Riyaziyyat 7-ci sinif

Teoremin hökmü: ΔABD ≅ ΔCBD (şəkil 3).

---

Taxta, mismar, çəkicFəaliyyət
Çalışmalar
1.  Şəkil 4-də verilmiş üçbucaqların bərabər elementlərini sadalayın. Bu üçbucaqlar
konqruyentdirmi? Hansı əlamətə görə?
1.  İki taxta parçasının bir ucunu üst-üstə qoyaraq mismarla tərpənməz lövhəyə
bərkidin. Taxta parçalarının digər uclarını hərəkət etdirərək müxtəlif
vəziyyətlərdə saxlayın:
2.  Bu taxta parçalarının nə üçün hərəkət etdiyini izah edin. Necə etmək olar ki,
taxta parçaları tərpənməsin? Üçbucağın dayanıqlıq xüsusiyyəti dedikdə nə
başa düşürsünüz? Bu xüsusiyyətdən məişətdə necə istifadə olunur?

---

2.  ABC və MOK üçbucaqlarının tərəflərinin uzunluğu şəkil 5-də verilmişdir. Bu
üçbucaqlar konqruyentdirmi? Nə üçün?
3. 
Praktik iş.
 Damalı dəftər vərəqi üzərində tərəfləri a, b və c parçalarına (şəkil 6)
bərabər olan ABC üçbucağı çəkin. Vərəqi iki yerə qatlayaraq üçbucağı qayçı ilə
kəsin. Neçə üçbucaq alınar? Sinif şagirdləri 3 qrupa bölünür. 
I qrup alınmış üçbucaqları masanın üzərində elə yerləşdirir ki, uzunluğu a-ya
bərabər 
 
olan tərəflər üst-üstə düşsün, digər tərəflər isə a-
dan müxtəlif yarımmüstəvilərdə yerləşsin. 
II qrup alınmış üçbucaqları masanın üzərində elə yerləşdirir ki, uzunluğu b-yə
bərabər olan tərəflər üst-üstə düşsün, digər tərəflər isə b-dən müxtəlif
yarımmüstəvilərdə yerləşsin. 
III qrup alınmış üçbucaqları masanın üzərində elə yerləşdirir ki, uzunluğu c-yə
bərabər olan tərəflər üst-üstə düşsün, digər tərəflər isə c-dən müxtəlif
yarımmüstəvilərdə yerləşsin. 
Hər qrup alınmış üçbucaqların konqruyentliyini əsaslandırır.
4.  Verilmiş şəkillərdəki konqruyent üçbucaqların adını deyin (şəkil 7).
5.  ABC üçbucağında: AB = 11 sm, BC = 8 sm, AC = 9 sm və MNK üçbucağında: MN
= 9 sm, NK = 11 sm, MK = 8 sm-dir. Bu üçbucaqların bərabər bucaqlarını
göstərin.

---

6. 
AB və CD parçaları AB parçasının ortası olan O nöqtəsində kəsişir. ∠CBO = ∠DAO
olduğu məlumdursa, ΔAOC ≅ ΔBOD olduğunu isbat edin (şəkil 8).

---

7.  ΔABC = ΔKPM = ΔDEF olarsa, cədvəli tamamlayın.
8. 
Praktik iş.
 Eyni uzunluqda olan 4 taxta parçası götürün. Onları şəkildəki kimi bir-
birinə mismar vasitəsilə bərkidin (şəkil 9). Alınmış alətin A ucunu beşinci çubuğun
üzərinə bərkidin. Digər D ucu isə həmin çubuğa bərkidilməmiş qalsın. Bu alət
bucağın yarıya bölünməsi üçün istifadə edilir. Sizcə, bunu necə etmək olar? Hər
hansı bucaq çəkin. Düzəltdiyiniz alətin köməyi ilə bucağı yarıya bölün.
9.  Şəkil 10-da BM = CM, BD = CD olduğu məlumdur. İsbat edin: a) ΔBDM ≅ ΔCDM; 
b) MD parçası BMC bucağının tənbölənidir.
10.  Şəkil 11-də BN = CM və BM = CN olduğu məlumdursa, AB = AC olduğunu
söyləmək olarmı? Cavabınızı əsaslandırın.
11.  Şəkil 12-də ABD və BDC bərabəryanlı üçbucaqları ortaq BD oturacağına malikdir.
AC parçası BD-ni O nöqtəsində kəsir. ∠ABC = ∠ADC olduğunu sübut edin.
12.  Şəkil 13-də MK = NP və KN = MP olduğu məlumdur. ∠KNP = 67  olarsa, ∠KMP-ni
müəyyən edin.
13.  Şəkil 14-də AM və CP parçaları tənböləndir. AD = BC və AB = CD-dir. ∠ABD = 25
və BP = 3 sm olarsa, ∠BDC-ni və DM-in uzunluğunu tapın.
0
0

