Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси həsən Əlbəlaziri “Fətuh Əlbəldan” adlı əsərində Təbrizin varlı- ğından bəhs etmişdir. Bütün bu tarixi sənədlər sübut edir ki, Təbriz on beş əsr bun dan qabaq varmış; özü də adi bir şəhər olmayıb, həmişə ha- kim nəşin, (hakimiyyət-P.M.) ticarət və mədəniyyət mərkəzi olmuşdur. Şimaldan cənuba və şərqdən qərbə uzanan ticarət yol ları burada birləşir, dünya mallarının gözəl nümunələri Təb- riz bazarında satılırmış. Şimaldan Savalan, cənubdan isə Səhənd dağından əriyən köhnə qarların mehi Təbrizin yay gecələrini sərinlədirdi. Təbrizin başı minlərlə bəlalar görmüş, heybətli zəlzələlər, müdhiş sellər, ərəb xəlifələrinin qan püskürən orduları, monqolla rın talançı qoşunları, osmanlıların acgöz əsgərləri və digər cahangir dövlətlərin quldur dəstələri dəfələrlə Təbriz və təbrizliləri çapıb dağıtmışlarsa da, Azərbaycanın bu qocaman şəhəri hər hücumdan sonra belini düzəldərək, yenə də yaşamaqda davam etmişdir. Təbrizin adı haqqındakı ixtilaflar nə qədər köhnədirsə, onun əhalisinin milliyyəti haqqındakı “Əxlaq” bir o qədər təzə- dir. Daha doğrusu, bu ixtilaf son zamanlar süni surətdə qurtarıl- maqdadır. İxtilaf törətmək istəyənlərin əlində əsas mövzu mon- qol lar məsələsidir. Guya təbrizlilər həqiqətən azərbaycanlı de- yillər. Azərbaycan dili isə burada monqollardan qalmadır. Hər şeydən əvvəl burasını qeyd etməliyik ki, monqolların Azərbaycandakı hakimiyyətləri XIII-cü əsrin ortalarında başla- yıb, XIV-cü əsrin axırlarında qurtarmışdır. Əgər monqollar əfsanəsi bir həqiqət olaraq qəbul edilirsə, de məli, XIV-cü əsrdən qabaq təbrizlilər azərbaycanlı deyillər- miş. Tarixə müraciət edək: Bu iddianın əsas nəzəriyyəçisi Seyid Əhməd Kəsrəvi və dok tor Əfşardır. Halbuku Kəsrəvi özü məsələnin kökünə var- 132 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси ma dan “Şəhəryaran Gəmnam” adlı əsərinin birinci cildində “Tica rət əlamüm” dən misal gətirərək yazır: “Mərzəban 330-cu ildə (941 miladi) Azərbaycana hücum etdi. Səluk Azərbaycanda disəmkərdi qoşunları sərkərdələrin- dən biri idi. Malikə gəlincə ondan da xəbərimiz yoxdur. Ancaq bu məlumat var ki, onun oğlu Biləsuvar ya Piləsuvargili qoşunu sərkərdələrindən idi ki, o da Azərbaycanda disəm ilə vuruşurdu. Sonra onu İraqda becəkəm(bağ) türk sərkərdələrindən biri olaraq tapırıq ki, becəkəm Dilman öldürüləndən sonra onu öz sərkərdəliyinə təyin edirsə də, lakin türklər razı olmayıb onu öldürürlər...” Buradan aydın görünür ki, monqollardan üç yüz il qabaq Azərbaycanda yaşayan türklər, yəni azərbaycanlılar imiş. Yuxarıdakı hadisədən təqribən yüz il sonra Təbrizə gəlmiş nasir Xosrov Ələvi “Səfərnamə”sinin yeddinci səhifəsində yazır: “Təbrizdə Qətran adlı bir şair gördüm. O, yaxşı şeir de- yirdi, amma fars dilini bilmirdi...” Qətran və qeyri-təbrizlilərin hansı dildə danışdıqlarını isə beş yüz ikinci hicri ildə vəfat etmiş Xətib Təbrizi açıq yazmışdır: Mərə nəmanda bir gün məsciddə Əbu Əllanın qarşısında oturmuşdum. İki il idi ki, öz vətənimdən, dostlarımdan, bir xə- bər yox idi. Bu vaxt Təbriz qonşularımdan biri məscidə daxil oldu. Mən çox sevindim. Əbu Əlla məndən soruşdu ki, sənə nə oldu? Dedim ki, Təbriz qonşularımdan biri gəlmişdir. O, dedi: Dur get öz adamlarından bir xəbər bil. Mən onun cavabında dedim ki, sizin sözlərinizi eşitmək bizim üçün bir qarı görmək- dən daha yaxşıdır. O, dedi: Dur get, sən gələnədək gözlərəm. Durub getdim. Müsafirdən bəzi sözlər soruşdum və qayıtdım. Əbu Əlla mənə dedi: Onunla danışdığın nə dili idi? Dedim: Azərbaycan dili idi: Mən sizin dili bilmirəm, lakin hər nə 133 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси danışdınızsa, hamısını yadımda saxladım. Bunu deyib söylədiyim sözlərin hamısını təkrar etdi”. Azərbaycanda yaşayan əhalinin Azərbaycan dilində danışdığını böyük şairimiz Nizami Gəncəvi də “Leyli və Məcnun” dastanının “Səbəb talif kitab” hissəsində yazıb göstərdiyi məşhur olduğundan onun üzərində dayanmırıq. Məşhur ərəb alimi İbn Betutə 1318 – ci miladi ildə Tən- cədən Təbrizə səyahətə gəlmiş və burada gördüklərini “Təhfetə Əla Nəzar fi qərib əlamsar” adlı əsərinin 173 – ci səhifəsində belə yazmışdır: “Təbrizdə böyük bazara yetişdim ki, bura qazan bazarı idi. Bu, dünyada gördüyüm bazarların hamısından əzəmətli idi. Buradakı bol cəvahirləri gördikdə gözlərim işıqlandı. Bu cəvahirlər gözəl və xoş qulamların əlində idi. Həmin qulamlar ipək parçadan paltar geymiş və ipək dəstmaldan qurşaq bağlamışdılar. Onlar cəvahirləri türk arvadlarına göstərir və onlar da alırdılar”. İbn Betutənin bu sözləri Qətran Təbrizi və Xətib Təbri- zinin sözlərini bir daha möhkəmləndirir. XIII əsrdə Təbrizə gəlmiş italiyalı səyyah Mark Punu da təbrizlilərin azərbaycanlı olduğunu qeyd etmişdir. O yazır ki: “Bu rada yerlilər, yəni təbrizlilərdən əlavə ermənilər, gürcülər, nəsara, yəqubi və iranlılar da gözə çarpır”. Bütün dediklərimizə bir misal da əlavə etməklə məsələyə yekun vuraq. 1404 – cü ildə Səmərqənddə Teymurləngin sara- yına səfər etmiş ispaniyalı səyyah Rəyuni Qanzales Dəqlaviqu Təbrizdən keçərkən burada qalmış və şəhərin əhalisi haqqında belə yazmışdır: “Hal-hazırda burada fəqət köçərilər deyil, şəhərdə yaşayan oturaq türklər də vardır ki, onlar Azərbaycan əhalisinin əksəryətini təşkil edirlər”. Bütün bu tarixi sənədlər sübut edir ki, azərbaycanlılar hələ min il bundan qabaq bir millət kimi bu yerlərdə yaşayırmışlar. Əlbəttə, onlar min il bundan qabaq buraya birdən-birə göydən düşməyib, kökləri qədim ata-babalarına 134 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|