Sinf: 11 Fan: Biologiya Mavzu: biologik tizimlar

Darsning borishi :
Tashkiliy qism: 1. Salomlashish.2. Davomadni aniqlash. 3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.
Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish , savol-javob tariqasida uyga vazifani so’rash.
0 ‘simlik va hayvonlarga atrof-m uhit om illarining ta ’sirini o ‘rganish haqidagi dastlabki fikrlar qadim gi yunon fay lasu f olim larining asarlarida aks etgan. X -X II asrlarda 0 ‘rta O siyoning u lu g ‘ allom alari al-X orazm iy, al-Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino asarlarida Y em ing tuzilishi, dorivor o ‘simliklar, hay v o n lam in g yashash jo y lari haqida m a’lum otlar berilgan. Zahiriddin M uhamm ad Bobur o ‘zining «Bobum om a» nomli tarixiy asarida O 'r ta O siyo va H indistonning turli o ‘sim lik va hayvonlari, ularning tarqalishi, k o 'p ay ish davrlari haqida k o ‘pgina m a’lum otlar keltirgan. Tirik organizm lam ing yashash muhitini batafsil va chuqur o ‘rganish X IX -X X asrlarda boshlandi. Atrof-muhitning jonli organizmlar hayotiga ta ’sirini o brganishni nemis olimi A leksandr G umbold boshlab berdi. U birinchi b o iib o ‘simliklar hayotida muhit omillarining ahamiyatini o ‘rgandi. XX asrning boshlarida botanika, zoologiya va boshqa tabiiy fanlarda ekologiya y o ‘nalishi shakllandi. Asta-sekin tabiatni o ‘rganishga ekoiogik yondashuv katta ahamiyat kasb eta boshladi. Bir qator mamlakatlarda ekoiogik muammolami keng qamrab oluvchi asarlar chop etildi. Ekologiyaning rivojlanishida ingliz olimi A.Tensli shakllantirgan ekotizim konsepsiyasi va rus olimi V.N.Sukachev ilgari surgan biogeotsenoz nazariyasi muhim o ‘rin tutadi. XX asrning 70-yillaridan boshlab insonning tabiatga ta ’siri kuchayishi tufayli ekoiogik m uam m olar muhim aham iyat kasb eta boshladi, «ekologiya» atamasi ham nisbatan kengroq m a’noda qoMlanila boshlandi. Ekologiya boMimlari. Ekologiya biologik tizim lar turiga qarab quyidagi boMimlarga ajratiladi: autekologiya (faktorial ekologiya), dem ekologiya (populatsiyalar ekologiyasi), sinekologiya - (jam oalar ekologiyasi), biogeotse- nologiya (ekotizim lar ekologiyasi), global ekologiya (biosfera ekologiyasi), evolutsion ekologiya, tarixiy ekologiya.Ba’zan ekologiya organizm lar va atrof-m uhit o ‘rtasidagi munosabatlarning umurniy qonuniyatlarini o ‘rganadigan um um iy va bir qancha xususiy bo‘limlarga: o ‘sim liklar ekologiyasi, hayvonlar ekologiyasi, m ikroorganizmlar ekologiyasi, baliqlar ekologiyasi, sutem izuvehilar ekologiyasi va boshqalarga ajratiladi. Ekologiyada k o 'p g in a am aliy y o ‘n alishlar ham mavjud. Landshaftlar ekologiyasi inson faoliyati va tabiatni oqilona boshqarish bilan bog`liq ekoiogik o ‘zgarishlam i bashorat qilish uchun ilmiy asoslam i ishlab chiqish bilan sh u g ‘ullanadi. Sanoat ekologiyasi ekoiogik toza m ahsulotlam i ishlab chiqarish va chiqindisiz texnologiyalarni q o ‘llash bilan sh u g ‘ullanadi. Ijtimoiy ekologiya atrof-m uhitning insonga va jam iy atn in g tabiatga ta ’sirini o ‘rganadi. Matem atik ekologiya sayyoram izning turli tabiiy hududlarida organizmlam ing son jih atd an taqsim lanish qonuniyatlarini ko‘rib chiqadi. Bunday matematik m odellar tajribada tekshirish qiyin bo ‘lgan holatlami o ‘rganishga yordam beradi. U lar iqlim o ‘zgarishlari va antropogen o m illar ta ’sirida ekotizim lam ing rivojlanishini oldindan bilish imkonini beradi. K o‘pincha ekologiyada qoMlaniladigan tadqiqot metodlari atrof-m uhitni tadqiq etish uchun birgalikda qo`llaniladi.