---

---

Özünüzü yoxlayın
1.  Verilmiş hasilləri qüvvət şəklində
yazın:
1.  (x + 3)(x + 3)(x + 3)(x + 3);
2.  (xy) (xy) (xy)(xy)(xy);
3.  (a – b + c) (a – b + c) (a – b
+ c).
2.  Verilmiş qüvvətlərin qiymətlərinin
sonuncu rəqəmini müəyyən edin:
3.  İfadələrin qiymətini hesablayın:
4.  İfadələri sadələşdirin:
5.  a > 0 və a < 0 şərtlərinin hər biri
üçün a -nin işarəsini təyin edin.
6.  İfadələri sadələşdirin:
7.  Hər birinin perimetri 0,559 dm olan
ABD və CNM üçbucaqlarının
konqruyent olduğu məlumdur. AB
= 13,8 mm, BD = 2,03 sm olarsa,
CM tərəfinin uzunluğunu müəyyən
edin.
8.  İfadələri sadələşdirin:
Alınmış birhədlilərin əmsalını və
dərəcəsini yazın.
n
9.  ΔABC ≅ ΔPNK üçbucaqları verilib.
AB = 5 sm, NK = 9 sm, ∠B = 25
olarsa, ∠N = ?, PN = ?, BC = ?
10.  Hesablayın:
11.  Akif 4000 manat pulu hər il
qoyulan məbləğin 12%-i qədər
artım verən banka qoyaraq 5 ildən
sonra əmanətini geri aldı. Bank
Akifə nə qədər pul qaytardı?
12.  Tərəflərinin uzunluğu 1,6 sm, 3,4
sm və 3,1 sm olan üçbucaq qurun.
13.  Hər il əvvəlki ilin 20%-i qədər
artım verən banka qoyulan
müəyyən məbləğ pul 2 ildən sonra
36000 manat oldu. Əvvəl banka
qoyulan məbləğ nə qədər idi?
14.  Bərabəryanlı üçbucağın
bucaqlarından biri 42 -dir. Onun
digər bucaqlarını tapın.
15.  Əməlləri yerinə yetirin:
0
0

---

III FƏSİL. ÇOXHƏDLİ. ORTA PERPENDİKULYAR
3.1. Çoxhədli və onun standart şəkli
Çoxhədli, standart şəkil, cəbri cəmFəaliyyət
Nümunə
Misal:
7,2ab; 3a ; – 11b c; 8a ∙ 4b birhədlilərini cəm şəklində yazın. Cəmdə iştirak
edən birhədlilərin sayını müəyyən edin. Onlardan hansının standart şəkildə
göstərilmədiyini söyləyin.
Həlli: 7,2ab + 3a  + (– 11b c) + 8a ∙ 4b.
Alınan cəmdə 4 birhədli iştirak edir. Onlardan 8a ∙ 4b birhədlisi standart şəkildə deyil.
Birhədlilərin cəbri cəminə çoxhədli deyilir. Cəbri cəm dedikdə toplananların
işarəsinin nəzərə alındığı cəm başa düşülür, yəni müsbət işarəyə malik hədlər əlavə
edilir, mənfi işarəyə malik hədlər çıxılır. Məsələn: a + 2b + (– 3c).
Çoxhədlini təşkil edən birhədlilərə bu çoxhədlinin hədləri deyilir. Birhədli bir həddi
olan çoxhədlidir. İki həddi olan çoxhədliyə ikihədli, üç həddi olan çoxhədliyə isə
üçhədli deyilir.
Fəaliyyət
1.  Verilmiş kubun həcmini, kvadrat və düzbucaqlının sahəsini müəyyən edin və
alınmış birhədliləri cəm şəklində yazın.
2.  Alınmış ifadədə neçə toplanan iştirak edir? Hər toplanan necə adlanır? Onların
hər birinin dərəcəsini söyləyin.
3.  Bir neçə birhədlinin cəmini necə adlandırardınız?
2
3
2
3
9b  – 2b ∙ 5b  + 5b  – 11b + 0,25b ∙ (– 12)b + 15 çoxhədlisinin hər bir həddini
araşdırın.
1. Bu çoxhədlidə neçə hədd iştirak edir? Onları sadalayın. 
2. Bu hədlərdən standart şəkildə olmayanı standart şəklə gətirin. 
3. Alınmış birhədlilərdən oxşar olanları islah edin.
5
4
2

---