zining kundalik mehnati bilan yaratayotgan sun`iy narsalar dunyosida yashaydi. Biz yaratayotgan ushbu moddiy va ma`naviy boyliklar olamining gultoji, sarasi qadriyatlardir. Milliy g`oyaga asoslangan qadriyat-lar va qadriyat mezonlari kishilarga, ularning xulq-atvorini tartibga solish va to`g`ri yo`naltirishga xizmat qiladi. Bunday o`ziga xos boshqarish-ning samaradorligi kishilarimizning milliy g`oya bilan bog`liq qadriyatlar olamini bilishga bog`liq. Hozirgi zamonda ilg`or davlatlar hayotining demokratik tamoyillari ham inson qadrini nechog`li yuksaklikka ko`tarishi bilan baholanadi. Mamlakatimizdagi tub o`zgarishlar, islohotlarning mohiyati ham ana shu tamoyildan kelib chiqadi. Butamoyilni amalga oshirishda milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg`unligiga asoslangan yangicha dunyoqarash, sog`lom tafakkurning shakllanishi katta ahamiyatga ega. Odamlar ongida milliy g`oyaga asoslangan mustaqillik, ma`naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirish, xalqning milliy ruhini uyg`otish va tiklash jamiyat barqaror rivojlanishining muhim sharti va kafolatidir. Prezident Islom Karimov o`zining «O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid , barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarida milliy g`oya bilan bog`liq bo`lgan ma`naviy qadriyatlar va milliy o`zlikni anglashning tiklanishi xususida batafsil ma`lumotlar bergan. Xalqning madaniy qadriyatlari, ma`naviy merosi ming yillar mobaynida SHarq xalqlari uchun qudratli ma`naviyat manbai bo`lib xizmat qilgan. Uzoq yillar davomida totalitar tuzumga qaramay o`zbek xalqining madaniy qadriyatlari, an`analari saqlanib qolindi. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq ajdodlarimiz tomonidan ko`p asrlar davomida yaratilgan bebaho ma`naviy, madaniy merosimiz davlat siyosatining muhim vazifalaridan biri bo`lib kelmoqda. Ma`naviy qadriyatlarning tiklanishi, milliy o`zlikni anglashi murakkabsharoitda – eski imperiya tuzumi barbod bo`lgan va yangi ijtimoiy munosabatlar qaror topayotgan bir sharoitda yuz berdi. Dastlabki paytlarda bir asrdan ziyod totalitar tuzumga qaramay milliy g`oyaga asoslangan ma`naviyat «Inkorni - inkor» sifatida kechdi. Avvalgi tuzum qadriyatlarini inkor etishning o`zi siyosiy va madaniy ekstremizm xavfini tug`dirardi. SHuningdek, orqaga betartib qaytish jamiyatni yangilash zaruriyatini inkor etishga olib kelishi mumkin. Ana shu inkor etish jarayonida ekstremistik ruhdagi muxolifat vujudga keladi. U ma`naviyatga qarshi muxolifat bo`lishi mumkin. Jangari millatchilik, diniy murosasizlik va «o`zimniki» bo`lmagan hamma narsaga nafrat bilan qaraydi. SHu boisdan bularni har tomonlama hisobga olgan holda ma`naviy tiklanishning ijobiy, bunyodkorlik, bir - birini to`ldiradigan siyosiy, iqtisodiy va madaniy dasturlar ishlab chiqish, amalga oshirishni zarur qilib qo`ydi. Milliy o`zlikni anglash aynan ma`naviy qadriyatlarni o`zlashtirish, o`z xalqining tarixi, madaniy merosini o`rganish, bugungi holati va ertangi istiqbolini aniq tasavvur etishdan boshlanadi. Milliy ma`naviy qadriyatlar ko`p asrlik tarixga