Sünnəyə münasibətimiz necə olmalıdır?
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
210 onlar nә yaza, nә dә oxuya bilirdilәr. Hesabdan da başları çıx- mırdı. Bәzi insanlar da bu haqda sәthi biliyә sahib idilәr. Çünki onlar bu sәthi biliklәri riyazi dәlillәrә, qәti prinsip vә qaydalara әsaslanmadan, ondan-bundan eşidәrәk, soruşaraq öyrәnmişdi- lәr. Odur ki, Peyğәmbәr (Ona Allahın xeyir-duası vә salamı ol- sun!) ayın başlanğıcını müәyyәnlәşdirmәk üçün elә bir vasitә seçdi ki, ondan istifadә әrәblәrә asan vә әlçatan olsun. Yәni, Ayın doğmasını gözlә görmәk Ramazanın gәldiyini müәyyәn- lәşdirmә vasitәsi olaraq qәbul edildi. Çünki bu, ayin vә iba- dәtlәrinin vaxtlarının tәyinindә daha sağlam, daha doğru vasitә idi. Habelә, bu, o dövr insanlarının bacarıqları daxilindә inam vә yәqinliyi ifadә edәn vasitәdir. Allah heç kәsә bacarmadığı şeyi yüklәmәz! Ayların başlanma tarixlәrini müәyyәnlәşdirmәk üçün o dövrün insanlarına hesab vә astronomiyanı “yüklәmәk” Şәriәt Sahibinin müdrikliyinә yaraşmazdı. Çünki onlar yaşadıqları coğrafiyada bu sarıdan heç bir savada malik deyildilәr. Әksә- riyyәti bәdәvi idi, şәhәr hәyatı haqda mәlumatlar onlara haradasa heç gәlib-çatmamışdı. Әgәr Peyğәmbәr (Ona Allahın xeyir-duası vә salamı olsun!) ayın girib-girmәdiyini tәyin etmә- lәri üçün onlara hesab vә astronomiya elmlәrindәn istifadәni tapşırsaydı, şübhәsiz ki, onları çәtinliyә salacaqdı. Bәdәvilәrdәn, olsa-olsa, bir-iki nәfәr bu barәdә ucundan- qulağından nә isә bir şey eşidә bilәrdi. Şәhәr әrәblәri arasında isә mәhdud sayda insan xüsusilә dә Kitab әhlindәn hesabı öy- rәnmәyә çalışmışdı. Sonralar müsәlmanlar dünyanı fәth etdilәr, biliklәrә yi- yәlәndilәr; bütün sahәlәrdә fәrqlәndilәr; әvvәlki xalqların ki- tablarını tәrcümә etdilәr; çoxlu sayda müsәlman dahisi yetişdi, kәşflәrә imza atıldı. Onlar bu biliklәri sonrakı nәsillәrә ötür- dülәr. Tәbii ki, müsәlmanların öyrәndiklәri elmlәrә, elәcә dә astronomiya, kosmoqrafiya vә ulduz hesabı daxil idi. 211 Fәqih vә mühәddislәrin әksәriyyәti astronomiya elmlә- rini bilmirdi. Ya da bәzilәrinin müәyyәn şeylәrdәn xәbәri vardı. Vә ya onların çoxu öyrәndiklәrinә etibar etmirdilәr. Bәzilәri dә bu elmlәrlә mәşğul olanları qeybdәn xәbәrvermә iddiası ilә sapqınlıq vә bidәtçilikdә ittiham edirdilәr. Düzdür, bu elmlәrlә mәşğul olub qeybdәn xәbәr verdiklәrini iddia edәnlәr vardı. Tәbii ki, onlar hәm özlәrinә, hәm dә elmi biliklәrinә hörmәt- sizlik göstәrirdilәr. Bu mәsәlәdә fәqihlәrә bәraәt qazandırmaq mümkündür. Elә fәqih vә alimlәr olmuşdur ki, sözügedәn elmlәrdәn xәbәr tutsalar da, dini-fiqhi baxımdan hәmin elmlәrә düzgün qiymәt verә bilmәmiş, onların adlarını ehtiyatla çәkmişlәr. Bәli, onların vәziyyәti bu cür idi. Tәbiәt elmlәri din elm- lәri qәdәr yayğın olmadığından alimlәrin nәzәrindә tәbiәt elm- lәrinin prinsip vә müddәaları qәti dәlil sayılmırdı. Allah tәala bu dünyanın sonunu