147
Ümumdünya Gömrük t
əşkilatının ekspertləri onu “Bir nömrəli
problem
”
adlandırırlar.
Keç
ən əsrin 50-ci illərində bir sıra Qərbi Avropa ölkələrinin
t
əşəbbüsü ilə Brüssel şəhərində “Malların gömrük dəyərinin
mü
əyyən edilməsinin unifikasiya olunmuş metodologiyasının ya-
ra
dılması haqqında Konvensiya” imzalandı. Brüssel Konvensiya-
sına 70-dən artıq dövlət qoşulmuşdu və 1980-ci ilə qədər bu
Q
ərbi Avropa təcrübəsi alternativsiz tətbiq olunurdu. ABŞ və
Kanada t
ərəfindən həmin Konvensiya imzalanmadığına görə bu,
ticar
ət dövriyyəsində böyük xüsusi çəkiyə malik olan
dövlətlərin
t
ələbatına maraqlarına daha çox uyğun gələn sistemin yaradılması
haqqında çoxtərəfli danışıqlar aparılmağa başlandı. 1973-cü ildən
başlayaraq 1979-cu ilə kimi davam edən Tarif və Ticarət üzrə baş
Sazişin (Hazırda Dünya Ticarət Təşkilatı) himayəsi altında həyata
keçiril
ən çoxtərəfli ticarət danışıqlarının Tokio raundunda razılaş-
ma imzalanması qərara alındı. Giriş, 4 hissədən, 3 əlavə və 31
madd
ədən ibarət olan ingilis, fransız və ispan dilində hər biri əsas
m
ətn hesab olunan razılanma 1979-cu il aprelin 12-də Cenevrə
şəhərində əksəriyyət dövlətlər tərəfindən imzalandı və 1981-ci
ilin yanvarın 1-dən qüvvəyə mindi.
“Tarif v
ə Ticarət üzrə Baş Sazişin” gömrük
məqsədləri
üçün malların gömrük qiymətləndirilməsi üzrə “VII
maddəsinin
t
ətbiqi haqqında razılaşma” adlandırılan həmin sənədin I hissə-
sind
ə gömrük dəyərinin müəyyən edilməsinin əsas qaydaları şərh
edilmişdir. İkinci hissədə razılaşmanın yerinə yetirilməsi üzərində
n
əzarət, habelə onu imzalayan tərəflər arasında mübahisənin həlli
üzr
ə beynəlxalq orqanın, üçüncü hissədə inkişaf etməkdə olan öl-
k
ələr üçün xüsusi diferensiallaşdırılmış rejimin yaradılması nə-
z
ərdə tutulur. Dördüncü hissədə razılaşmaya qoşulma və onun
tapılması, razılaşmaya riayət olunması və sair kimi son şərtlər
ifad
ə olunmuşdur.
Razılaşmanın ikinci hissəsinin 18-ci maddəsinə əsasən Göm-
rük Qiym
ətləndirilməsi üzrə Komitəsi (Texniki Komitənin)
yaradılması nəzərdə tutulmuşdur. Razılaşmanın tətbiq olunmasında
148
inkişaf etməkdə olan ölkələrin spesifik problemlərinin meydana
çıxa biləcəyini nəzərə alaraq tərəflər 1979-cu il noyabrın 1-də
Cenevr
ədə razılaşmaya müvafiq Əlavə protokolu imzalamışlar.
Razılaşma ilə müəyyən edilmiş gömrük qiymətləndirilməsi siste-
minin t
ətbiqinin ayrı-ayrı məsələləri Uruqvay raundu adlandırılan
sonrakı ticarət danışıqlarının əsas mövzusu olmuşdur. Danışıq-
ların Uruqvay raundunun nəticələri üzrə yekun aktı 1994-cü il
aprelin 15-d
ə Mərakeşdə imzalanmış “Ticarət və Tarif üzrə baş
Sazişin VII maddəsinin yerinə yetirilməsi haqqında 1994-cü il
Razılaşması” adlanır. Bu Razılaşma əsasən danışıqların Tokio
raundunun n
əticələri əsasında hazırlanmış gömrük qiymətləndiril-
m
əsi sisteminin prinsip və metodlarını dəyişilməz saxlamalıdır.
