Sağlam ĠnkiĢaf və Maarifləndirmə
Yüklə 2,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GÖRKƏMLĠ ġƏXSĠYYƏTLƏRĠ • Məmmədov Xudu Surxay oğlu
- Ġmanov Xanoğlan Ġman oğlu
- Vəliyev Tofiq TalıĢ oğlu
yerləĢmiĢ kənd, dərə, təpə, dağ, bulaq və düzənlik adlarının doxsan doqquz faizindən çoxu türk dil qrupu ilə adlanır. Ağdam inzibati ərazi bölgüsünə görə, 1822-ci ildə Qarabağ xanlığının ləğvindən sonra yaranan ġuĢa qəzasına daxil olur. Ağdam hər zaman Qarabağın ictimai-siyasi həyatında həlledici rol oynamıĢdır. 1905-ci ildə erməni-Azərbaycan milli münaqiĢəsi və çar hökumətinin bu milli ədavəti qızıĢdıran səyləri, əksər halda isə erməni qaragüruhçularının dəstəklənməsi azərbaycanlıların da təĢəbbüskarlıq meylini artırırdı. Mir Möhsün Nəvvab XX əsrin əvvəllərində erməni millətinin törətdiyi qırğınlardan, vəhĢilikdən bəhs edən “Qafqaz erməni tayfası ilə müsəlmanların vuruĢ və iğtiĢaĢ tarixləri” əsərində Ağdamın əməli fəaliyyəti olan xeyriyyə cəmiyyəti haqqında məlumat verir. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti demək olar ki, qan töküləndən sonra quruldu. Yerlərdə onun möhkəmləndirilməsi isə olduqca ağır və mürəkkəb siyasi hərbi Ģəraitdə, güclü müqavimətlə, qalmaqalla həyata keçirilirdi. DəhĢətli əzazilliklə yatırdılmıĢ Gəncə üsyanından lap az sonra Sovet hakimiyyəti elan olunmuĢ, Qarabağda güclü üsyan baĢladı. 1920-ci ilin 3-4 iyununda Qarabağda üsyan qaldırıldı. Qarabağa gələn Qızıl Ordu hissələrinin baĢında Azərbaycanın Xalq Daxili ĠĢlər komissarı D. Bünyadzadə dururdu. Xalq hərbi və dəniz iĢçilərinin komissarı Ç. Ġldırım da Qarabağa ezam edilmiĢdi. Ağdam üsyanı yatırılsa da, əhali arasında yaranmıĢ narazılıq respublika rəhbərlərini təĢviĢə salmaya bilməzdi. 1920-ci il oktyabrın əvvəllərində Nəriman Nərimanovun baĢçılıq etdiyi nüfuzlu heyət - xalq komissarlarının, Bakı fəhlələrinin nümayəndələri və xüsusi təĢviqat briqadaları Ağdama gəlir, geniĢ təbliğat kompaniyası keçirirlər. Bu tədbirlər nəticəsində kütləvi narazılığın qarĢısı bir qədər alınır. Bununla belə, ayrı-ayrı kəndlərdə silahlı müqavimət uzun müddət davam edir. 1923-cü ilin iyulunda azərbaycanlıların iradəsi və mənafeyinə zidd olan bir akt həyata keçirildi - Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaradıldı. Qarabağın bir hissəsi - Zəngəzur Ermənistana verildi Qalan ərazilərdə isə Ağdam, Cəbrayıl qəzaları təĢkil edildi. Böyük Vətən müharibəsinə Ağdamdan 7361 nəfər yollanmıĢ, onlardan 3686 nəfəri həlak olmuĢ, 511 nəfəri isə əlil olmuĢdur. ĠġĞAL Mövcud dövlətini qədim Azərbaycan torpaqları üzərində qurmuĢ Ermənistan Dağlıq Qarabağı özünə birləĢdirmək məqsədilə 1988-ci ilin fevral ayından baĢladığı müharibəyə Ağdam rayonu da cəlb olunmuĢ, hadisələrin ilk günlərindən ən böyük ağırlıq Ağdam rayonunun üzərinə düĢmüĢdür, 1988-ci ilin son aylarında Ermənistandan - öz dədə-baba yurd-yuvasından, daha sonra isə Dağlıq Qarabağdan doğma ocaqlarından qovulub çıxanları on minlərlə azərbaycanlı məhz Ağdam rayonuna Pənah gətirmiĢdi. 