Şəmil Sadiq
Yüklə 19,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 74 yal edilənin gerçəkləşməyəcəyini kim dəqiq söyləyə bilər? 44 Fəlsəfədə insan ağlına gələcək hər bir şeyin nə vaxtsa mümkün ola biləcəyi vurğulanır. Və ya gendə daşınılan yaddaşdır ki, dolayı yolla özünü göstərir. Günümüzdəki texnologiyanın inkişafı bir daha sübut edir ki, yaradan insan şüuruna sonsuz imkanlar verib. Beyin qatının düşündükləri ya nə zamansa olmuşdur, ya da nə zamansa baş verəcəkdir. "Fantastik əsərlərin özünəməxsus bir terminolo- giyası var. Yazarlar fərqli, təəccübləndirici, hətta qor- xulu dünyalar yaradırlar. Elmi fantastika isə daha çox elmi qaynaqlara söykənilərək yazılır. Bu növ əsərlərdə bildiyimiz kimi, yaxın ya da uzaq gələcək- keçmişə ya da gələcəyə edilən zaman yolçuları, gene- tik texnoloji, kosmos, planetlər və b. işlənir. Bütün bunların hamısı hökmən elmə əsaslarla müəyyənləş- dirilir". 45 İsa Muğannanın da yaradıcılığındakı fantastik fikirlər elmə söykənir. Burda, əsasən, humanitar elm- lər olsa da, dəqiq elmlərin isbatlanmış nəzəriyyələ- rinə söykənən ideyalar da çoxdur. İsa Muğannanın "İdeal" əsərində qoyulan "Göy- lərin yerdəki vəziyyətdən narahatlıq keçirməsi kon- sepsiyası"nın özündə də bir fantastika var. Düzdür, bütün dini kitablar bəşər övladının iblisə uymasını Tanrının qəzəbinə tuş gələcəyi inamı vurğulanır. Hu- 44 Tuqay Gülər, Mehdix Olasılık Teorisi. İstanbul: Hayat yayınları 2013, s 5. 45 Şebnem Atılgan, yazar Resul Yalçınkaya ile bilimkurgu ve fantazya üzerine konuştu, edebiyathaber.net (15.02.2012) İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 75 manitar elmi-fantastika janrını yaradan Muğanna yerdəki fəlakətlərdən Tanrının – İsa Muğannanın dili ilə desək, Bağ Atanın da xəbəri var və bunları bəzən onun özü idarə edir. Müəllif "Yer indi Bünyadların pəncəsi altında yanır, qana batır, suya batır", – de- yərək Tanrının – Bağ Atanın bunlardan xəbərdar olduğunu vurğulayır. "İdeal" romanının qəhrəmanı Səməd Əmirlinin axirətdə Bünyad bəylə söhbəti za- manı yerdəki bəlaların günahkarının göylərdə olma- sı açıq açığına deyilir: – İndi biləcəksən, ən böyük günahkar insanın taleyini yazan –"Yazan" – "Yazdan" – "EyƏsÜn" EyOdƏr" babamızdı, ay bədbəxt razvetçik. İkinci gü- nahkar Yazanın yazdığını Bağ Atamıza çatdıran BağBağÜn Babamızdı. Üçüncü günahkar yazılan- ların əsasında hökm verən Bağ Atamızdı. Dördüncü günahkar hökmləri icra edən EySarımızdı. Bəndədə nə günah var?! OdƏr övladının, SafAğ elmini mənimsəmiş, haqq dünyasına yüksəlmiş birinin dilindən verilən bu etirafı sanki Hüseyn Cavidin "İblis" əsərinin qəh- rəmanı Arifin üsyan dolu “İnsanları xəlq etmədə var, bəlkə də, hikmət, İblisə nə hacət!?” sualına cavabdır. "Peyğəmbərlərə, qanunlara, kitablara uyub bir həqiqət tapa bilməyən Arif demonizm mövqeyindən çıxış edərək Allahın işinə qarışır. Onun insanlarla bərabər dünyada İblisə də yer verməsini artıq bir şey hesab edir. Yuxarıdakı son misrada Arif tərəfindən söylənilən fikir yarandığı və Allahı tanıdığı gündən bütün zəkalı insanları düşündürmüşdür. İnsanlar İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 