Science and e ducation

Moliyalashning ichki manbai bo‘lib: - tadbirkorlik sub’ektining o‘z mablag‘lari;
- nizom sarmoyasi tarkibidagi pul mablag‘lari; - faoliyatdan olinadigan foyda; - amortizatsiya jamg‘armasi; - tekinga berilgan mablag‘lar kiradi.
Tadbirkorlik sub’ekti yuridik shaxs ko‘rinishida tashkil etilganda nizom sarmoyasi shakllantiriladi. Bu sarmoyaning hammasi yoki bir qismi pul mablag‘lari bo‘lishi mumkin. Mazkur mablag‘lar nizomda belgilangan miqdorda shakllantiriladi va asosiy vositalar sotib olish, aylanma mablag‘larni shakllantirish uchun ishlatiladi, ya’ni ishlab chiqarish vositalariga joylashtiriladi.
Tadbirkorlik faoliyatining moliyaviy natijasi foyda bo‘lib, u foydadan to‘lanadigan majburiy to‘lovlarni amalga oshirish, ayrim qarzlarni qaytarish va faoliyatni rivoj- lantirish uchun ishlatiladi. Amortizatsiya jamg‘armasi mablag‘laridan asosiy vositalarni qurish, sotib olish, tahmirlash, rekonstruksiya va modernizatsiya qilish uchun foydalaniladi.
Tadbirkorlik faoliyatini moliyalashning tashqi manbalariga: - kreditorlar; - investorlar; - ijarachilar; - sug‘urta; - lizing va boshqa tuzilmalar kiradi.
Kerakli resurslar tashqi manbalardan turli tijorat shartlari asosida jalb qilinib ishlatiladi, ayrimlari sotib olinadi (xomashyo, materiallar, energiya va suv resurslari, yoqilg‘i-moylash materiallari, texnika, texnologiya); ayrimlari ijaraga va lizingga olinadi (asosiy vositalar, er); ayrimlari esa qarzga yoki kreditga olinadi (moliyaviy resurslar).
Bunday resurslarni jalb qilish va ulardan foydalanishning tadbirkor uchun muhim jihatlari quyidagilar hisoblanadi: a) resurslarning har bir turiga nisbatan o‘z ehtiyojini to‘g‘ri aniqlash; b) samarali manbalarni tanlash; v) o‘ziga ma’qul shakllarda va shartlarda olish; g) zamonaviy. ilg‘or variantlarini tanlash; d) ta’minotning uzluksizligi va davomiyligiga erishish; e) ulardan o‘z faoliyatida samarali foydalanish.
Tadbirkorlik faoliyatini moliyalashning tashqi manbalaridan tijorat banklari va kredit uyushmalari katta rol o‘ynaydi.
Tijorat banklarining asosiy vazifasi. operatsiyalari va xizmatlari quyidagilardan iborat: - yuridik va jismoniy shaxslarning hisob varaqlarini ochish va yuritish hamda ular bo‘yicha omonatlarni jalb qilish; - o‘z mablag‘lari va jalb etilgan mablag‘lar hisobidan hamda o‘z nomidan kreditlar berish; - mulkdor yoki mablag‘larni tasarruf etuvchi yuridik va jismoniy shaxslar bilan shartnomaga ko‘ra pul mablag‘larini boshqarish; - yuridik va jismoniy shaxslardan chet el valyutasini naqd pulga va pul o‘tkazish yo‘li bilan sotib olish va sotish; - pul mablag‘lari. veksellar. to‘lov va hisob- kitob hujjatlari inkassatsiyasi; - majburiyatlarning bajarilishini ko‘zda tutadigan uchinchi shaxslarga kafolatlar berish; - majburiyatlarning bajarilishi bo‘yicha uchinchi shaxslardan talab huquqini sotib olish; - qimmatli qog‘ozlarni chiqarish, sotib olish, sotish, hisobga olish va saqlash, mijoz bilan shartnoma asosida qimmatli qog‘ozlarni boshqarish va ular bilan boshqa operatsiyalarni bajarish; - trast (mijozlarning mulkini ishonchli tarzda boshqarish) operatsiyalarini o‘tkazish; - moliyaviy lizingni amalga oshirish; - moliyaviy injiniring (murakkab loyihalarni moliyalash, balansning yuqori qismida operatsiyalar o‘tkazish, birlashish, sotib olish bo‘yicha operatsiyalar, ko‘chmas mulk bilan operatsiyalar)ni amalga oshirish; - bank maslahati va axboroti xizmatlari ko‘rsatish, yuridik va jismoniy shaxslarga maxsus binolar yoki erdagi seyflarni ijaraga berish.
