ŞAHİN ƏHMƏdov


 Atmosferin kimyəvi tərkibi və quruluşu



Yüklə 6,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/107
tarix02.04.2023
ölçüsü6,54 Mb.
#104027
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   107
B.Rəna-Mühəndis-ekologiyası

2.2. Atmosferin kimyəvi tərkibi və quruluşu.
 
Атмосфер 
бязи 
газларын 
механики 
гарышыьыдыр. 
Тяркибиндя су бухары олмайан беля механики гарышыг гуру 
щава адланыр. 
Йер сятщиня йахын гуру щаванын тяркиби 2.1. ъядвялиндя 
верилянлярля характеризя олунур. Ъядвялдян эюрцндцйц кими 
ясас газларын пайына 99,96%, йердя галан диэяр газларын 
пайына ися тягрибян 0,04% дцшцр. 
Ъядвял 2.1 
Гуру щаванын тяркиби 
Газ 
Щяъми мигдары 

Нисби 
мол.чякиси 
Щавайа 
няз.сыхлыьы 
Азот (N
2

78,084 
28,0134 
0,967 
Оксиэен (О
2

20,946 
31,9988 
1,105 
Аргон (Ар) 
0,934 
39,948 
1,379 
Карбон газы (ЪО
2
) 0,0314 
44,00995 
1,529 
Неон (Не) 
1,818*10
-3
20,183 
0,695 


15 
Щелиум (Ще) 
5.239*10
-4
4.0026 
0,138 
Криптон (Кр) 
1,14*10
-4
83,800
2,868 
Щидроэен (Щ
2

~5*10
-5
2,01564 
0,070 
Ксенон (Хе) 
8,7*10
-6
131,300 
4,524 
Озон (О
3

10
-6
– 10
-5
47,9982 
1,624 
Гуру щава 
28,9645 
1,000 
Атмосферин ясас газлары эюрдцйцмцз кими азот (Н
2
), 
оксиэен (О
2
) вя аргондур (Ар). Бу газлар демяк олар ки, 
бцтцн тропосфер бойу сабитдирляр. 
Тяхминян 200 ил бундан яввял алимляр мцяййян етмишляр 
ки, атмосфердя няфяс алмаьа йарамайан вя алов тюрятмяйян 
бир газ вар. Атмосферин тягрибян 4/5 щиссяси бу газдан 
ибарятдир. Йени тапылан газы «азот» адландырдылар. Йунан 
дилиндя «азот» «щяйат цчцн йарарсыз» демякдир. Тезликля 
мялум олду ки, тябиятдя мцхтялиф елементлярин тяркибиндя 
азота раст эялмяк олур. 
Биоложи ъящятдян атмосфердя ян актив газ оксиэендир. 
Атмосфердя еля газлар вардыр ки, онлар щеч бир биоложи 
просеслярдя иштирак етмирляр. Лакин онлардан бязиляри енержи 
кючцрмяляриндя ясас рол ойнайыр. Бунлардан аргону, неону, 
щидроэени, ксенону мисал эюсиярмяк олар. 
Атмосферин тяркибиня щямишя цч дяйишэян газ дахил олур. 
Бунлар су бухары, озон вя карбон газыдыр. Радиасийаны 
удмаларына вя бунунла да Йерин вя атмосферин температур 
режиминя хейли тясир эюстярдикляриня эюря бу газлар бюйцк 
ящямиййят кясб едир. 
Су бухарынын атмосфердя чох вя йа аз олмасы иглимин ням 
вя йа гуру олмасыны тяйин едир. Йер сятщинин шцаланмасыны 
удараг 
су 
бухары 
атмосферин 
ашаьы 
тябягяляринин 
температуруну артырыр вя бунунла да бизим цчцн даща да исти 
иглим йарадыр. 
Атмосфердя 
су 
бухарынын 
олмасыны 
бязи 
нямлик 
характеристикаларын кюмяйи иля мцяййян едирляр (бу щагда 
нювбяти параграфларда данышылаъаг). Бунлар ясасян нисби вя 
мцтляг рцтубятдир (ф вя е). 


