ŞƏ r q -q o r b

J O R J   K U L O N
MOTSART QAZAMATDA
(hekays)
Frcn  hobsxanasında  bir-birindən  qorxm ayanlar  tcz dostlaşırlar. 
Motsartı  iki ay əvvəl monimlo kcşikçi Em cst tanış cləm işdi. Həm in 
vaxtdan  Motsartla  dostlaşmışdım.  Bəli,  keşikçi  ilə  yox,  onunla 
dostlaşmışdım.  Motsart  yckəpər  hcyvana  oxşayırdı,  qollan  güclü, 
ağlı  iso  küt  idi.  Gövdəsi  sort,  üroyi  kövrəkdi.  Başı  donuz başı  kimi 
iri,  fikirləri  isə  körpo  uşaq  fikirlori  idi.
O,  saman  döşəyin  üstündə  uzanıb  gözlərini  m ənə  zilləyirdi. 
Dorin xəyala dalır,  lıordon  sayıqlayırdı.
Mən onun deyəcəyi  sözlori gözləyirdim.  No dcyəcəyini bilm ir- 
dim.  Həm işə eyni şeyi deyir,  sonra da köksünü ötürürdü.  Hiss edir- 
dim  ki,  Motsart  keçmiş  bir  əhvalatı  gözləri  qarşısından  kcçirir, 
sonra  fikirli-fikirli  homin cüm ləni  deyir.
O ycnə  köksünü ötürdü.  M ən qulaqlarımı  şoklədim .
-  H ər halda yaxşı  işlomişdik!
Motsart  bir  də  köksünü  ötürdükdon  sonra  fıkirli-fıkirli  qalxıb 
saman döşoyin üstündo oturdu.  Bunların hamısı m ənə tamş idi.  İndi 
yaxınlıq  vaxtı  çatmışdı.  M otsartın  mono,  sözlərim ə  chtiyacı  vardı.
Gözlərimi  Motsartın üzünə dikib,  sosim ə  laqeyd bir ifadə  vcrib 
ncço gündən  bəri  m əni  narahat  cdən sualı  verdim:
-  Motsart?  Axı  sonə no  üçün  M otsart dcyirlər?
Araya  sükut  çökdü.  Qurtarmaq  bilm əyon  həbsxana  sükutu. 
Soyuq,  qaranlıq,  m urdar və  uzun  bir sükut.
Göroson,  Motsart  sualımdan  hirslənm ir  ki?  Yaman  nigaran 
idim.
Axırı  ki,  üzümo  baxdı.  Amma  hələ  susurduq.  Bu  hobsxana 
sükutu  idi.  Ən  ağır cozaya oxşayan  sükut  idi...  m ozar sükutu.
-  M ənə  niyə  Motsart dcyirlər?
O,  mchriban  baxışlı  inok  başına  oxşayan  başını  yuxarı  qaldır- 
mışdı,  iri,  cybocor dodaqlarına  tobossüm qonmuşdu.
336
Sonra o  əhvalatı  söylomoyə  başladı...
Madcmuazcl  Plianın  qanuna  dönmüş  adotlori  vardı.  Bu  adət- 
lorin  bozilori  ənun  həyatına  məcburon  daxil  olmuşdu,  bozilorini 
özü götürmüşdü.  Bozilori  iso  rahatlığa  olan  clıtiyacdan yaranmışdı.
M ademuazcl  Plianın 73 yaşı vardı...  Boyu balaca, üz-gözü qırış, 
üroyi  hikkoli,  özü  tənha  idi.  O,  səhorlor  özünü  yüngülco  soliqoyo 
salır,  azacıq bazarlıq  cdir,  bir az cv  işlori  görür,  bir az da  molboxdo 
işləyirdi.  M adcmuazcl  Plian  zəif,  xırdaca.  artıq  bir  adam  olduğu 
üçün  gördüyü  işlor do  elo bil  öz boyuna,  öz  imkanlarına  uyğuıı  idi: 
hor  səh ər  yavaş-yavaş  gozino-gozino  golib  Omıo  küçosindoki 
balaca  orzaq  m ağazasına  çtxırdı.  Burada  özünün  balaca  sobotino 
azacıq  ərzaq alıb yığırdı:  bir az yağ,  bir az kofc,  bir tiko donuz əti.
Bundan  sonra o  özünün  balaca  monzilino  qayıdırdı.  Pillokondo 
xırdaca  Lakoz xanıma  bir-iki  qısa  söz  dcyor,  yaxud  gömrük  noza- 
rətçisinin dul  qarısı madam  Şmcllo azacıq söhbot cdordi.  Saat birdo 
madcmuazcl  Plian  nahar  cdirdi  -   xırdaca  masanın  balaca  bir  kün- 
cündə yüngül bir nahar.  Axırda azacıq kofc içirdi.  Sonra iso hor şcy 
doyişirdi.
Onun  xırdaca,  darısqal,  sıxılmış  hoyatı  birdən-biro  böyük  bir 
həyata,  scvinc  selino,  chtirasla dolu, şirin,  əsil  insan ömrüno çcvri- 
lirdi.  H ər  gün  günortadan  sonra,  saat  iki  olan  kimi  madcmuazcl 
Plian öz pianinosunun (royalınm) qarşıstnda oyloşir, düz axşam saat 
altıya kimi çalırdı.  Dayanmadan çalırdı, dcyə bilorom ki, hcç nofo- 
sini  dorm oyo do dayanmırdı.  No çalırdı?  Bütün rcpcrtuarını  çalırdı. 
Yoni  “Qarımış  qızın  duası” nı  çalırdı.  Boli,  tok qaldığı  olli  bir ildon 
bəri  madmuazcl  Plian  lıor  gün  günortadan  sonra  dörd  saat  orzindo 
Badagcrvskanın  osərini  çalırdt.  Başqa hcç  nə çalmazdı.
Onun  ifası  haqqında  roylər  m üxtolif idi.  Yuxarıda  yaşayan  bir 
qadın,  madam Klcr dcyirdi  ki, çox pis çalır,  madam Karl  isə güman 
edirdi  ki, çox  ola çalır.  Bu  fikirlorin hor biri,  şübhə yox ki,  şişirdil- 
mişdi.  Lakin homişoki  kimi,  osil  doğru  fikri  kütlə söyloyirdi.  Yoni, 
qonşularm  gur sosli  xoru  bildirdi  ki,  bu  çalğı  hor şcydon ovvol  baş 
ağrısıdır.
Bunu,  ələlxüsus,  şonbo  günlori  axşam  -   kişilor  cvdo  olanda 
(onlann  əyləncəsi  yox  idi)  hiss  ctmok  olurdu.  Bir do  görürdün  ki. 
onlar  m ən zillərindon  çıxır,  ol-q o lların ı  oynadıb  acıqlı-acıqlı 
qışqırışır, dcyinirlor.  Onlara baxanda adam  fikirloşirdi  ki,  fransızlar 
musiqini  çox  scvmirlor.
337

---

Lakin  süpürgo  ağacları  ilo  otaqların  tavanlannı  bir az döyoclo- 
dikdon,  bir  az  çığır-bağır  saldıqdan,  alı-nalo  ctdikdon  sonra  hamı 
sakitloşirdi.  Çünki  olli  bir  ildon  bori  hamı  bilirdi  ki,  no  olur olsun, 
madcmuazcl  Plian  saat  ikidon  altıya qodor “Qarımış  qızm  duası”nı 
çalacaq.  Holo  üstolik  hamı  qarımış  qızın  hoyatına,  tonhalığına  vo 
kimsosizliyino  do  bolod  idi.  EIo  buna  göro  do  qonşuların  hirsi  tez 
soyuyur, ona yazıqlart golir, onu başa düşürdülor.  llo r gün günorta- 
daıı  sonra  o,  oslindo  pianino  çalmırdı:  öz  orino  novaziş  göstəron 
qadınlar  kimi  pianinosuna  novaziş  cdirdi,  onu  scvirdi...  şirin  bir 
zövq  alırdı.  Onun  çaldığı  “Qarımış  qızın  duası”  dcyildi,  m adc- 
muazcl  Plian öz duasını  oxuyurdu.  Axı  özü qarımış qız idi.
O, ölondo hamı hcyifsilondi. Qonşular pul topladılar, nar gülün- 
don  lira şokilli  bir oklil  hördürdülor.  Boli,  fransızlar çox  m usiqipo- 
rost olmasalar da,  simvolik  olamotlori  xoşlayırlar.
Sonra  narahatlıq,  nigarançılıq  başladı.  Hamıya  molum  idi  ki, 
madcmuazcl  Plianı  öldürmüşdülor.
Xolvoti Luici  Kaksiopodan şübholənirdilor. O hor şonbo saat bcş 
radolorindo  dözo  bilmoyib  pillokono  çıxır,  M oryom  ananı  kömoyo 
çağırır, söyloyirdi  ki, başı btı soso dözo bilmoyib partlayacaq. Əllori 
ilo havada qarpız forması düzoldir vo italyan  lohcosilo mızıldayırdı: 
“Qaıpız  kimi  partlayacaq” , “ Başım qarpız kimi  partlayacaq!”
Lakin  bu  ycrsiz  şübho  uzun  çokmodi.  Tczliklo  molum  oldu  ki, 
madcmuazcl  Plian  sado  hoyat  süron,  az  xorcloyon,  az  chtiyach  bir 
adam olduğuna göro qonaot cdib xcyli pul toplayıbmış.  Dcməli, onu 
qarot  moqsodilo öldürüblor.
Homin  vaxtdan  müstontiq  Muflct “qanm ış qızların canisi”  haq- 
qında  fikirloşmoyo  başlamışdı.  Homin  şoxsi  müstontiq  yaxşı  tam - 
mırdı,  bir onu  bilirdi  ki,  adı  Jozc  Mülosdur.  Bir ildon  bori  m üston- 
tiq  onun  osil  simasını  açmaq  istoyirdi.  Jozcni  tutdular,  istintaq 
ctdilor, sorğu-suala tutdular.  Hcç  no!  Hcç no çıxmadı: maym  17-do 
saat  I8 -d o   Mülos “Klcron”  kafcsindo kart oynayırmış.  İyirmi  nofor 
şahid  var idi.
Cinayət saat altıdan ovvəl baş vcrə bilmozdi, çünki  qonşular bir 
soslo  tosdiq  cdirdilər ki,  madcmuazcl  Plian  homişoki  kimi  saat  iki- 
don  saat altıya  kimi  ara  vcrmodon  pianinoda  çalıb.
Muflct  fikirloşdi  ki,  adamların  şahidliyi  həm işə  doqiq  olmur, 
hom  do  ki,  “K lcron”  kafesi  ilo  madcmuazcl  Plianın  cvi  arasmda 
üçcə  avtobus  dayanacağı  yol  vardı.  Ə gər  cəld  olsa,  Mülos  vaxt 
tapardı...
338
Lakin “Klcron” kafcsinin sahibi sözünün üstündə möhkom dur- 
muşdu:
-   Mülos  kafeyo  saat  bcşdon  ovvol  golmişdi.  Kafcnin  daimi 
m üştəriləri də  eyni  sözü dcyirdilor.  Onda  Muflct mohkomo  hokimi 
ilo  tutuşmalı  oldu.  Mcyiti  toşrih  ctdilər.  Gözlonilmoz  noticolor 
alındı.  M adcm uazel  Plianı  m odosində  həzm   başlam am ışdan 
öldürmüşdülor.
-  Deməli,  axşamçağı, nahardan  sonra?
-  O la bilm əz, -  dcyo hokim ctiraz etdi, -  hcç olmasa, ycddi  saat 
o w ə l.
-  S əhər yeməyindon  sonra!
-  Bclə çtxır.
Qarımış  qızın  qonşuluğunda  yaşayan  arvadlar  arasında  madam 
Karl  daha  ciddi  adam  tosiri  bağışlayırdı,  bu  qarıya  inanmaq  olardı. 
Muflet  ona  bir  do  qonaq  goldi.  N əzakətlo  madcmuazcl  Plianın 
uğursuz  taleyino  hcyifsilondiyini  bildirdikdən  sonra  ciddi  soslo 
soruşdu:
-   Yaxşı  fikirloşin,  madam...  dcmoli,  sizin  rəfıqənizin  mcyili 
mayın  18-də  saat  15.30 dəqiqodo  tapılıb.
-  Elədir ki  var.  Saat ikidə  onun  çalğısını  cşitmoyondo  hamımız 
narahat  olduq...  fikirloşdik  ki,  onu  hcç  sohor  do  göron  olmayıb. 
Onda ev nəzarotçisinin  yanına  gctdik,  sonra...  onu  tapdıq...
M adam Karl  hıçqırıb  ağladı.  Muflct ycno sual  vcrdi:
-   Ə w ə lk i  gün  onun  saat  2-don  6 -y a  kimi  çaldığına  om insi- 
nizmi?
-  Ə lbəttə...  həlo dcyo bilərom  ki...  m ən hey bu  haqda  fikirloşi- 
rəm... amma... səfch hcsab cdocəksiniz... amma o, ölümün gəldiyini 
duymuşdu...
-  Siz niyə bclə  fikirləşirsiniz?
-   Çünki...  Ah!  Ə gor  o  ölm əm iş  olsaydı,  bolko  do  mon  bunu 
duymazdtm.  İndi  fikirləşirom...  Mən  sonra  hiss  ctdim  ki...  O... 
yoqin  ki,  tczliklə  ölocəyini  duyubmuş...  O  hom işokindon  yaxşı 
çalırdı...  O,  incəsənot  adamı  idi,  başa  düşürsünüzmü,  cənab  m üs- 
təntiq,  m ən  inanıram  ki, o  duyubmuş...
Lakin M uflct daha ona qulaq asmırdı.  O,  qaça-qaça pillokonlori 
düşürdü.
-   Beloliklə,  m ən  özümü  olo  verdim,  -   dcyə  Motsart  köksünü 
ötürdü.  -   M uflet  polis  romanlarındakı  axtanşçılar  kimi  sayıq  idi. 
Axşam  o m əni  cvimizdo gözloyirdi.

---