Moliyaviy zahiralar sarmoyasini tarkibiga shuningdek asosiy fondlar, aylanma fondlar, muomala fondlariga qo‘yilgan pul mablag‘lari kiradi.
Kredit qarzga pul olishning eng keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Milliy valyutadagi kredit mablag‘larining manbai bo‘lib tijorat banklari va byudjetdan tashqari fondlar qisoblanadi. Bular kichik biznesga yordam berish maqsadida amal qiladi va mamlakat iqtisodiyotining ustuvor sohalaridagi biznesni rag‘batlantiruvchi imtiyozli kreditlar beradilar.
O‘zbekiston xududida xo‘jalik sub’ektlarini kreditlash tijorat banklari tomonidan qaytarib berish, to‘lov, ta’minlanganlik, muddatlilik va ajratilgan mablag‘lardan foydalanishning maqsadli ishlatilishi sharti asosida amalga oshiriladi. Zarar ko‘rib ishlaydigan, nolikvid balansga ega bo‘lgan biznes sub’ektlariga kredit berilmaydi, bundan tashqari, uzoq muddatli moliyaviy o‘pirilish va zararlarni qoplash uchun kredit olib bo‘lmaydi.
Kredit olish uchun potensial qarz oluvchi ozining qarz oluvchi moliyaviy va ishlab chiqarish imkoniyatlarini baholash va o‘zi uchun quyidagilarni aniq belgilab olishi shart: a) o‘z mahsuloti sotish bozorini (talab va taklifni o‘rganish); b) loyihani ishlashi uchun kerak bo‘ladigan tovar-moddiy boyliklarni, shuningdek, tayyor mahsulotni sotish uchun zarur bo‘lgan shartnomalarning mavjudligi; v) kreditlanayotgan tadbirlarni samaradorligi; g) hisob raqamiga pul mablag‘lari kelib tushishining davriyligi; d) kredit va uning foizlarini so‘ndirish manbalarining; e) kredit uchun to‘lanadigan to‘lovni hisoblash va uni davriyligi.
Kichik biznesni yuritishga mablag‘ jalb etishning yana bir yo‘nalishi mikrokreditlar hisoblanadi. Mikrokreditlar bir qancha ko‘rsatkichlar bo‘yicha qulaydir: kredit olish qoidasi bir muncha soddalashtirilgan, garov ta’minotining barcha shakllari hal etilgan, kredit pullarining bir qismi naqd shaklida olinadi, aylanma resurslar xaridi asosan kredit berish masalalari nisbatan oson hal etiladi.
O‘zbekiston Respublikasining milliy valyutadagi kredit mablag‘lari manbai bo‘lib, tijorat banklari, shuningdek byudjetdan tashqari fondlar (Mehnat vazirligi qoshidagi bandlik yuzasidan yordam ko‘rsatish Fondi hamda deqqon va fermer xo‘jaliklari Assotsiyasi qoshidagi dehqon va fermer xo‘jaliklarining rivojlanishiga yordam berish fondi) hisoblanadi va kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishiga yordam beradi.
O‘zbekiston Respublikasining milliy valyutadagi kredit mablag‘lari manbai bo‘lib, tijorat banklari, shuningdek byudjetdan tashqari fondlar (Mehnat vazirligi qoshidagi bandlik yuzasidan yordam ko‘rsatish Fondi hamda dehqon va fermer xo‘jaliklari Assotsiyasi qoshidagi dehqon va fermer xo‘jaliklarining rivojlanishiga yordam berish fondi) hisoblanadi va kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishiga yordam beradi.
Moliyaviy ta’minlashning imkonli manbalari quyidagilardir: - tijorat banklari; - moliyaviy kompaniyalar; - investitsion kompaniyalar; - investitsion fondlar; - kredit uyushmalari; - xaridorlar; - mahsulot beruvchilar; - do‘st va tanishlar; - xayriya tashkilotlari; - transkompaniyalar va banklarning trast bo‘linmalari; - davlat, xalqaro va jamiyat tashkiloti va idoralar, kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash dasturida ishtirok etuvchilar (ularning markaziy va mahalliy idoralari); - ishlovchilar; - dastgoh ishlab chiqaruvchilar; - sug‘urta kompaniyalari; - nafaqa fondlari; - xususiy investorlar; - moliyaviy maslahatchilar.
Kichik biznesni kredit bilan ta’minlashni quyidagi shakllari mavjud: a) tijorat; b) notijorat tashkilotlar orqali beriladigan; v) bank; g) davlat; d) iste’molchi; e) xalqaro.