Səlahəddin XƏLİLOV
MƏHƏBBƏT
və İNTELLEKT
FƏLSƏFİ ESSELƏR
Bakı – 2006
1
Elmi redaktoru: Fuad Qasımzadə
akademik
Xəlilov S.S.
Məhəbbət və intellekt. – Bakı, «Nurlan» nəşriyyatı,
2006 – 176 səh.
Kitab dərk olunmuş və olunmamış məhəbbət
haqqında, onun mahiyyəti, formaları, tərkib hissələri
və sosial-mənəvi hadisələrlə əlaqəsi haqqında fəlsəfi
esselər toplusudur. Əslində elmi-fəlsəfi tədqiqat
səjiyyəsi daşıyan bu əsər təkcə mütəxəssislər üçün
deyil, həm də geniş oxucu kütləsi, xüsusən gənclər
üçün nəzərdə tutulmuşdur.
© S.S. Xəlilov
2
Ön söz
Məhəbbət mövzusu əsrlər boyu düşünən və
sevən insanların diqqət mərkəzində olmuşdur.
Əlbəttə, bu haqda heç düşünmədən sevənlər də
var, bu haqda çox düşünüb, amma ömrü boyu heç
sevməyənlər də var. Sevmək səadəti heç də
hamıya nəsib olmur. Həm sevib, həm də sevilmək
isə ancaq xoşbəxtlərin qismətidir.
Bu kitab öz məhəbbətini dərk etməyə ça-
lışmayanlar, yaxud məntiq çərçivəsində mə-
həbbəti imitasiya etməyə çalışanlar haqqında
deyil, dərk olunmuş məhəbbət haqqında, onun
mahiyyəti, formaları, tərkib hissələri və digər
mənəvi hadisələrlə əlaqəsi haqqında esselər
toplusudur.
Lakin məhəbbətin dərk olunması prinsipcə
mümkündürmü?
Yaxud buna ehtiyac varmı?
«Ağıllı düşünənə qədər dəli vurub çayı
keçmirmi?». Əlbəttə, aşiqin özü üçün o heç də
3
önəmli deyil. Lakin cəmiyyətdə aşiqin statusunu
düzgün müəyyən etmək, onun «haqqını» özünə
verə
bilmək,
ona
adekvat
münasibət
formalaşdırmaq üçün bu hadisənin sosial-mənəvi
infrastrukturu və digər mənəvi proseslər arasında
yeri düzgün müəyyənləşdirilməlidir. Yəni sevmək
üçün idrak tələb olunmasa da, ona obyektiv
münasibət bəsləyə bilmək üçün bu hissin dərk
olunmasına böyük ehtiyac vardır. Əxlaqi dəyərlər
sisteminin və hətta sosial-hüquqi normaların bu
məsələyə münasibətdə düzgün yönləndirilməsi
üçün məhəbbətin özünün tədqiqat obyektinə
çevrilməsinə, onun hərəkətverici qüvvələrinin,
motivlərinin araşdırılmasına ciddii sosial təlabat
vardır.
Şairlər bir qayda olaraq məhəbbəti tə-
rənnüm edir, nasirlər onunla bağlı sosial dra-
matizmi və ictimai təbəddülatları bədii vasitələrlə
işıqlandırmağa çalışır, psixoloqlar insanın
davranışında və mənəvi həyatında məhəbbətin
rolunu və motivasiyasını araşdırmağa çalışır,
sosial psixologiyada isə bu problem əsasən ailə
və lokal sosial qruplar kontekstində nəzərdən
keçirilir. Amma bütün bu yanaşmaların heç biri
məhəbbətin mahiyyətini açmaq iqtidarında deyil.
Filosoflar isə bu mövzuya həmişə böyük ehtiyatla
toxunurlar. Çünki məhəbbət insanın mənəvi
aləminin ən dərin qatlarında üzə çıxdığından və
əsasən qeyri-şüuri sferaya aid olduğundan onun
4
məntiqi təfəkkürlə şərhi çox çətindir. Amma hər
halda bu məsuliyyət fəlsəfənin üzərinə düşür.
Çünki bu mövzu elmin ümumiyyətlə girə
bilmədiyi, onun üçün qaranlıq olan bir sahədir.
«Qəlbin sarı simini» poeziya və musiqi daha
yaxşı çala bilir, amma C.Cübran demişkən,
«həyat onun qəlbini oxumağı bacaran müğənni
tapa bilməyəndə, onun dərrakəsi ilə danışan
filosof yaradır».
1
Lakin hələ qədim dövlərdən nəinki, təkcə
Şərqdə, həm də Qərbdə məhəbbət mövzusu
poeziyanın inhisarında olmuşdur. Qərb dün-
yasında Homerdən üzü bəri Şekspir, Bayron,
Göte kimi mütəfəkkir şairlər məhəbbət aləminin
işıqlandırılması
sahəsində
böyük
uğurlar
qazanmışlar. Lakin filosoflar bu probleminin
öyrənilməsinə xeyli sonralar cəsarət edə biliblər.
Bizim əsil saf məhəbbət hesab etdiyimiz duyğu
ənənəvi olaraq «platonik məhəbbət» adlandırılsa
da, nə Platon, nə də digər qədim filosoflar
sufilərin eşq konsepsiyası ilə müqayisə oluna
biləcək
hər
hansı
monumental
təlim
yaratmamışlar.
Bəli, bu mövzu Qərbdə də uzun müddət
bədii təfəkkürün ixtiyarına buraxılmış, bu pro-
blemə həsr olunmuş fundamental fəlsəfi əsərlər
və essələr ancaq Yeni dövrdə yaradılmışdır. Bu
1
Bax: Aida İmanquluyeva. Cübran Xəlil Cübran.
Bakı, «Elm», 2002, səh. 33-34.
5
sırada E. Svedenborqun «Ailə məhəbbəti» ki-
tabını
1
, Stendalın «Məhəbbət haqqında» esselə-
rini
2
, V.Solovyovun «Məhəbbətin mənası»
3
,
E.Frommun «Sevmək sənəti»
4
, D.Hildebrandın
«Məhəbbətin metafizikası»
5
əsərlərini xüsusi
qeyd etmək olar. Lakin Qərbdə bu cür fun-
damental tədqiqat əsərləri boş yerdə və ya yalnız
ədəbi-bədii material üzərində yaranmamışdır.
Platon «Pir» əsərində, Plutarx «Erot haqqında»
dioloqunda, B.Spinoza «Allah, insan və onun
səadəti haqqında» qısa traktatında məhəbbət
mövzusuna geniş yer ayırmışlar. Bütün başqa
filosoflar da bu mövzuya ara-sıra toxunmuş, insan
həyatında onun önəmli yerini qeyd etmişlər.
Sual oluna bilər ki, çağdaş tədqiqatçının
bu qədər ənənəvi bir mövzuda daha adekvatl bir
təlim işləyib-hazırlaması mümkündürmü? Bu
mövzuda Platon, Hegel, C.Sartr, E.Fromm kimi
böyük mütəfəkkirlərin yazdıqlarından sonra, nə
1
Э.Сведенборг. Супружеская любовь. М.,
2002, 544 с.
2
Стендаль. О любви. – Собрание сочинений
в 15-и томах, том 4, 1959.
3
Соловьев В.С. Смысл любви: Избранные
прозведения/ М., Современник, 1991.
4
Э.Фромм. Исскуство любить. – Душа
человека. М., «Республика», 1992, стр. 109-179.
5
Д. Гильдебранд. Метафизика любви. Санкт-
Петербург, 1999, 629 стр.
6
Dostları ilə paylaş: |