Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 325 Rusiyada bu dövrdə texniki yeniliklərin tətbiqi mövcud olan feodal sisteminin apardığı siyasətin nəticəsində qənaətbəxş deyildi. XIX əsrin əvvəlində Rusiyada da Avropanın bir çox başqa dövlətlərində olduğu kimi buxar maşınının nəqliyyatda istifadə olunması üzərində işlər görülməyə başlanır. Nijni Tagil zavodlarında öncə buxar maşınlarının hazırlanması və tətbiqi ilə məşğul olan rus mexanikləri Efim Çerepanov və oğlu Miron Çerepanov, Rusiyada 1834-cü ildə ilk buxarla işləyən lokomotiv düzəldirlər. Çerepanovların düzəltdikləri buxar qatarı 3,5 t yükü 13 ÷ 16 km/saat sürətilə dartma qabiliyyətinə malik idi (şəkil 2.54 və 2.55). Bu qatar çuqundan düzəldilmiş, uzunluğu 800 m olan yolda sınaqdan keçirilir. Stivensonun lokomotivindən fərqli olaraq, Çerepanovlar yüksək buxar təzyiqi yaratmaq üçün qazanda çoxlu borular quraşdırırlar. Bundan əlavə, buxarın yenidən geriyə vurulması üçün əks-əlaqə sistemi tətbiq olunur. 1835-ci ildə onlar ikinci, daha güclü buxar lokomotivini düzəldirlər. Çerepanovlar Demidov adlı mülkiyyətçinin zavodunda təhkimçi kimi çalışdıqlarından, uzun müddət onların işlərinə lazımi diqqət yetirilməmişdir [2.41]. Şəkil 2.54. Çerepanovun düzəltdiyi buxar lokomotivinin cizgisi. Sənaye inqilabı 326 Şəkil 2.55. Buxar qatarı. 1834-cü ildə Avstriyadan Prof. Qerstner (alm. Gerstner) Rusiyaya gələrək, çarın göstərişi ilə Peterburq ilə Tsarskoe-selo arasında 27 km uzunluğunda dəmir yolunun çəkilməsi işinə rəhbərlik edir. Bu xətt 1837-ci ildə hazır olur [2.41]. Rusiyada ən böyük dəmir yolu xətti 1843 − 1951-ci illərdə Moskva ilə Peterburq arasında çəkilir. Uzunluğu 645 km olan yolu qət etmək üçün ilk qatar 19 saat vaxt sərf edir. Bu, o dövrdə dünyada ən uzun dəmir yolu xətti idi. Bundan sonra Rusiyada dəmir yolu tikintisi faktiki dayanır [2.41]. XIX əsrin ortalarında xarici sərmayəçilərin Rusiyaya axını güclənir. 1847-ci ildə Moskvada şəhər manufaktura şurasının qərarı ilə Riqli və Qopper iş adamlarına zavod açmaq üçün icazə verilir. Manufaktura şöbəsinin hesabatında deyilirdi: „ Bu zavod başqa regionlar üçün lazım olan maşınların böyuk hissəsini hazırlayacaq və burada olan maşınların təmiri ilə də məşğul olacaq“. Ingilis mühəndisi L.Riqleyin rəhbərlik etdiyi bu firma, dövlətdən yardım və xaricdən maşınların vergisiz gətirilməsinə icazə almışdır. Ilkin vaxtlarda zavodda 115 fəhlə işləyirdi. Burada, həm də texnologiya institutunun yetirmələri çalişırdılar. Ancaq bu müəssisə az rentabelli olduğundan 4 il sonra bağlanmışdır. Maşınqayırma sahəsinin təşkilində əsas çətinlik ölkədə mövcud olan kəndli təhkimçilik sistemi idi. Dağ-mədən və metallurgiya sənayesində Sənaye inqilabı 327 mövcud olan məcburi əmək maşınların inkişafı və tətbiqini həddindən artiq çətinləşdirirdi. 1830 ÷ 50-ci illərdə Rusiyada maşınqayırma müəssisələrinin sayı 7-dən 25-ə qədər artmışdı. Beləliklə, demək olar ki, XIX əsrin birinci yarısında tekstil sənayesinin gur inkişafı ilə şərtlənən maşınlara artan tələbat şəraitində maşınqayırma zavodlarının inkişafı həddən çox zəif gedirdi. 50-ci illər Rusiya tarixində xüsusi yer tutur. Bu dövrdə Rusiyada təhkimçilik sisteminin ləğvi üçün daxili və xarici faktorlar yetişir. Avropada gedən sənayeləşmə prosesi tikilən dəmir yollari, gəmiçiliyin, ağır sənayenin inkişafı və ümumi sənaye potensialının artırılması ilə xarakterizə olunur. Bu amillər iqtisadi böhran keçirən Rusiyada kəndli- təhkimçilik sisteminə böyük təzyiq göstərirdi. Bu ərəfədə Rusiyada burjuaziya təbəqəsi formalaşmağa başlayır [2.37]. Yeni kapitalist təsərrüfat formasının tətbiqinə olan iqtisadi və siyasi tələbat və həm də əhalinin antifeodal mübarizəsi Rus çarını təhkimçilik qanununu ləğv etməyə məcbur etmişdir. XIX əsrin ortalarında Rusiyada yaranan yeni ictimai-siyasi şəraitlə bağlı olaraq tekstil sənayesində maşınların kütləvi şəkildə tətbiqi başlanır. Bu sahədə pambıq–kağız istehsalı, orada mövcud olan əmək bölgüsünə görə ön plana çıxır. Təhkimçi əməyinin tətbiq olunmaması yüksək inkişaf ücün zəmin yaratmişdır. Pambıq istehsal edən müəssisələrin qısa bir müddətdə mexanikləşdirilməsi üçün İngiltərənin maşınqayırma sənayesinin təcrübələrindən istifadə edilirdi. Peterburqda yerləşən pambıq sənayesi daha intensiv inkişaf edirdi. Böyük fabriklərin çoxunun aksionerləşdirilməsi nəticəsində firmalar böyük məbləğdə gəlir götürürdülər. Digər tərəfdən, mexanikləşdirmə nəticəsində əməyin yüksək şəkildə təşkili, başqa sahələrdə fəaliyyət göstərən fabriklərə nisbətən 2,5 − 3 dəfə çox məhsuldarlıq əldə etməyə imkan yaradırdı. 1861-ci ildə pambıq-kağız istehsalında tətbiq olunan maşınların sayı 10-u keçmişdir. Belə ki, Moskva ərazisinin hesabına 22%, Peterburqun payına isə 39% düşürdü. 50-ci illərdə ipəyirmə prosesinin kütləvi şəkildə mexanikləşdirilməsi Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|