“Tarif v
ə Ticarət üzrə Baş Sazişin” Gömrük məqsədləri
üçün malların gömrük qiymətləndirilməsi üzrə “ VII maddəsinin
t
ətbiqi haqqında Razılaşma” ya əsasən malların gömrük dəyəri 6
üsulla mü
əyyən edilir:
- g
ətirilən malların sövdələşmə qiyməti üsulu ilə ;
-
eyni malların
sövdələşmə qiyməti üsulu ilə;
-
eyni cinsli malların sövdələşmə qiyməti üsulu ilə;
- d
əyərin çıxılması üsulu ilə;
- d
əyərin toplanması üsulu ilə;
- ehtiyat üsulu il
ə
Razılaşmanın giriş hissəsinin 1-ci maddəsində qeyd olun-
duğu kimi gömrük dəyərinin müəyyən edilməsinin birinci üsulu
qiym
ətləndirmənin əsas üsuludur. Əsas üsuldan istifadə edilə
bilm
ədiyi halda bu üsullardan hər biri ardıcil olaraq tətbiq edilir.
Bu zaman h
ər bir sonrakı üsulun tətbiqi gömrük dəyərini əvvəlki
üsulla t
əyin etmək mümkün olmadıqda həyata keçirilir. Razılaş-
manın 4-cü maddəsinə uyğun olaraq deklarantın xahişi ilə dəyərin
çıxılması və toplanması üsullarından istənilən ardıcıllıqla istifadə
oluna bil
ər.
Razılaşma ilə birinci üsulun tətbiq edilə bilmədiyi aşağıdakı
şərtlər müəyyən edilmişdir:
149
a) qiym
ətləndirilən mallara alıcının hüquqlarına münasi-
b
ətdə məhdudiyyətlər olduqda, bu zaman:
- qanunavericilikl
ə və ya idxal
ölkəsinin səlahiyyətli or-
qanları tərəfindən müəyyən edilən məhdudiyyətlər;
-
malların satışı və ya yenidən satışı üzrə coğrafi məhdudiy-
y
ətlər;
-
malların qiymətinə əhəmiyyətli təsir etməyən məhdudiy-
y
ətlər istisna edilir;
b) satış və sövdələşmə qiymətinin təsiri nəzərə alına
bilm
əyən şərtlərin yerinə yetirilməsindən asılıdırsa;
c) malların sonrakı yenidən satışı və ya istifadəsi üzrə
alıcının əldə etdiyi mənfəətin bir hissəsi satıcının hesabına birbaşa
v
ə ya dolayısı yolla köçürülməsi;
d)
satıcı və alıcı qarşılıqlı asılıdırlarsa.
Qarşılıqlı asılı şəxslər aşağıdakılar hesab edilirlər:
a) sövd
ələşmə iştirakçılarından biri və ya iştirakçılardan
birinin v
əzifəli şəxsi eyni zamanda digər iştirakçının da vəzifəli
şəxsidir;
b) onlar hüquqi c
əhətdən biznesdə tərəfdaş hesab edilirlər;
c) onlar sahibkar v
ə qulluqçu hesab edilirlər (yəni əmək
əlaqələri ilə bağlıdırlar);
ç) sövd
ələşmə iştirakçılardan biri digər iştirakçının payının
v
ə ya nizamnamə kapitalının 5 %-dən azını təşkil etməyən
və səs
hüququ ver
ən səhmlərin sahibidir;
d) onlardan biri dig
əri tərəfindən birbaşa və ya dolayı yolla
idar
ə olunursa;
e
) onların hər ikisi üçüncü şəxs
tərəfindən birbaşa və ya
dolayı yolla idarə olunursa;
ə) onlar birlikdə birbaşa və ya dolayı yolla üçüncü şəxsi
idar
ə edirsə;
f) onlar v
ə ya onların vəzifəli şəxsləri yaxın qohumdurlarsa
(ail
ə üzvləridirlərsə).
Sövd
ələşmə qiymətinin gömrük məqsədləri üçün məqbul
hesab edilm
əsinin mümkünlüyü müəyyən edilərkən alıcı və