16 
Тропосфердя рцтубят (ф,е) цмумиййятля щцндцрлцкдян 
асылы олараг сцрятля азалыр. Тяййаряляр васитяси иля апарылан 
тядгигатлара 
ясасян 
су 
бухарынын 
мигдарынын 
(г) 
щцндцрлцкдян асылы олараг дяйишмясини эюстярян емпирик 
дцстур верилмишдир: 
2
10
0
bz
az
q
q




(2.1) 
щарада г
0
– йер сятщиндяки су бухарынын мигдарыдыр. а,б 
ямсаллары илин фясилляриндян асылы олараг дяйишир: 
а 
б 
Гыш 
0.0483 
0.0158
Йаз 
0.0941 
0.0163 
Йай 
0.0947 
0.0138 
Пайыз 
0.0905 
0.0124 
г-нин щцндцрлцкдян асылы олараг дяйишмяси эюстярир ки, 
щаванын турбулент дяйишмяси заманы су бухары йухары 
йайылмалыдыр. Атмосфердян йер сятщиня су йаьыш, гар вя с. 
шяклиндя дахил олур. 
Икинъи дяйишэян газ олан карбон газы (ЪО
2
) рянэсиз 
газдыр. О -78.3
0
Ъ-дя донур. Ади шяраитдя 78.5
0
Ъ –дя 
майеляшяряк бяркийиб бирбаша гара бянзяр аь кцтляйя («гуру 
буз») чеврилир. Карбон газынын дадыны газлы су ичяркян 
дуйуруг. 
Атмосфердя карбон газынын мигдары 2.3*10
12
тондур. 
Бунун йаранма мянбяляриндян вулкан пцсэцрмялярини, 
термик сулары, ъанлы алямин няфяс алыб вермяси просеслярини, 
сянайе вя мяишят тяляблярини тямин етмяк цчцн йанаъаьын 
йандырылмасыны вя с. эюстярмяк олар. Йцз ил бундан яввял 
карбон газынын атмосфердя мигдары 0.0280% идися, щяъмъя 
инди 
0.0379%-дян 
чохдур. 
Щал-щазырда 
йанаъаьын 
йандырылмасы иля ялагядар олараг атмосферя илдя 10
10
тон 
карбон газы дахил олур. Атмосферя дахил олан карбон 
газынын 50%-и океан тяряфиндян удулур. 


17 
Карбон газынын суда щялл олмасы температур артыгъа 
азалыр. Бу сябябдян гцтблярдян тропик ен даиряляриня эялян 
сойуг щава ахынлары орадакы щавайа мцяййян мигдарда 
ЪО
2
дахил едиб, тропиклярдя онун мигдарыны артырырлар. 
Йухары ен даиряляриндя исти ахынлар ЪО
2
-ну удуб, онун 
мигдарыны азалдырлар. 
 
XX ясрин башланьыъына кими тядгигатчылар еля щесаб 
едирдиляр ки, атмосфер аз-чох биръинслидир. Щятта онлар 
атмосфердя щава температурунун щцндцрлцк бойунъа 
бярабяр олараг азалмасына ямин идиляр. Анъаг XX ясрин 
яввялляриндя атмосферин тябягяли гурулуша малик олмасы 
тясдиг олунду. Шякил 2.1 –дя атмосферин шагули гурулушу 
эюстярилмишдир. 
Щал-щазырда артыг мялумдур ки, щцндцрлцк артыгъа 
атмосферин бязи физики вя кимйяви хассяляри кюкцндян дяйишир. 
Илк тядгигатлар эюстярди ки, ян чох дяйишян щаванын 
температурудур. Лакин сонралар мцяййян олунду ки, 
температур атмосферин бцтцн тябягяляриндя ейни ъцр 
дяйишмир (шякил 2.1). 


18 

Yüklə 6,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   107




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə