ŞƏ r q -q o r b

*  *  *
Bu  qcyri-adi  şortiliyə  -   sözü  lcmminqo  vcrdiyimo  göro  qoy 
oxucum  moni  bağışlasın.  Vaxtilo  Hamlct  bu  Icmminqlordən  birini 
görsoydi, “siçovul” , “siçovul” -  dcyo qışqırardı. Zahiri görünüşüno 
göro onu balaca mamonta da oxşaımaq olar, ancaq  lcmminq  sürün- 
mür,  yüngül  sıçrayışla lıorokot  cdir.
İpok  kimi  yum şaq  xozi,  sarı  xalla  örtülm üş  qırm ızım tıl 
poncolori,  açıq  roııgli  qamı  ona  xüsusi  yaraşıq  vcrir.  Ağıllı,  oynaq 
gözlori  var.  Ancaq  bilmirom,  monim  bu  z o rif canlını  öz  dili  ilo 
danışdırm ağa haqqım çatırmı?
Əhvalatı  bütün  toforrüatı,  incəliyi  ilo  oxucuya  çatdırmaq  üçün 
bunu  on  yaxşı  üsul  lıcsab  cdiromso,  no  üçün  do  bclo  bir  şortiliyo 
boraot  qazandınnayım.  Mon  bclo  düşünürom  ki,  lcmminqlorin 
ağlasığm az  macoraların  osasında  düşünco,  fıkir,  ya  da  m ücorrod 
anlayış dcyil, humoral doyişiklikdon doğan bir hiss, sarsıntı dayanır. 
Lcmminqlorlo bağlı  bütün nağılları  bir konara qoysaq (lcm m inqlər- 
dən  yazan  ilk  müolliflor  onların  yağış  kimi  göydon  töküldüyünü 
iddia edirlor), başqa hcyvanlar kimi lcmminqlorin soyahot chtirasını 
da cndkrinoloji -  sinir sistcminin pozulması  ilə izah ctmok olar.  Biz 
burada  ycnidon  bir sıra  tapmacalarla qarşılaşırıq.  Axı  humoral  pro- 
scsin notıcosi-olan davramşın doyişmosi hom də bizim, bütün insan- 
ların qismotidir.  Öz kiçik  qardaşlarımızla birgə biz d ə bu  istibdadın 
yükünü  çokirik:  o,  bir  anda  bizim  vurğunluğumuzu  qat-qat  artıra 
bilər,  bizi  lirik  bir  ovqata  kökləyo  bilor,  bizo  cosarət  vcrər,  ağlın 
bütün  hökmlorini  boğar,  clo  bir  tohlükəni  unutdurar  ki,  adi  voziy- 
yətdə  biz  onu  mütloq  hcsaba  alardıq.  Qismoıı  clo  buııa  göro  mon 
Icmminqi  özümo  lıckayətçi  scçmişəm.  Bu  halda  birinci  şəxsin 
dilindon  tohkiyo  m ənə  dalıa  canlı  vo  ifadoli  görünür.  Yadıma 
düşəndə ki, görkomli  fransız alimi -  balinalar üzro m ütoxəssis pro- 
fcssor  Budkcr  öz  povcstindo  çokinmodon  sözü  qozbcl  balinaya 
vcrib,  bu  üsulun  qanuniliyinə olan  son  şübhəlorim  do  yoxa çıxdı.
Norvcç Icmminqləri bu ölkonin ən ucqar şimal hissosindo -  dağ- 
larda,  yüksok yaylalarda yaşayır.  İndi  isə sözü öz hekayəçim ə v cri- 
rəm .  H ərdən  mon  bacardıqca  gec-gec  lcmminqin  sözünü  kəsib, 
onun  duyub scço  bilm odiklərini  özüm damşacağam.
356
H ər  şcy  ondan  başladı  ki,  biz  hoddon  artıq  çoxaldıq.  Mon  bu 
barədə çoxdan düşünürdüm.
Vo  yəqin  hcç  vaxt  öyrono  bilmoyocəyom  ki,  mon  anadan 
olanda  vo  monim  goncliyimdo  biz  no  qodordik.  Biz  ycraltı  kcçid- 
lordə,  açıq  soma  altmda  görüşürdük,  ancaq  lıamımız  birdən  yuva- 
mızı  tork  cləmirdik.  Hor  ailonin  öz  yuvası  var  idi  vo  hor  bir  gonc 
lcmminq ərsoyo çatanda validcynlorini  tork cdib özüno ayrtca yuva 
qururdu.  Əlbotto, biz mchriban idik, amma çox  da yox.  Rastlaşanda 
bum umuzu  bir-birino  sürtür,  əlolxüsus  cavanlar  dostcasına  döyü- 
şür, açıq havada oynaqlaşırdı -  bizim ictimai hoyatımız bundan  iba- 
rot  idi.  Qalan şcylordo horo yalnız özü üçün yaşayır, özü üçün çalı- 
şırdı.  Ilotta  ən  iri  yuvada  da  birgo  yaşamağı  xoşlamırdıq.  Mon 
yuvadan çıxanda tok-tənha gozib-dolaşm aq istəyirdim.  llə r şcydon 
də  çox  toran  qovuşanda  gozmoyi  xoşlayırdım.  Sönük  işıq  gözümü 
qamaşdırmırdı.  Bozən  də  dörd  yam  qatı  duman  bürüyür,  göz  gözü 
görmürdü.  Göydo  quşlar  uçurdu,  amma  biz  onları  göro  bilmirdik, 
yalnız  qanadlarının  şappıltısını  cşidirdik,  lcmminqlər  göz  qırpı- 
mında yoxa  çıxır,  gizlonirdilor.  Bu  boyda  dünyada  yalqız qalırdım. 
Şehli  otları  qırpır,  torpağı  cşib  bitki  köklorini  gomirir,  daşlann 
üstündən  hoppanıb  düşürdüm,  o  qodor  oynaqlayırdım  ki,  ürəyim 
şiddətlo  döyünmoyo  başlayırdı,  azacıq  yorğunluq  kimi  yuvamıza 
toləsirdim,  çünki  xasiyyotimo  yaxşı  bolod  idim,  bilirdim  ki,  yolda 
qəfıldən  m əni  yuxu  tuta  bilor,  bir  ncço  saniyolik  yata  bilorom  -  
bclo bir yuxu  iso ölümo bərabordir.  Yuvasından uzaq düşüb,  yatıb- 
yuxulam ış  lcmmiııqlori  quduz düşmonlor pusub gözloyirdilor.
Ailo qurandan sonra da  tək gozmok vərdişini  tərgito bilm om iş- 
dim.  M onim  arvadım  körpolorlo  moşğul  idi,  amma  o  özü  do  goz- 
moyo çıxanda tokco çıxırdı.  Balacalar böyüyondon sonra mon ailo- 
don  uzaqlaşır,  özümo  təzo  yuva  scçirdim.  Bcloco  ömür  sürürdük. 
bəlkə də ycknosoq, amma dinc vo xoşboxt yaşayırdıq; özləri barodo 
danışmağı  scvmoyon  tovazökar  adamların  hoyatına  bonzəyirdi 
bizim  həyatımız.
G ünlərin  bir günü,  qışın  sonunda  yuvamdaıı  çıxıb  yeraltı  şoho- 
rimizin  çıxış  qapılarından  birino  yollandım.  Yuxarıda  kolların  çox 
dadlı  qabığı  var idi,  ancaq  rnon  təzo yem  üçün darıxmışdım.

---

Yolda  daha  üç  lemırıinqlo  rastlaşdım,  onları  tanımaq  olmurdu, 
bir-biriııi  itəloyo-itoloyo qabağa soxulurdular.  Lcmminqlordon biri 
hotta  qozoblo  ciyildodi  do.  Bu  moni  çox  taoccüblondirdi.  Yuvanın 
ağzında  adot üzro  ayaq  saxlayıb  voziyyəti  öyronm ək istədim.
Qar ay  işığı  altında parlayırdı, bozi  yerlordə qar topalartndan da 
yuxarıda  iri-iri  qayalar  qaralırdı.  M ondon  bir  ncçə  addım  aralıda 
Icmminqlər cırtdaıı  ağcaqaymların  kökünü  gomirirdilor.  Mon  göz- 
ləmozdim  ki,  onları  bu  qodər çox  görəcəyom .  Qar  basmtş  kolların 
otrafında  toplanmış  Icmminqlor  ovvollor  olduğu  kimi  sakit,  dinc 
dcyil, hay-küylü, osobiydilor,  itoləşo-itəloşo, çığırışa-çığtnşa ağaca 
torofcan atırdılar.  Ilara baxırdın  lcmminq idi, lıarasa tələsir, vum u- 
xurdular,  yuvadaıı  xcyli  uzaqlarda,  açıqlıqda  tullana-tullana  gozir- 
dilor.  Ağılsızlığa  bax!  Əgor sonradan  molum olsaydı  ki,  bu sarsaq- 
ların  çoxunun  qarm  üstündo  ölüsü  qalıb  -   yorğunluqdan  yatıb, 
donublar, zorroco də  tooccüblonmozdim.
Ycrin  tokindon  lap  yanımdan  daha  iki  lemminq  sıçrayıb  çıxdı. 
İroli  cumdular,  bir kolu  ohatəyo  almtş  Icmminq topasımn  otrafında 
bir xcyli horlonib-ftrlantb çölo sarı qaçmağa üz qoydular və bir azdan 
gözdən  itdilor.
Bu qcyri-adi  mənzoroni  seyr cdəndo  ürəyim   şiddətlə döyündü. 
Holo  do  toroddüd  içində  yuvanın  ağzında  dayanıb  çölə  çıxmaq 
üçün münasib vaxt gözləyirdim , ancaq birdon mon də  içimdə uzaq- 
lara  qaçmaq,  başqa  Icmminqlor kimi  atılıb-düşm ok  istəyi  duydum, 
buraya tozo ycm üçün gəldiyimi artıq unutmuşdum.  İndi artıq ycgano 
bir  istoyim  var  idi:  h ərək ət  clomok.  M əndo  indiyəcən  keçirm o- 
diyim  bir hiss  yaranmışdı.  Üroyim  şiddotlə  döyünürdü.
Mən daha dözmoyib iroli  cumdum, qarın  içindo atılıb-düşm əyo, 
ora-bura  qaçmağa  başladım.  Sonra  qaçıb  özümü  dostoyo  çırpdım, 
lcmminqlori itoloyo-itoloyo kolluğa soxuldum ki, ağac qabığı gom i- 
rim.  Birtolıor qamım ı  doyurdum   və gcriyo dönüb tozədon  dostonin 
içindon  özümo  yol  açmağa  başladım,  o  qodər  hoyocanlı  idim  ki, 
o biri  lcmminqlorlo  birgo  nccə  zingildədiyimi  do  hiss  etmirdim.
Bu  çılğm  voziyyətdə  nə  qodor  qaldığımı  söyləm ək  çotindir. 
Aııcaq o yadım dadır ki, qofildən bum um un donduğunu hiss elədim. 
Dcmok,  başımı  hələ  tamam  itirmomişdim  və  bu  xəbordarlıq  m ənə 
bir  əm r  tosiri  göstərirdi.  Mon  gcriyo  dönüb  yuvaya  dürtüldüm. 
Bütün  kcçid  monim  kimi  yuvasma  təloson  lcm m inqlərlo  dolu  idi. 
Üstolik, yuvanın  dorinliyindən  bizə  to rəf lcmminq  scli  axıb golirdi. 
Dohşotli  bir basabas  idi.  Biz  hamım ız zülm ət içindo vum uxur,  bir-
birimizi  itəloyir,  çığırırdıq.  Yorulub,  oldon  düşmiiş yuvama çatdım 
və elo o doqiqo do  yuxuya gctdim.
Bclo  hallar  tez-tez  tokrarlanmağa  başladı.  Bir  ncço  dofo  kcçid 
yollarındakı  sosdən  və vumuxmadan  oyandım  və  mondo  do  yuva- 
dan  çıxıb  gctm ək  arzusu  oyandı.  Homişo  yuvaya  olduqca  yorğun 
qayıdırdım vo clo o anda yatırdım, ancaq xilascdici  yuxular da gct- 
gedə qısalırdı. Mən tcz-tcz yuxudan ayılır vo dinmozco uzanıb otraf- 
dakı  qaçhaqaçı,  səs-küyü  dinloyirdim.  Bizim  ycraltı  şohorimizin 
əvvəlki  sakitliyindən, qayda-qanunuııdan osər-olam ot qalmamışdı. 
Oraya dönmok üçün  mondo  istok az, lap az qalmışdı.  Görürdüm  ki, 
o  biri  lemminqlor  do  monim  kimidir.  Xoşboxt  hoyatımız  sona  çat- 
mışdı  və biz bunun sobobini  hcç  cüro anlaya bilmirdik.
Qış  çıxmaqda  idi.  Qarlı  yamaclarda  günoşin  ilk  şüaları  bork 
vururdu. G ccələr qısalır, gündüzlor uzanırdı.  Biz alaqaranlıqda yuva- 
dan  çıxıb  acgözlüklə qar altından  boylanan  bitkilorin  üstüno  atılır- 
dıq, amma ycno do vumuxur, itoloşirdik. Ağlıııı  itirib yuvadan xcyli 
uzaqlaşan  lcmminqlor  iso  sossizco  uçan  bayquşların,  ya  da  göydon 
daş  kimi  tökülon  sarlarııı qurbanı  olurdu.
Elo  o  vaxtlar  anladım  ki,  biz  todricon  öz  şəhorimizdon  qopub 
ayrılırıq:  şəhərim iz  dolub  daşırdı.  Qabaqlar  -   hor  birimiz  ayrıca 
yuvada  yaşayırdıq,  ancaq  indi  yuvalar  xcyli  artmışdı  vo  sıxlıq  bizi 
boğurdu.  Ycraltı  yollar,  dcmək  olar,  fasilosiz  şokildo  axıb  gcdon 
lcm m inqlorlə  dolu  idi.  Dar  kcçidlori  genoltmok  üçün  biz  torpağı 
oyur  və  bəzən  özümüz  do  istomodən  cvin  divarını,  damını  söküb 
uçururduq, beloco şohorimizi -  indi bu qodor nifrot ctdiyimiz şohori 
dağıdırdıq.  Bu  şohəri  atıb  qaçmağa,  baş  alıb  hara  goldi  qaçmağa  -  
qurtulm ağa  can  atırdıq.  Biz  hannmız  bayıra  çıxanda  o  qodor  çox 
görünürdük  ki,  özümüz  do  qorxurduq.  Məıı  yalnız  bu  basırıq  vo 
səsli-küylü  şohordon  dcyil,  töroyib  artaraq  hor  torofi  ağzıııa  almış 
lemminq  kütlosindon  də  uzağa  qaçmaq  istəyirdim.  İstoyirdim  bir 
vaxtlar yaşadığım sakit -  dinc  hoyata qayıdım.
Dinclik  istəyi,  kcçmişin  xiffoti  moni  tobdən  çıxarırdı.  lliss clo- 
yirdim  ki,  o  biri  lemminqlor  do  monim  günümdodir.  Hamı  hoyo- 
canlı, osəbi vo hirsli olmuşdu. Hor bir görüş dava-dalaşla qurtanrdı. 
Biz burnum uzu dostcasına bir-birim izo sürtmokdonso, itoloşir, qış- 
qırır,  bir-birim izin üzüno tüpürür,  dalaşırdıq.
Günün  uzanmağı  ilo  scvgi  çağı  yctişdi.  Ə vvollər  bu  dövrü  çox 
xoş  kcçirirdik,  indi  isə  clo  bil  osil  cohonnomə  düşmüşdük.  Ehliras

---