Sana: “ ” Biologiya fani Sinf: 10-A10-B10

Makroelementlar

Kislorod (O)	Suv va organik birikmalar tarkibiga kiradi. Hujayrada nafas olish jarayonining aerob bosqichida ishtirok etadi
Uglerod (C)	Barcha organik birikmalar tarkibiga kiradi
Vodorod (H)	Suv va organik birikmalar tarkibiga kiradi. Energiyaning bir turdan boshqa turga o‘tishida ishtirok etadi
Azot (N)	Aminokislotalar, oqsillar, nuklein kislotalar, ATF, xlorofill, vitaminlar tarkibiga kiradi
Fosfor (P)	Nuklein kislotalar, ATF, fermentlar, suyak to‘qimasi tarkibiga kiradi
Kalsiy (Ca)	Suyak to‘qimasi tarkibiga kiradi, qonning ivishi, muskullar qisqarishi- ni ta’minlaydi
Magniy (Mg)	Xlorofillmolekulasitarkibigakiradi, energiyaalmashinuvivaDNKsintezinifaollashtirishdakofermentsifatidaishtiroketadi
Natriy (Na)	Nervimpulslarinio‘tkazishdaishtiroketadivahujayraningosmotikbosiminita’minlaydi

Hujayratarkibigakiruvchibirikmalar.Hujayratarkibigakiruvchibirikmalarniikkiguruhga: anorganikmoddalarvaorganikmoddalargabirlashtirishmumkin (1-sxema).

Hujayraning anorganik birikmalari.Hujayraning hayot faoliyatida mineral tuzlar ham muhim ahamiyatga ega. Mineral tuzlar hujayrada kationlar (K+, Na+, Ca+², Mg+²), anionlar (Cl^-, HCO₃^-, HPO₄^2-, H₂PO₄^- ) yoki kristall holda uchraydi. Kation va anionlarning hujayra ichidagi va tashqi muhitidagi miqdori farq qiladi. Natijada hujayraning ichki va tashqi muhiti o‘rtasida potensiallar farqi yuzaga keladi. Bu farq nerv impulslarining o‘tkazilishi va muskul tolalarining qisqarishi kabi muhim jarayonlarni ta’minlaydi.

Ionlar hujayrada muhim funksiyalarni bajaradi.

• 
  K+, Na+, Ca²+ kationlari organizmlarning qo‘zg‘aluvchanlik xususiyatlarini ta’minlaydi;
  
• 
  Mg²+, Mn²+, Zn²+, Ca²+ kationlari fermentlar faoliyati uchun zarur;
  
• 
  fotosintez jarayonida uglevodlarning hosil bo‘lishi xlorofill tarkibiga kiruvchi Mg²+ ga bog‘liq;
  

kuchsiz kislota anionlari hujayra ichki muhitining doimiyligini - buferlikni ta’minlaydi.

Suvning hujayradagi funksiyalari nihoyatda ko‘p. Ko‘p hujayrali orga­nizmlar tana massasining 80% ini suv tashkil qiladi. Hujayradagi suvning miqdori, shu hujayradagi moddalar almashinuvining intensivligiga bog‘liq bo‘- ladi. Hujayrada hayotiy jarayonlarning suvli muhitda o‘tishga moslashganligi, dastlabki hayotning suvda paydo bo‘lganligini isbotlovchi dalil hisoblanadi.

Suv hujayrada muhim erituvchi hisoblanadi. Suv molekulalari qutbli bo‘lgani uchun unda qutbli moddalar yaxshi eriydi. Suvda yaxshi eriydigan moddalarni gidrofil moddalar deyiladi (5-rasm). Ularga osh tuzi, monosaxaridlar, disaxaridlar, od- diy spirtlar, aminokislotalar misol bo‘ladi. Suvda yomon eriydigan va umuman erimaydigan mod- dalarni gidrofob moddalar deyiladi. Ularga poli- saxaridlar (kraxmal, glikogen, kletchatka), ATF, lipidlar, ba’zi oqsillar, nuklein kislotalar kiradi.