Science and e ducation

"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3,848 (SJIF)

February 2023 / Volume 4 Issue 2

Kichik biznesning moliyaviy resurs manbalari

Gulrukh Djumanazarovna Khasanova Bekhruz Tohirovich Boltaev

Buxoro muhandislik-texnologiya instituti


Annotatsiya: Maqolada kichik biznesning moliyaviy resurs manbalari to‘g‘risida fikr yuritilgan. Shuningdek maqolada zarar ko’rib ishlayotgan kichik biznes korxonalarini moliyalashtirish manbalari to‘g‘risida bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: Kichik biznes, tadbirkorlik moliyasi, moliyaviy resurslar, moliyalashning ichki manbai, moliyalashning tashqi manbai, kredit, kredit mablag‘lari, tijorat krediti, firma krediti, faktoring, overdraft

Sources of financial resources of small business

Gulrukh Djumanazarovna Khasanova Bekhruz Tahirovich Boltaev

Bukhara Institute of Engineering and Technology


Abstract: The article discusses the sources of financial resources of small businesses. The article also describes the sources of financing small business enterprises that are operating at a loss.
Keywords: Small business, entrepreneurial finance, financial resources, internal source of financing, external source of financing, credit, loan funds, commercial credit, company credit, factoring, overdraft

Jahondagi rivojlangan mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlashda kichik biznes korxonalarini rivojlantirish muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa, kichik biznes korxonalarini rivojlashtirishda investitsiyalarni jalb etish orqali yuqori samaradorlikka erishgan, eng ilg‘or tajribalarga asoslangan AQSH, Germaniya, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Shveysariya, Kanada, Norvegiya, Niderlandiya, Gonkong, Birlashgan Arab Amirliklari va boshqa bir qator davlatlarda bu borada ijobiy holatlar kuzatilgan¹. Shuningdek, “jahon tajribasida kichik biznes korxonalarining investitsiyasiz juda sekin rivojlanayotganligi ham barchaga

¹ https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/32436/9781464814402_Ch06.pdf; Калинин А.В. Анализ развития и состояние малого и среднего бизнеса в мире // Экономика, предпринимательство и право. – 2011. – № 4. – С.3-12. – http://epp.enjournal.net/article/313/; Арипов О.А. Хорижий мамлакатларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиши. – Т.: «Наманган» нашриёти, 2018. – 213 б..Роль субъектов малого и среднего бизнеса предпринимательства в экономиках развитых стран. - https://cyberleninka.ru/article/n/.

ma’lum”². Shunday ekan, jahonning deyarli barcha mamlakatlarida zarar ko‘rib ishlayotgan kichik biznes korxonalariga investitsiyalarni jalb etish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
2022 yil 28 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022-2026 yillarga mo‘ljallangan YAngi O‘zbekistonning Taraqqiyot Strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-sonli Farmoni qabul qilinib, ushbu Farmonning III. “Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash” bo‘limidagi 29-maqsadida: “Tadbirkorlik faoliyatini tashkil qilish va doimiy daromad manbalarini shakllantirish uchun sharoitlar yaratish, xususiy sektorning Yalpi ichki mahsulotdagi ulushini 80 foizga va eksportdagi ulushini 60 foizga etkazish”o‘z aksini topgan. Ushbu maqsadga erishishda quyidagi vazifalarni amalga oshirish belgilab qo‘yilgan:

• 
  Har yili O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tadbirkorlar bilan “Ochiq muloqoti”ni o‘tkazish;
  
• 
  Hududlarda 200 ta yangi sanoat zonalarini tashkil etish va biznes-inkubatorlar tizimini rivojlantirish. SHaroiti og‘ir bo‘lgan tumanlarda tadbirkorlikni rivojlantirish uchun yanada qulay shart-sharoitlar yaratish;Ilg‘or xorijiy tajriba asosida faktoring amaliyotini rivojlantirish.
  
• 
  2026 yilga borib tadbirkorlik sub’ektlariga soliq yuklamasini yalpi ichki mahsulotning 27,5 foizidan 25 foizi darajasiga kamaytirish;
  
• 
  Hududlarda tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, ishsizlik va kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha mavjud tuzilmalar faoliyatini takomillashtirish;
  
• 
  Tadbirkorlik sub’ektlari o‘z faoliyatini boshlashi uchun zarur ma’lumotlarni erkin foydalanishga chiqarish. Qurilish faoliyatida qurilish nuqsonlari yoki muammolarining oldini olish;
  
• 
  Iqtisodiyotda davlat ishtirokini qisqartirish va xususiy sektorga keng yo‘l ochish. Iqtisodiy munosabatlarda erkin bozor tamoyillarini joriy etishni kengaytirish.
  

2021 yilda O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha 98,9 mingta yangi kichik korxona va mikrofirmalar (fermer va dehqon xo‘jaliklarisiz) tashkil qilindi, bu esa o‘tgan yilga nisbatan 6,1 foizga ko‘p demakdir. Eng ko‘p kichik korxona va mikrofirmalar savdo sohasida (38,9 %), sanoat sohasida (19,5 %), qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligida (11,8 %), qurilish sohasida (6,4 %) tashkil etilgan.
Ammo faoliyat yuritayotgan kichik korxona va mikrofirmalarning soni 2021 yilda o‘tgan yilga nisbatan ko‘paygan bo‘lsada, YAIMda kichik tadbirkorlik ulushi - 0,6 (2020 y.- 55,5%; 2021 y. - 54,9 %) foizni tashkil etmoqda. Shuningdek, sanoat (-
0,9%), qurilish (-0,1%), savdo (-0,2%), xizmat ko‘rsatish (-0,7%), yuk tashish (- 2,2%), yuk aylanmasi (-2,4%), yo‘lovchi tashish (-0,7%) va boshqa sohalarda o‘tgan yilgiga nisbatan kamaygan.



² Ильин И.Е. Малый бизнес в России: проблемы и перспективы // Банковское кредитование. – 2008. – № 2. С.153–156.
Bu esa, o‘z navbatida, zarar ko‘rib ishlayotgan kichik biznes korxonalariga investitsiyalarni jalb etish yordamida ularni rivojlantirishni talab etadi. Moliya xo‘jalik jarayonlariga kuchli ta’sir ko‘rsatadigan vosita bo‘lib, bir tomondan, tadbirkorlik sub’ektlari va ikkinchi tomondan, davlat organlari, idoralari va muassasalari hamda boshqa korxona va tashkilotlar, jismoniy shaxslarning iqtisodiy manfaatlarini muvofiqlashtirish va ular o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirishda katta rol o‘ynaydi.
Tadbirkorlikning moliyaviy resurslari uning pul mablag‘laridir. Tadbirkorlik faoliyatida xilma-xil va murakkab o‘zaro iqtisodiy aloqalar pul mablag‘lari yordamida amalga oshiriladi. Pul mablag‘lari vositasida takror ishlab chiqarishning bir fazasidan boshqa fazasiga o‘tiladi hamda maqsadli jamg‘armalar shakllantiriladi. Bular ishlab chiqarish va umuman. tadbirkorlik faoliyatini uzluksiz yuritish va kengaytirish garovi bo‘lib xizmat qiladi.
Tadbirkorlik faoliyatini moliyalash deganda uni pul mablag‘lari bilan ta’minlash tushuniladi. Tadbirkorlik faoliyatini moliyalash ikki xil manbadan - ichki va tashqi manbalardan amalga oshiriladi (1-chizma).
1-chizma. Tadbirkorlik faoliyatini moliyalash manbalari