barədə təbliğat aparır, azərbaycanlıların bu yerlərdə gəlmə olduqlarını əsassız
dəlillərlə sübut etməyə çalıĢırdılar. Hətta ildə bir dəfə bu abidələrdə bayram Ģənliyi
keçirməyi də unutmurdular. Belə Ģənliklər hərdən azərbaycanlılarla qalmaqalsız da
keçinmirdi. Bu xüsusilə, Ağoğlan qəsri ətrafında daha çox müĢahidə olunurdu.
Ağoğlan qəsri Minkənd çayının kənarında, hündür bir yerdə yerləĢir,
qəsrin yeganə tağbənd giriĢ qapısı var. Qəsrin mühafızə divarının sağ tərəfındə
karvansara tipli bina inĢa edilmiĢdir. Bu mühafızə divarlarından içəri tərəfdə
yerləĢdiyindən, mühafızə divarı bayır tərəfdən giriĢ qapısına qədər bu yaĢayıĢ yerini
tamamlayır. YaĢayıĢ yerinə qəsrin içəri tərəfındən giriĢ yolu yoxdur. GiriĢ və çıxıĢ üçün
buraya yalnız bayır tərəfdən qapı olub. Qəsrin həyətində (kompleksin daxilində)
qəbiristanlıq yerləĢir.
Demək olar ki, Laçın rayonunun kəndlərinin əksəriyyətində yaylaq
yollarında, ucqarlarda, Qafqaz Albaniyası dövrünə aid müxtəlif səpkili, müxtəlif
tipli memarlıq abidələri mövcuddur. Mirik kəndi ərazisində, Mirik dərəsi deyilən
sahədə torpaq daĢdan aĢılaması zamanı yerin altından daha bir abidənin daĢları üzə
çıxmıĢdır. DaĢların üzərindıki cizgi və naxıĢlardan, bu tikinti qalıqlarında Qafqaz
Albaniyası dövrü tikintilərindən olduğu məlum olur. Bu abidələrlə yanaĢı bu ərazidə
bir çox türbə, məscid və s. baĢqa tikintilərə də təsadüf olunur. Bu yəqin ki, Ġslam
dininin əhali arasında geniĢ yayılması və bu dinin təbliği ilə əlaqədar olmuĢdur.
Laçın rayonu ərazisində bu tipli abidələrin çox az qismi dövrümüzə qədər gəlib
çıxmıĢdır. Çünki illər boyu Ģəxsiyyətə pərəstiĢ dövrünün sərt qanunları və ərazi
iddiasında olan qonĢu respublikanın daĢnak ünsürləri tərəfindən bu abidələr daha
çox dağıntılara məruz qalmıĢdır.
Rayonun Cicimli, Güləbird, Zeyvə, Malıbəy, Yənqıça, Bülövlük, Araflı,
Əliqululu, Malxələf, Soltanlar, Hüsülü, Kosalar, Seyidlər, Pircahan, Minkənd,
Kürdhacı, kəndlərində və Laçın Ģəhərində daĢdan yonulmuĢ 12 qoç fiquru, 28 at
fiquru, 36 müxtəlif süjetli yazı və rəsmləri olan sal daĢ, müxtəlif dövrlərdə ərəb
əlifbası ilə yazılmıĢ, bir-birlərinə bənzəməyən fiqurlar, sənət rəmzləri həkk olunmuĢ
qəbirüstü daĢlar və YaxĢı ananın (Sarı aĢığın sevgilisi) məzarı iĢğal edilib. Cicimlidə
mobəd, qədim anbar, Güləbirddə Sarı aĢığın qəbirüstü – ziyarətgahı, Zeyvədə ġeyx
Əhməd, Soltanbaba, 2-ci Soltanbaba, Minkənddə XV əsr məbədi, QarıqıĢlaqda
Dəmirovlu pir-məbədi, Bülövlük kəndinin Ģimalında yerləĢən qədim KiĢpəyədə Alban
məbədi, Piçənisdə Alban məbədi, Xan qəbiristanlığında Zəngəzurun sultanları Qara-
Murtuza bəyin, 1-ci Alməmmədin, 2-ci Alməmmədin hasardakı türbələri, ġeyx
ġamillə dostluq etmiĢ, ona köməklik göstərmiĢ Cəbrayıl bəyin türbəsi, Bütövlükdə
Qaratel PaĢabəy qızının mərmər türbəsi, Araflıda Murtuza Sultanın anasının türbəsi,
Pircahan çayında MəĢədi Mehralının arxitekturalı körpüsü, Minkənd körpüsü və
xeyli bulaq üstü abidələrin aqibəti bu gün məlum deyildir. Bu yerlərin mürəkkəb
relyefi sərt iqlimi bir çox çay keçidlərində, yolların keçilməz hissələrində körpülərin
inĢasına səbəb olmuĢdur. Bu körpülər memarlıq baxımından maraqlıdırlar. Onlar
əsasən birtağlı və yaxud ikitağlı körpülərdir. Bu körpülər olduqca etibarlı və
davamlıdırlar.