ega. O`zbekistondagi tarixiy obidalar, madaniy yodgorliklar yo urf-odat va marosimlarni tahlil qilish, bularning paydo bo`lishi juda qadim zamonlarga borib taqalishini ko`rsatadi. Masalan, «Avesto» bundan 2700 yil muqaddam 12 ming mol terisiga oltin xarflar bilan bitilgan bu asar paydo bo`lishi uchun undan avval ham kamida necha ming yillik davr o`tganligi, teran hayotiy tajriba va hikmatlar to`planganligi, shubhasiz. Bu asar yuksak madaniy hayot, falsafa va fan, hottotlik va mushtariylik rivojlanishi natijasida yaratilganligi uchun ham shu paytgacha o`z qimmatini yo`qotmadi. Davrlar o`tishi bilan milliy ma`naviy qadriyatlar ham o`zgarib, rivojlanib, yangilanib, boyib boradi. Zamon ruhiga va taraqqiyot talablariga mos kelmay qolgan me`yor va talablar inkor etiladi. YAngicha tasavvur va yondashuvlar, fazilatva odatlar hayotga kirib keladi. XXI asr boshiga kelib axborot texnologiyalari tufayli globallashuv jarayoni yangi bosqichga ko`tarildi. Bu sharoitda milliy qadriyatlarga chetdan bo`ladigan ta`sir beqiyos darajada zo`rayadi. Bu ta`sir, bir tomondan, milliy madaniyatlarning boyishi, qadriyatlarning qayta baholanishi va yuksalishiga , ikkinchi tomondan esa, millatning ruhiyati va qadriyatiga yot bo`lgan odat va harakatlarning kirib kelishiga sabab bo`ladi. Islom Karimov «O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida» asarida xalqning madaniy qadriyatlari, madaniy merosi ming yillar mobaynida SHarq xalqlari uchun qudratli ma`naviy kuch bo`lganligiga alohida e`tibor berdi. Bunda 1) sobiq mafkura tazyiqini; 2) ma`naviy va madaniy merosni tiklash O`zbekiston davlati siyosatida muhim vazifa sifatida belgilab olinganligini chuqur o`rganish, yoshlarni unga e`tiborini jalb etish muhim. Jamiyatda ma`naviy qadriyatlarni tiklashga milliy g`oya jarayoni sifatida qarashda quyidagi jihatlarga e`tibor berish lozim: 1. Xalqimiz istiqbol tufayli siyosiy mustaqillikni qo`lga kirit-ganligi. 2. O`z taqdirini o`zi belgilashning chinakam egasi bo`lganligi. 3. O`zining ma`naviy-tarixiy ildizlarini o`rganish imkoniyati yuzaga kelganligi, ammo uning juda murakkab jarayonlarda amalga oshirilayot-ganligi. 4. Mustaqillikning dastlabki yillarida «siyosiy, madaniy ekstremizm xavfi» tug`ilishi mumkinligining hisobga olinganligi respublikada mustaqillikni saqlab qolishda, barqarorlikni ta`minlashdagi ahamiyatini chuqurroq, atroflicha, aniq misollar yordamida yoritish o`zining amaliy ahamiyatiga ega. Ma`naviyat va ma`rifat jamoatchilik markazi faoliyatini takomillashtirish va uning samarador-ligini oshirish to`g`risida»gi Farmoni va boshqa manbalarda quyidagi qadriyatlar haqida gapiriladi:1. Vatan - eng oliy makon, u menikidir. 2. Eng oliy qadriyat - inson. 3. Mulkning eng oliy shakli - intellektual mulk va inson faoliyati-ning eng oliy turi - intellektual mehnat. 4. Vaqt eng oliy boylik. 5. Umuminsoniy qadriyatlar. 6. Moddiy qadriyatlar. 7. Milliy qadriyatlar. 8. Tabiiy qadriyatlar. 9. Iqtisodiy qadriyatlar. 10. Ijtimoiy - siyosiy qadriyatlar. 11. Ma`naviy qadriyatlar. 12. Axloqiy qadriyatlar. 13. Diniy qadriyatlar. 14. Oilaviy qadriyatlar. 