157
ancaq zərurət deyildir. Bu qanunauyğunluğun içində
təsadüfə də yer vardır. Belə olmasaydı, onda insan
fəaliyyətinin heç bir mənası olmazdı. İnsanın hərəkət və
davranışlarının səbəbi elə o özüdür, hər şeyi taleyin
üzərinə atmaq olmaz. (17, 187-188)
Aleksandrın “Ruh haqqında” (yun. Περὶ Ψυχῆς, lat.
De Anima) əsəri bir çox hallarda Aristotelin fikirlərini
təkrarlayır. Onun fikrincə, ruh bədənin ondan ayrılmaz
formasıdır. Ruhun bitkisel, duyğusal və düşüncəvi
funksiyaları vardır. Düşünən ruhun özəlliyi mülahizə və
təhlil etməkdir. Bunun vasitəsi ilə insan fikir irəli sürür və
ya elmi araşdırma aparır. Eyni zamanda, iki çür ruh
vardır: “imkanlı” (potensial) və “fail” (aktual). Birincisi
doğuşdan təbiət tərəfindən verilir; o yazılmamış vərəqə
bənzərdir. İkincisi isə sonradan qazanılan, məhz bu
düşüncənin əsasını təşkil edir. (17, 187-188)
Bu
əsərin
ikinci
hissəsində “Düşüncə
haqqında” (yun. Περὶ νοῦ) adlanan bölüm vardır. Orada
Aleksandr düşüncənin nə olması haqqında düşünür.
Onun fikrincə insanda üç növ düşüncə vardır. Birincisi,
doğuluşdan var olur və o ən ibtidaisidir; ikincisini insan
öz fəaliyyəti nəticəsində əldə edir; üçüncüsü isə insana
əlavə olaraq daxil edilir. Onun vasitəsi ilə də düşünmə
qabiliyyəti yaranır.
Mövzu ilə əlaqəli suallar:
1. Peripatetik məktəb kimin təlimini davam etdirmiş,
vəzifəsi nədən ibarət olmuşdur?
158
2. Teofrastus botanika elmində nə kimi uğurlar əldə
etmişdir?
3. Teofrastusun təbiət və idrak problemləri üzrə
fikirləri necə olmuşdur?
4. Teofrastus tanrı, din və “İlk mühərrik” haqqında
nə düşünmüşdür?
5. Teofrastus kateqoriyalarda hansı dəyişikliklər
etmişdir?
6. Teofrastusun məqsədəuyğunluq və təsadüf
probleminə münasibəti necə olmuşdur?
7. Teofrastusa görə həyatın məqsədi nədədir?
8. Rodoslu Eudemusun fəaliyyəti nədən ibarət
olmuşdur?
9. Aristoksenusun müsiqi nəzəriyyəsi sahəsində
hansı nailiyyətləri olmuşdur?
10. Aristoksenus hansı filosoflara üstünlük vermiş,
kimləri qüsurlu göstərmişdir?
11. Aristoksenus dünyanın dərk edilməsini necə
təsəvvür edirdi?
12. Dikearxus ruh haqqında hansı fikirdə olmuşdur?
13. Dikearxus bəşəriyyətin mədəniyyət tarixini necə
təsəvvür edirdi?
14. Dikearxusun təbiət və siyasət haqqında hansı
fikirləri olmuşdur?
15. Falerli Demetrius hansı fəlsəfi fikirlərlə çıxış
etmişdir?
16. Straton təbiət, dünya quruluşu və zaman
haqqında hansı fikirlər irəli sürmüşdür?
159
17. Aristarxus planetlər arasındakı məsafəni necə
ölçmüşdür?
18. Aristarxus kosmosu necə təsəvvür edirdi?
19.
Rodoslu
Andronikusun
və
Afrodisialı
Aleksandrın fəaliyyəti nədən ibarət olmuşdur?
20. Afrodisialı Aleksandr tale və təsadüf haqqında nə
düşünmüşdür?
21. Afrodisialı Aleksandrın ruh və düşüncə haqqında
fikirləri necə olub?
Ədəbiyyat:
1. Andronicus of Rhodes // Dictionary of Greek and
Roman Biography and Mythology. Boston: C.C. Little and
J. Brown, 1849.
2.
Aristoxenus
of
Tarentum
//
Chambers's
Encyclopædia. Vol. 1. London: George Newnes, 1961.
3. B. L. van der Waerden, The heliocentric system in
Greek, Persian and Hindu astronomy. From deferent to
equant: A Volume of Studies in the History of Science in
the Ancient and Medieval Near East in Honor of E.S.
Kennedy. Annals of the New York Academy of Sciences,
Volume 500, June 1987.
4. Cicero. Tusculan disputations / Translated by
Andrew P. Peabody. Boston: Little, Brown, and Company,
1886.
5. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent
Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg
Bell & Sons, 1915.
160
6. Georgius Sinkellus. Ecloga chronographica.
Oxford University Press, 2002.
7. Greek Musical Writings. Vol. 1: Musician and His
Art, edited by Andrew Barker. Cambridge, 1984.
8. Marcus Tullius Cicero. On the Nature of the Gods /
Translated by F. Brooks. London: Methuen, 1896.
9. Sir John Hawkins, A general history of the science
and practice of music, Volume 1, London: T. Payne and
Son, 1868.
10. Александр Афродисийский // Античная
философия:
Энциклопедический
словарь
/
Составитель Е. В. Афонасин. М.: Прогресс-Традиция.
2008.
11.
Аристарх
Самосский
//
Философская
Энциклопедия. В 5-х т. М.: Советская энциклопедия.
Под редакцией Ф. В. Константинова. 1960-1970.
12. Две книги против физиков // Секст Эмпирик.
Сочинения в двух томах / Перевод А. Ф. Лосева. Том 1.
М.: Мысль, 1976.
13.
Дикеарх
//
Античная
философия:
Энциклопедический словарь / Составитель Е. В.
Афонасин. М.: Прогресс-Традиция. 2008.
14. Лукулл // Марк Туллий Цицерон. Учение
академиков / Перевод Н. А. Федорова. М.: Индрик,
2004.
15. Плутарх. О лике, видимом на диске луны /
Перевод Г. А. Иванова // Философия природы в
античности и средние века. М.: Прогресс-Традиция,
2000.
Dostları ilə paylaş: |