1992-ci ildə Dağlıq Qarabağı bütünlüklə iĢğal edən Ermənistan bununla kifayətlənməyərək, Dağlıq Qarabağın ətrafında yerləĢən rayonlara da diĢini qıcadı. Ermənistanın separatçı hakimiyyəti bəzi xarici dövlətlərin yaxından köməyi, bilavasitə iĢtirakı ilə ġuĢa, Laçın, Kəlbəcər rayonlarını iĢğal etdikdən sonra Ağdamı hədəf seçdi. Ermənilər bu rayonu da ələ keçirmək üçün irimiqyaslı hücum əməliyyatlarına baĢladılar. 1993-cü il iyun ayının 11-dən baĢlayaraq bu hücum, həmin ilin iyul ayının 23-də Ağdamın iĢğalı ilə baĢa çatdı. 1905-1907-ci illərdə, 1918- 1920-ci illərdə düĢmən ayağı dəyməyən Ağdam beĢ illik mübarizədən sonra iĢğal olundu. 1994-cü il may ayının 12-dək davam edən hərbi təcavüz nəticəsində isə ermənilər Ağdam rayonu ərazisinin 846,7 kvadrat kilometrini, yəni ümumi ərazisinin 77,4 faizini iĢğal etməyə nail oldular. ĠĢğal edilmiĢ Ağdam Ģəhəri və rayonun 89 kəndi bəĢər tarixində bənzəri olmayan bir vəhĢiliklə darmadağın edilərək, yerlə- yeksan edildi. Həmçinin əkinə yararlı 28 min hektar sahə, 38 kolxoz və sovxoz, 24 tikinti-quraĢdırma idarəsi, 12 sənaye müəssisəsi, 74 məktəb, 105 səhiyyə müəssisəsi, 271 mədəniyyət evi, 67 idarə, 99 klub iĢğal altında qalmıĢdır. Ağdamın müdafiəsi uğrunda 5 ildən artıq gedən qanlı döyüĢlərdə qismətinə 5897 Ģəhid, 3531 nəfər əlil, 1871 nəfər yetim uĢaq düĢdü. Minlərlə insan fiziki Ģikəstlik qazanmıĢ, 12 min nəfərdən artıq ağdamlı öz doğma ev-eĢiyindən didərgin düĢmüĢdü. GÖRKƏMLĠ ġƏXSĠYYƏTLƏRĠ • Məmmədov Xudu Surxay oğlu (1927) - Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor, AME-nın müxbir üzvü. • Namazova Adilə Əvəz qızı - Tibb elmləri doktoru, professor, Rusiya Tibb Elmləri Akademiyasının müxbir üzvü. • GöyüĢov RəĢid Bahadur oğlu - Tarix elmləri doktoru, professor. • Ġmanov Xanoğlan Ġman oğlu - Texnika elmləri doktoru, professor. • GöyüĢov Ziyəddin Bahadur oğlu – Fəlsəfə elmləri doktoru, professor. • Mehdiyev Famil Ağalar oğlu (1934-2003) - Filologiya elmləri doktoru, professor, Ģair. • Əliyev Rafiq Əziz oğlu - AME-nın müxbir üzvü, professor. • Vəliyev Tofiq TalıĢ oğlu - Tarix elmləri doktoru, professor. • Vəliyev Teymur Süleyman oğlu - Ġqtisad elmlər doktoru, professor, AME-nın müxbir üzvü. • Qasımov Əlfi Səhlik oğlu - Publisist, yazıçı, Ģair. • Rüstəmov Qədir - Xanəndə, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti. Yüklə 2,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|