Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси pad şahlıqdır. Buna görə də İranda və ingilis müstəmləkəsi olan Hindistanda, Əfqanıstanda və sair Şərq ölkələrində minlərcə pad şah adını daşımaqda olan dilənçi dərvişlər vardır. Məsələn: Rza Əli şah Hərani, Rövnəq Əli şah Kərmani, Hü seyn Əli şah Əsfani, Səid Nizam şah , İzzət Əli şah Möhlani, Eynəli şah Hərani, Feyz Əli şah İsfəhani və sairə... Bunların iddiasınca, Təsəvvüfün üc əlasına qalxanların əsas xassələri laübalılıq və laqeydlikdir. Hər iki aləmdən əlaqə- lərini kəsənlər adi insanlardan ülfətini kəsir, ən nəhayət vahid Allahın şanını mənimsəmək üçün tənhalığı təbliğ etməklə cəmiyyətdən uzaqlaşırlar. Əcaz təxəllüslü şair həmin bu əqidəni izah edərək bu şeiri yazır: Ba du aləm gəştəəm biganə ülfət ra bebin, Rəftəəm əz xater əyam şöhrət ra bebin. Yəni: “Mən hər iki dünyaya yabançı olduğum üçün daşıdığım ülfətə və əyyamın xatirindən silinmək nəticəsində kəsb etdiyim şöhrətə yaxın”. Təsəvvüfdə riyazət və tərk dünyalıq məsləkinin ilhamçısı olan marağalı şair Öbhədi Əcazın fikrini daha da aydınlaşdıraraq yazır: Zin camə ra çe faydə çun mikonəd əcəl Zin pərdə ra çe sud ke bər ma həmidrənd. Kəmtər zəmurə mar şomar an qruh ra, Kəz bəhrə mar və mur tən xəviş pərvərənd. Yəni: “Bu libaslardan bizə nə fayda vardır; çunki əcəl onu bizim əynimizdən çıxaracaqdır. Bu pərdələrdən nə fayda vardır, bunları da dartıb yırtacaqdır. Öz bədənlərini qarıncalar 168 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси və əylanlardan ötəri bəsləməkdə olan quruh, (kütlə) əylanlardan və qarıncalardan əskikdirlər”. Sufi ədəbiyyatını dərindən tədqiq edərək, onu bir ədəbi məslək kimi yoxlayanlar onun sırf islami bir mövzu daşımadığını və xaricdən (hətta bir neçə cığırlar vasitəsilə) İslam Şərqinə daxil olduğunu iddia etmişlər. Xüsusən Təsəvvüfin ari qöbmi yaşıyan bir ölkəyə (İrana) silah gücü ilə daxil olduğunu iddia edənlər də az deyildir, çünki Təsəvvüfdə kəmal dəyanətin tu kil (etibar edilmiş şəxs-P.M.) tam ilə hasil olacağı fikri arilar irqindən olmayan başqa-başqa İslam məmləkətlərində də (Ərəbistanda, Misirdə, Fasda) möv- cuddur. Bu nöqteyi- nəzərdən də Təsəvvüfin əsla iranlı olduğuna dair iddialar öz-özünə rədd edilmiş olur. Təsəvvüfin Yunan-İskəndəriyyə məktəb ədibisi vasitəsilə ərəblərə və onların vasitəsilə də İran və başqa-başqa Şərq ölkə- lərinə gəldiyi iddiası Əbu Yusif Yəqub Əlkəndi, Farabi və İbn Sinaların əsərləri yoxlanıldığı vaxt bir daha isbata yetişmiş olur. Mütəsem xəlifənin və onun oğlu Əhmədin etimad və mə- həbbətini qazanmış olan islam filosofu Əlkəndi hicrətin üçüncü əsrində Yunan filosoflarıının əsərlərini tərcümə edərək şərq dünyasına yayılmış olan ən birinci alim idi. Əlkəndinin əsərləri içərisində “Kitabəl -əqləl- ans” və “Kitabəl- cavamel- fikriyə” ki mi əsərlər elmin Ərəstuyə aid qismini islam aləmində şüurlara yerləşdirmiş olan başlıca əsərlərdəndir. Fikirlərdə hərc-mərclik yaratmış olan bu əsərlər Şərqdə təriqət və məslək mübarizələrinin şiddətlənməsinə səbəb ol- muşdur. Təsəvvüfin Yunan-İskəndəriyə məktəb ədibisi vasitəsilə Ərəb aləminə, sonra da İran və başqa şərq ölkələrinə yayılması həqiqətini aydınlaşdırmaq üçün hicrətin üçüncü və dördüncü 169 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси əsrlərində yetişən islam filosofu Əlfarabinin əsərlərindən bir neçə sübutlar göstərmək lazımdır. ∗ Əlfarabi Əlkəndidən sonra Yunan fəlsəfəsini islam dün- yasında yayan ən məşhur filosoflarından biridir. Əlfarabinin Yunan ədəbiyyatı üzərində apardığı tədqiqlə- rinə aid mühüm bir əsər mövcuddur. “Hekayətəl abunəsral- farabi fi zühurəl fəlsəfə” adlı ərəbcə yazılmış əsərdən ibarətdir. Farabi Əflatunun və Ərəstunun fəlsəfi təmayüllərinə aid yazdığı əsərlərində və yaxud ellətə ola (yəni allah) “Eləl saniyə”, “Əqil fael”, “Ruh”, “Maddə mücərrəd” və sair əsərlərinin əksərində Təsəvvüfin nədən ibarət olduğunu yazmış və tələbələrinə dərs demişdir. Dini fəlsəfənin və təəssüfin Ərəb aləminə və oradan da bütün Şərq dünyasının nəsranit və ürfanit məsləkində boğulmuş bir mühitin Əlmasi tərəfindən dağıldığını isbat etmək üçün “Hekayət Əlabunəsral Farabi fi zühurəlfəlsəfi” adlı əsərdə təsəvvüfün İskəndəriyəyə məktub vasitəsilə gəldiyini isbat edərək: - Fantql əltəlim mən əlaiskəndəriyə-deyə yazırlar. Əlfarabi öz “Məbadi sətə”sində fikrini bir daha aydın- laşdıraraq yazır: “Yüksək bir xeyrə vasil olmaq ancaq yüksək bir fikri sə- viyəyə malik olanlara və əqil faəlin təsirini kamla əxd və qəbulə qabiliyyət kəsb edənlərə misər olur. İnsanın özü ilə əqil fael arasında heç bir məsafə və heç bir sər qalmadığı zaman Allah ilə yaxın əlaqə düzəltmiş olur”. Bu fikir Təsəvvüfin əsasını təşkil edir. Əlfarabi və Əlkən- di dən əlavə Yunan fəlsəfi məsləkindən doğan Təsəvvüf İrana və Şərqin başqa ölkələrinə qismən Sasanilər dövründə də təsir edə bilmişdir. ∗ M əhəmməd İbin Turxan Əbunsəralfar ibin Hazer Özbəkistanın Farab k əndində doğulduğu üçün Əlfarabi adlanmışdır. 170 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|