76 haqqa-həqiqətə yetməkdə iblisi özlərinə bir maneə hesab edərək onu daima, yeri gəldi-gəlmədi lənət- ləmişlər" 46 Səməd Əmirlinin qeyd edilən fikrindən sonra Bünyad bəy sanki dəli olur. Sevincinin həddi-hü- dudu olmur. Əgər yerdə onun törətdiklərini göylər edibsə, deməli, onun heç bir günahı yoxdur. Bunun üçün də deyir ki, əgər bilsəm ki, bu sözlərinin altında da ayrı söz yoxdur, ayağına yıxılaram. Amma müəl- lif dialoqu elə məharətlə davam etdirir ki, oxucu bunu Arifin sualına cavabmı, yoxsa ki, bir kinayəmi olduğunu tam müəyyənləşdirə bilmir". 47 Kitabında qeyd edilir ki, kinayə bir açar sözdür və bir sənət əsərinin verəcəyi mesaj, heç bir zaman açıq və bəsit olmayacağına görə, əsərin biçimini təyin edən təməl fikri, yazarın kinayəni istifadə etməkdəki məqsədini, məsələlərə əks baxış bucağından baxa bilmə və bir- birilə təzad təşkil edən müxtəlif ünsürə, ahəngdar bir bütün içində işləklik qazandırmasını görə bilirik. Bu baxımdan bu kinayədə bir işləklik görülür. Yuxarıda deyilən fikrin cavabını tam anlamaq üçün müəllifin SafAğ elminin əsaslarını, konsepsi- yasını mənimsəmək lazımdır. Bunun üçünsə İsalaş- maq, Muğannalaşmaq, OdƏrləşmək lazım gəlir. *** Romanda yetərincə siyasi fikirlər, yozumlar var. Və yazıçı bütün bu yozumlarını öz faktları ilə təhrif 46 Şəmil Sadiq, Hüseyn Cavid yaradıcılığında qəhrəman konsepsiyası, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2011, s 170. İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında 77 köynəyindən çıxartmağa çalışır. Bu siyasilik müəl- lifin yaradıcılığının ikinci dövrünün başlanğıcı hesab edilən "İdeal" romanından başlanır. Azərbaycan-türk tarixinin gizlədilməsi, bu tarixi faktların təhrif edilə- rək yenidən təqdim edilməsi prinsipi demək olar ki, "İdeal" romanında və ondan sonra yazılan bütün əsərlərində özünü göstərir. "İdeal"da Nizami Xəmsə- sinin, Firdovsi "Şahnamə"sinin, "Kitabi-Dədə Qor- qud" dastanının, "Koroğlu" dastanın, aşıq yaradıcılı- ğının, Quranın əslinin, Nəimi, Nəsimi fəlsəfəsinin təhrif olunaraq türkü öz həqiqi tarixindən uzaqlaşdı- rılmasını müxtəlif səviyyələrdə açıq və örtülü şəkildə qeyd etmişdir. Sonrakı əsərlərində sanki Muğanna "İdeal" romanında tezislərini vermiş mətləbləri aç- mağı, bədii həllini və izahını verməyə çalışmışdır. Çünki "İsahəqq, Musahəqq" əsərində bu adda olan əfsanənin, "Cəhənnəm"də Nizaminin "Yeddi gözəl" əsərindəki "Qara geyimlinin hekayəti"nin, "GurÜn" də Quranın və ağ şeyxlərin – Nizami Gəncəvinin, "Qırx kisə qızıl" da "Aşıq Qərib" dastanının, "Söz yarası" povestində "Sarı gəlin" əfsanəsinin, "İlan də- rəsi və ya Süleyman peyğəmbər" əsərində Süleyman peyğəmbəri olduğu kimi təqdim etməyə çalışmış, təhrifə qarşı öz yozumunu böyük inamla qələmə almışdır. Bütün bunların fövqündə Sovet hakimiy- yətinin ideologiyası əsasında baş verdiyini əminliklə söyləyir, Atatürkün, Nəriman Nərimanovun, Stali- nin, Mircəfər Bağırovun apardığı siyasətin gizlin tərəflərini aşkarlamağa çalışır. Hətta Leninin belə, seçilmişlərdən olduğunu qeyd edir, Nərimanovla Yüklə 19,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|