15. Demokratik qadriyatlar va h.k. Milliy va umuminsoniy qadriyatlarni xalqimizning an’analarini, madaniyati va ilm-fan bobidagi k о ‘ p asrlik tajribalarini о ‘ rgatish ijobiy pedagogik samaralarni beradi. Shuning bilan birga jamiyatimizda yashovchi har bir ongli kishi, mustaqil va erkin fikrga ega b о ‘ lgan shaxs va fuqarolik jamiyati ma’naviyatini shakllantirish va shu asosda rivojlantirish О ‘ zbekiston Respublikasi taraqqiyotining asosini tashkil etadi. Shu sababli ham о ‘ qituvchining serqirrali va murakkab kasbiy faoliyati zamirida yosh avlodni odobli, e’tiborli qilib tarbiyalash, ularni ilmiy bilimlar bilan qurollantirish yordamida ilmiy dunyoqarashini kengaytirish kabi muhim vazifalar yotadi. Natijada ta’lim va tarbiya dasturlariga milliy qadriyatlar omillarini kiritish ishlari bosqichma bosqich va sharoitga mos holda puxta amalga oshirildi. Endilikdai esa, milliy qadriyatlarning zamonaviy ta’lim mazmuniga singdirilishi va integrasion jarayonning natijalarini ilmiy о ‘ rganish ilmiy doiralarning asosiy mavzularidan biriga aylanmoqda. Mavzuga oid adabyotlar tahlili. Ilmiy qadriyatlarning ideallar shaklida ifodalanishi orzu-umidlar r о ‘ yobga chiqishi bilan bog‘liq b о ‘ lib, u kishilar va jamiyat intiluvchi oliy maqsaddan iborat b о ‘ ladi. Demak, donishmandlarimiz tomonidan bizga qoldirilgan intellektual meros k о ‘ proq ilmiy qadriyatlarga tegishli b о ‘ ladi. Ilmiy qadriyatlar insonlar va insoniyat uchun ahamiyatli b о ‘ lgan intellektual mulkdan iborat b о ‘ ladi. Kishilik tarixda о ‘ z istiqboli kelajagiga mos yutuqlarni orzu qilib, bu orzuistaklarni nodir q о ‘ lyozmalarda (muqaddas kitoblar, ertaklar, dostonlar) ifodalaganlar. Jumladan, ertaklardagi «Oynai jahon» orqali televideniye, «uchar gilam» orqali samolyotlar, «Avesto» orqali bunyodkorlik g‘oyalari, yozma manbalar orqali ozodchilik qahramonlari T о ‘ maris, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Najmiddin Kubro, Mahmud Turobiy, Madali Eshon, Shirin, Layli, Majnun kabi obrazlarda ifodalangan. Tadqiqot usullari nazariy, qiyosiy, tarixiy tahlil, manbalarni о ‘ rganish usullari, tanqidiy yondashuv, adabiy manbalarni umumlashtirish, tarixiy dalillarni tizimlashtirishga asoslandi. Chunki ilmiy adabiyotlar, darsliklar, shuningdek, turli mamlakatlar tadqiqotchilarining fikrlari, jumladan, tarixiy manbalar о ‘ zbek, tojik, rus, va ingliz tillaridagi ilmiy izlanishlar, diniy adabiyotlar, mumtoz adiblar asarlar о ‘rganildi. Pedagogik g‘oyalarning paydo b о ‘ lishi va shakllanishi tarixda uzoq davom etgan va xalqlar sivilizasiyasida hayotiy ahamiyatga ega b о ‘ lgan omil sifatida о ‘ rin egallagan. Masalan, zardushtiylar eng yaxshi ta’lim, bu bolalarni о ‘ rab turgan tabiiy vositalar va insoniy omillar yordamida ta’lim berishdir, deb hisoblaganlar. Zardusht bolalarni poklik, notiqlik, mehnatsevarlik, halollik, yomon odamlardan qochish, yomon xulqatvorlardan saqlanish va yaxshi odamlarga tayanish ruhida tarbiyalagan [1] E ʼ TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT Document Outline
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|