Inflyatsiya- pul tizimining inqiroz holati. U iqtisodiyotning og'ir va davolab
inflyatsiya deganda pulning xarid qobiliyatining pasayishi bilan umumiy narx darajasining
uzoq muddatli o'sishi tushuniladi. Inflyatsiya jarayoni ancha murakkab bo'lib, faqat tovar
ularning zarur bo'lganidan ko'pligi tufayli yuzaga keladi. Inflyatsiya bozorlarning talab
yo'nalishi bo'yicha uzoq muddatli umumiy nomutanosibligida ifodalanadi. Demak,
inflyatsiya pulning shunday qadrsizlanishi bo„lib, u pul muomalasi qonuniyatlarining
buzilishi va pulning asosiy funksiyalarini to„liq yoki qisman yo„qotishi bilan kechadi.
FRANCE international scientific-online conference:
“SCIENTIFIC APPROACH TO THE MODERN EDUCATION SYSTEM"
PART 2, 5
th
MARCH
[138]
www.interonconf.com
O'zining haddan tashqari ko'rinishida inflyatsiya unga bo'lgan ishonchni yo'qotishiga olib
keladi banknotalar va jonlanish tabiiy almashinuv.
Inflyatsiyani o'lchash uchun narx indekslari qo'llaniladi, ular orasida asosiylari
iste'mol narxlari indeksi va YaIM deflyatoridir. Inflyatsiya darajasi ko'rsatkichi
o'rganilayotgan davrda iste'mol narxlari darajasining o'sish sur'atini aks ettiradi. Inflyatsiya
darajasini o'lchash uchun quyidagi ko'rsatkich qo'llaniladi:
iste'mol narxlarining o'rtacha darajasining o'sish sur'ati qayerda;
va - o'rganilayotgan va bazaviy yil uchun iste'mol narxlari indekslari. Iste'mol narxlari
indeksi xarajatlarni solishtirish yo'li bilan hisoblanadi iste'mol savati o'rganilayotgan yilda
bir xil savatning asosiy yilidagi narxi bilan:
iste'mol narxlari indeksi qayerda; - o'rganilayotgan yildagi iste'mol tovarlari savatining
narxi; - iste'mol tovarlari savatining bazis yilidagi qiymati. Iste'mol narxlari indeksi yashash
narxining indeksi bo'lib, o'zgarishlarni baholashga imkon beradi real daromad aholi.
Umuman olganda, iqtisodiyotdagi narxlar darajasini o'lchash uchun ko'rsatkich ishlatiladi -
YaIM deflyatorining o'sish sur'ati yoki inflyatsiya darajasi:
inflyatsiya darajasi qayerda; va - o'rganilayotgan va bazaviy yilda YaIM deflyatori.
Demak, inflyatsiya darajasi butun milliy iqtisodiyotda YaIM deflyatoridan
foydalangan holda, aholining iste'mol darajasida esa iste'mol narxlari darajasining o'sish
sur'atidan foydalangan holda o'lchanadi.
Inflyatsiya iqtisodiy rivojlanish jarayonida bir qator salbiy hodisalarga ega:
1. Narxlarning oshishi foydalanilmagan kapitalning qadrsizlanishiga olib keladi.
2. Omonatlarini qarzga bergan odamlar inflyatsiyadan yutqazadi.
3. Inflyatsiya mehnat motivatsiyasini pasaytiradi, chunki u daromadlarni normal
amalga oshirish imkoniyatini buzadi.
4. Inflyatsiyaning yuqori sur‟atlari kapitalning xorijga “qochib ketishi”ga olib keladi.
5. Eksport kamayadi va import ko'payadi, to'lov balansi taqchilligi o'sadi, nisbatlar
buziladi, iqtisodiy tartibsizlik kuchayadi, ijtimoiy boylik yo'q qilinadi.
6. Aholining turmush darajasi pasaymoqda, shaxsiy jamg‟armalar qadrsizlanmoqda,
joriy iste‟mol esa pasaymoqda.
7. Aholining tez ijtimoiy tabaqalanishi, mulkiy tengsizlikning chuqurlashuvi
kuzatilmoqda.
8. Kelajakka nisbatan noaniqlik va noaniqlik kuchaymoqda, tadbirkorlik faoliyati
xavfi ortib bormoqda. Investitsiyalar spekulyativ yo'nalishga ega bo'lgan holda uzoq
muddatli ob'ektlardan qisqa muddatli ob'ektlarga qayta taqsimlanadi. Kapitalning salmoqli
qismi ishlab chiqarish sohasini tark etib, aylanma sohasiga va iqtisodiyotning moliya
sektoriga shoshiladi.
9. Inflyatsiya iqtisodiyotni inqirozdan chiqishga to„sqinlik qilmoqda, ishsizlik
kuchayib, ijtimoiy muammolar keskinlashmoqda.
10. Narxlarning notekis o'sishi milliy iqtisodiyot tarmoqlari o'rtasidagi
nomutanosiblikni oshiradi.