yazana qәdәr islam şә- riәti mövcud olacaqdır. Tolerant vә mütәrәqqi islam şәriәti hәr bir xalqa, hәr bir zamana uyğundur. Bu sәbәbdәn görürük ki, ayәlәrdә sonradan insanlara mәlum olacaq şeylәrdәn danışılır. Hәr nә qәdәr әvvәlki nәsillәr bu haqda söz açan ayәlәri düzgün izah etmәsәlәr dә, tәsdiqlәyici faktlar, hadisәlәr ortaya çıxdıqda haqq öz yerini tutur, söhbәtin nәdәn getdiyi bizә aydın olur. Hәdislәrdә dә bu kimi şeylәrә işarә edilib. İbn Ömәrә (Allah ondan razı qalsın!) istinadәn İmam Buxari rәvayәt edir ki, Peyğәmbәr (Ona Allahın xeyir-duası vә salamı olsun!) de- yib: “Biz “ümmi” (bisavad) xalqıq. Nә yazmağı, nә dә hesabla- mağı bacarırıq. Ay bu cür vә bu cürdür. Yәni, gah 29 gündür, gah da 30” 1 . Bu hәdisi “Müvәtta”da İmam Malik 2 , elәcә dә Buxari vә Müslim aşağıdakı variantda rәvayәt etmişlәr: “Ay 29 gündür. 1 Buxari. Came әs-Sәhih, “Sövm” fәsli. 2 İmam Malik. Müvәtta, cild I, sәh. 269. 212 Hilalı görmәdikcә nә oruca başlayın, nә dә ki bayram edin. Әgәr hava buludlu olarsa, müәyyәnlәşdirin (hesablayın)”. Allah rәhmәt etsin, erkәn dövr alimlәrimiz bu hәdisin mәnasını doğru-dürüst izah etmişlәr. Ancaq onu yozmaqda xә- taya düşmüşlәr. Bu mәsәlәdә әn yığcam, әn tutarlı sözü Hafiz İbn Hәcәr 1 söylәyib: “Burada hesab dedikdә ulduzları vә onların hәrәkәtlәrini hesablamaq başa düşülür. Әvvәlki alimlәr bu haqda az şey bi- lirdilәr. Demәli, ulduzların hәrәkәti haqda çox şey bilmәdiklәri üçün oruc vә digәr ibadәtlәrin hökmü hilalın doğması ilә şәrtlәndirilib. Sonralar insanlar hәmin elmә bәlәd olsalar da, bu hökm dәyişdirilmәdi. Hәdisin zahiri mәzmunu hökmün hesab- la şәrtlәşdiyini qәtiyyәtlә inkar edir. Bunu yuxarıdakı hәdis dә tәsdiqlәyir: “Әgәr hava tutqun olarsa, (oruc tutduğunuz gün- lәrin sayını) otuzadәk tamamlayın”. Demir ki: “Hesab әhlindәn soruşun”. Ancaq bir dәstә insan bu mәsәlәdә göy cisimlәri vә hәrәkәtlәrini öyrәnәn şәxslәrә müraciәti mümkün saymışlar. Onlar rafizidirlәr 2 . Deyilәnә görә, bәzi fәqihlәr dә onların de- diklәrinә tәrәf çıxıblar. Baci deyib: “Sәlәfi-Salihin arasında mövcud olan icma göstәrir ki, onlar yuxarıdakı görüşün әleyhinә olmuşlar”. İbn Bәzizәyә görә dә: “Bu, batil bir görüşdür. Şәriәt nücum elminә qapılmağı qadağan edib. Çünki o intuisiyadır, tәxmindir; qә- tilik vә çoxgümanlıq ifadә etmir. Әgәr işlәr onunla әlaqәlәn- dirilәrsә, insanlar çәtinliyә düşәrlәr. Ondan az adam baş çı- xarır”. 1 İbn Hәcәr әl-Әsqәlani. Fәth әl-Bari, cild IV, sәh. 108-109. 2 Burada “rafizilәr” demәklә İbn Hәcәrin kimlәri nәzәrdә tutmağı bizә aydın deyildir. Әgәr imamiyyә şiәlәrini nәzәrdә tutursa, bildiyimizә görә, onlar da hesaba etimad göstәrmәyi “caiz” saymırlar. Yox, başqalarını nәzәrdә tutub- sa, onda kimdir onlar? Әhmәd Şakirә görә, İbn Hәcәr burada ismaililәrә işarә edib. Çünki onların hesablama apardıqları bizә gәlib çatıb – müəllif. Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|