Memarlıq abidələrindən Hoçaz kəndində mağara - məbəd (V əsr), Cicimli
kəndində Məlikəjdər türbəsi (XIV əsr), adsız türbə (XVII-XVIII əsr), Zeyvə
kəndində Kafır qalası (XVII əsr), Sultan Baba türbəsi, ġeyx-Əhməd türbəsi, adsız
türbə (XIX əsr), QarıqıĢlaq kəndində məscid (1718), Hüsülü kəndində Həmzə Sultan
sarayı (1761), Həkəri çayı üzərində körpü (XVIII əsr), Ağoğlan çayı üstündə məbəd
(XIX əsr), Güləbird kəndində türbə iĢğal altındadır.
Bu ərazidə arxeoloji siyahısına daxil olan kurqanlar və xüsusi qalalar daha çox
maraq doğururlar. Tarix elmləri doktoru Ġ. Əliyev və tarix elmləri namizədi F.
Qədirovla birlikdə yazdıqları: “Qəbələ Ģəhəri xarabalığının” arxeoloji tədqiqinə dair
məqaləsində deyilir: Vaxtilə süni çəkilmiĢ bir müdafiə xarakterli xəndək
,
Ģəhər
xarabalığını iki hissəyə ayırmıĢdı. Yerli əhali xəndəkdən Ģimal tərəfə olan hissəni
“Səlbir”, cənub tərəfı isə “Qala” adlandırır. Hər iki hissə və bəzən də Ģəhərin təkcə
Qala hissəsi Gavur-Qala adlandırılmıĢdır. (Azərbaycan Abidələr məcmuəsi №1 1984-cü
il səh. 32). Məlum məsələdir ki, öz dövrünün paytaxt Ģəhəri olan Qəbələnin yüksək
inkiĢafı, özünün hakim olduğu, ətraf ərazilərinin tikintilərinə də təsir etməyə bilməzdi.
Bəlkə də onun təsiridir ki, Qaraçanlı kəndində “Gavur-qala”, QuĢçu kəndində “qalacıq”
və “UĢaq qalası”, Mirik kəndində “Qala” bu tip abidələrdəndir. Ġlk baxıĢdan bu
abidələr daha çox müdafiə xarakterli tikintilərə bənzəyirlər. Bu qalaların hər birindən
demək olar ki, ətraf əraziləri tamamilə müĢahidə etmək mümkündür.
QuĢçu kəndindəki “UĢaq qalası” deyilən abidə ərazisində su hovuzu üzə
çıxmıĢdır. Buraya su çox
güman ki, saxsı borularla (torpaq uçuntusu zamanı belə boru
parçaları üzə çıxmıĢdır) “Korca bulaq” deyilən bulaqdan gətirilirmiĢ.
Təbiətin füsunkar gözəlliyi ilə səslənən çox nadir sənət nümunələrindən
sayılan incə zövqə cızma və qabartma üsulları ilə iĢlənmiĢ qəbirüstü abidələr, baĢ
daĢları, at və qoç fiqurları habelə stellalar, süjetli daĢlar və s.
bir çoxu hələ də öz
forma və gözəlliyini saxlamıĢdı. Onların bir çoxu haqqında mötəbər mənbələrdə
mütəxəssis rəyi, alim fikirləri, söylənilmiĢdir. Məsələn “Elm və həyat” jurnalı
(1972-ci il №7), gənclik nəĢriyyatı tərəfindən buraxılmıĢ sənətĢünaslıq doktoru R.
Əfəndiyevin “DaĢlar danıĢır” kitabını və s. misal göstərmək olar. Burada Zabux kəndi
yaxınlığında Sümüklü qəbiristanlığı, Soltanlar (Hüsülü) və Seyidlər kənd
qəbiristanlıqlarındakı at və qoç fıqurlarını, Cicimli kəndi yaxınlığındakı Məlik Əjdər
türbələrinin rəsmlərini və s. aid etmək olar. Lakin indiyə qədər hələ qeydə alınmamıĢ,
tətbiq olunmamıĢ Güləbird, Malxələf, Sonasar, Malıbəy, Bozlu, QoĢasu, Zeyvə və s.
kəndlərin ərazilərdə onlarla belə abidələrə rast gəlmək olar. Belə abidələrdən biri,
Zeyvə kənd ərazisində yerləĢən Soltanbaba türbəsinin yaxınlığında oyma üsulu ilə
iĢlənmiĢ süjetli bir daĢ daha çox maraq doğurur. Süjetdən göründüyü kimi, vəhĢi
bir heyvan (bəbirə daha çox oxĢayır) bu yerlərin təbiətinə xas olan dağ keçisini
qovur. Arxadan özünü yetirən atlı süvari çox güman ki ovçudur, əlindəki nizə ilə
bəbirə zərbə endirir, bəbir zərbədən qabaq atlıya tərəf çevrilmiĢdir. QarĢıda duran
Dostları ilə paylaş: |