ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
115 çayların sularından istifadə edə biliblər. Bu da onlara suların yaxın məsafəyə gətirilməsini təmin edərək şəraitin daha da asanlaşdırıl- masına xidmət etmişdir. İnsanlar bu vəsilə ilə nəinki təsərrüfat sahə- lərində suvarma məqsədilə, eləcə də yuyunmaq və evdə müxtəlif təmizlik işləri aparmaq üçün sudan istifadə edə bilmişlər. Bölgələr- də isə kanalizasiya sistemi yolboyu uzanan kiçik arxlar olduğundan evlərdə çimmək sonralar sərfəli hala çevrilmişdir. Bu da hamam- ların əhəmiyyətinin azalmasına gətirib çıxarmışdır. Antik və orta əsrlər dövründə çox güman ki, insanların birgə əməyi sayəsində hamam kimi vacib ictimai tikili meydana gətiril- mişdir. Bunun üçün çox güman ki, əhali yığışıb iməcilik keçirər və öncədən irəli sürülmüş müəyyən layihə əsasında elliklə tikinti işlə- rinə başlarmış. Bununla bərabər, hamamların şahların sifarişilə tikil- məsi işində isə müəyyən məbləğ ödənilmək şərti ilə sənətkar ustalar iştirak edərdilər. Orta əsrlərdə şahların özlərinə məxsus ayrıca ha- mamları olduğu bəllidir. Bunu İçərişəhərdə yerləşən Şirvanşahlar saray kompleksinin daxilindəki hamam nümunəsində açıq-aydın görmək mümkündür. 116 Lakin İçərişəhər daxilində müxtəlif dövrlərdə inşa edilən ümu- mi hamamlar da mövcud olmuşdur. Bu tipli hamamlar onu tikdirən şəxslərin adını daşımışdır. Məsələn, Ağa Mikayıl hamamı və s. Tək- cə İçərişəhərdə bir neçə hamam mövcuddur. Onlardan biri də XIV əsrə aid olub, indi isə yaşıl aptekə çevrilən hamamdır. Qasım bəy hamamı Şirvanşah I Xəlilullah dövründə Salyan qapısı yaxınlığında tikilmişdir. Xalq arasında hamamın «Şirin hamam» adlandırılması, deyilənə görə burada hamama gələnlərə çay ilə bərabər şirniyyatın da təqdim olunması ilə bağlıdır. Bu hamamın da plan quruluşu yerli memarlıq ənənələrini özündə daşıyır. Hamamın daxili tağlara, qüb- bələrə və günbəzlərə bölünmüşdür. Soyunma və çimmə otaqları var. Onun da dam örtüyü başqa hamamlarda olduğu kimi günbəzlərdən ibarətdir. Suyun ötürülməsi, isitmə və qızdırma prosesi divarların içi və döşəmənin alt hissəsində olan tünglər vasitəsi ilə realizə olu- nurdu. Şirvanşahlara məxsus saray hamamı bütöv kompleksin ən aşağı hissəsində yerləşir. Rus ordusunun Azərbaycanı işğalından sonra ciddi dağıntıya məruz qalmış hamamın üzəri örtülmüş və yerində 117 balaca bağ salınmışdır. Lakin sonralar, 1939-cu ildə aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində tarixi tikili aşkara çıxarılmışdır. Bir sıra otaqlardan ibarət olan bu hamam 1953-cü ildə tamamilə açıla- raq təmizlənmiş və 1961-ci ildən etibarən qorunmağa başlanmışdır və indi də onun mühafizəsi davam etdirilir. Hamamın indiyədək qa- lan divar qalıqlarına və ümumən digər hamam komplekslərilə mü- qayisə əsasında onu söyləyə bilərik ki, dam örtüyü günbəzlərlə örtü- lübmüş və bu günbəzlərdəki yarıqlardan içəriyə işıq düşürmüş. Qışda isti, yayda sərin olması üçün onu yerin altında tikiblər. Belə sistem Bakı və Abşeronun hamamları üçün səciyyəvidir. Saray ha- mamının plan quruluşuna diqqət yetirdikdə onun kvadrat şəklində binadan ibarət olduğunu sezmək mümkündür. Nəzəri o da cəlb edir ki, burada naxışlı sütunlar həm möhkəm dayaq rolunu oynayır, həm də hissələrə ayırır. Şirvanşahların saray kompleksinin bir hissəsini təşkil edən hamam genişliyi və hündürlüyü ilə diqqəti cəlb edir. Burada yerlə- şən geniş otaqlar onların təyinatı haqqında müəyyən fikir söyləməyə əsas verir. Maraqlıdır ki, hamamın yuxarı hissəsi dağılıb məhv olsa da, aşağı hissəsində yerləşən otaqlar müəyyən fikir söyləməyə əsas verir. Bir qrup otaqlar, yəni «bayır» geyinib-soyunmaq üçün nəzər- də tutulub, «içəri» hissə isə çimmək üçün istifadə edilirmiş. Bunun- la yanaşı, hamamda tək çimmək üçün xəlvəti guşə də olurdu. Çim- mək üçün olan hissədə hamamı isti və soyuq su ilə təmin etmək üçün hovuzlar qoyulurdu. İsti su saxlanan hovuzda onun qızdırılma- sı məqsədilə içində od yandırmaq üçün xüsusi kamera yerləşdirilir- miş. Hamamı isti su ilə təmin etmək üçün təbiidir ki, qatılaşdırılmış ağ neftdən istifadə edilirdi. Qızdırılma sisteminin mexanizmi belə idi ki, istilik buxar kanalları vasitəsi ilə çimərlik hissəsinin döşəməsinin altı ilə gedirdi. Beləliklə, çimərlik bölməsindən gələn isti hava geyinib-soyunma otağını da isitmiş olurdu. 118 Belə ki, hamamın giriş hissəsində dairəvi oyuq nəzəri cəlb edir. Bu oyuğa ayaqqabılar qoyulurmuş. Kənar hissələrdə divar boyunca yerləşən dağıdılmış saxsı tünglər vasitəsilə su lazımi istiqamətə paylanılırdı. 119 Hamamın cüzi bir hissəsində kaşı bəzəyi hifz olunub qala bil- mişdir. Burada başqa kaşı ilə bərabər, həm də mavi rəngli kaşı möv- cuddur. Tikintidə isə mavi kaşının XII əsrdən etibarən memarlıqda istifadə olunması tarixdən məlumdur. Bu xüsusda Azərbaycanda müxtəlif formalı bədii kaşıların istehsal edildiyini qeyd edən R.Əfəndi göstərir ki, «bu növ məmulat əsas etibarı ilə memarlıq sa- həsində istifadə edilmiş və Azərbaycanın bir çox şəhərlərindəki məscidlərdə, hamamlarda, saraylarda və s. yerlərdə işlədilmişdir» (11, 21). Şirvanşahlar saray kompleksindəki hamamın daxilində bina di- rəyi üzərində çoxdan xarab olmuş, lakin əzəli izlərini bəlli edən mil- li ornamentlər böyük maraq doğurur. Bu onu deməyə əsas verir ki, şahlar tikilinin içərisindəki divar bəzəklərinə də xüsusi diqqət yetir- mişlər. Bu da hamamın daxili interyerinin zövqlə bəzədilməsindən, onun dekorativliyinə xüsusi diqqət verilməsindən söz açır. Məlum olur ki, hamam divarlarını zəngin rəsmlər bəzəyirdi. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, səyyah İ.Lerx 1733-cü ildə Bakıda olarkən, Şir- vanşahlar saray hamamının gözəlliyi haqqında məlumat vermişdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|