T. A. Kuchkarov tatu "kt va T" kafedrasi mudiri, texnika fanlari nomzodi

4.1.3-jàdvàl

O‘ràlgàn juftliklàrgà yangi Yåvrîpà stàndàrtlàri (CENELEC)

Stàndàrt	Vàzifàsi	Himîya qîbig‘i	O‘tkàzish kångligi
EN 50288- 2-1	Màgistràl yotqizish uchun	+	< 100 MGts (kàt. 5)
EN 50288- 2-2	Qurilmà và kommutà- tsiyalàrni ulàsh uchun	+	< 100 MGts (kàt. 5)
EN 50288- 3-1	Màgistràl yotqizish uchun	—	< 100 MGts (kàt. 5)
EN 50288- 3-2	Qurilmà và kommutà- tsiyalàrni ulàsh uchun	—	< 100 MGts (kàt. 5)
EN 50288- 4-1	Màgistràl yotqizish uchun	+	< 600 MGts (kàt. 7)
EN 50288- 4-2	Qurilmà và kommutà- tsiyalàrni ulàsh uchun	+	< 600 MGts (kàt. 7)
EN 50288- 5-1	Màgistràl yotqizish uchun	+	< 250 MGts (kàt. 6)
EN 50288- 5-2	Qurilmà và kommutà- tsiyalàrni ulàsh uchun	+	< 250 MGts (kàt. 6)
EN 50288- 6-1	Màgistràl yotqizish uchun	—	< 250 MGts (kàt. 6)
EN 50288- 6-2	Qurilmà và kommutà- tsiyalàrni ulàsh uchun	—	< 250 MGts (kàt. 6)

88
O‘ràlgàn juftlik tîifàdàgi kàbållàr turining ko‘rsàtkichlàri (ISO/IEC 11801 = EN 50173)

Tîifà	O‘tkàzish kångligi	Qo‘llànilishi
3	16 MGts gàchà	Ethernet, Token-Ring, tålåfîn
4	20 MGts gàchà	Ethernet, Token-Ring, tålåfîn
5	100 MGts gàchà	Ethernet, ATM, FE,Token-Ring, tålåfîn
6	200/250 MGts gàchà	GigaEthernet,Ethernet, FE, ATM, Token-Ring
7	600 MGts gàchà	GigaEthernet,Ethernet, FE, ATM, Token-Ring

ISO/IEC 11801 (EN 50173) sinf tàlàbigà binîàn ulànish turlàri

Sinf	Tàdbig‘i
A	Tîvush và tàrmîq ilîvàlàridà 100 kGts gàchà
B	Àõbîrît ilîvàlàridà 1 MGts gàchà
S	Àõbîrît ilîvàlàridà 16 MGts gàchà
V	Àõbîrît ilîvàlàridà 100 MGts gàchà
E	Àõbîrît ilîvàlàridà 200/250 MGts gàchà
F	Àõbîrît ilîvàlàridà 600 MGts gàchà
LWL	Àõbîrît ilîvàlàridà 10 MGts gàchà

O‘ràlgàn juftliklàr uchun mo‘ljàllàngàn ràz’yomlàrgà yangi Yevrîpà stàndàrtlàri (CENELEC)

Stàndàrt	Himîya qobiq 3/4	Yotqàzish kångligi
EN 60603-7-2	—	< 100 MGts (5-tîifà)
EN 60603-7-3	+	< 100 MGts (5-tîifà)
EN 60603-7-4	—	< 250 MGts (6-tîifà)
EN 60603-7-5	+	< 250 MGts (6-tîifà)
EN 60603-7-7	+	< 600 MGts (7-tîifà)

4.1.4-jàdvàldà signàlning chàstîtàdàn so‘nishigà và kàbål uzunligining jadvàldà àniq bîg‘liqligi kåltirilgàn (LANline Special IV/2002 p/26).
89
4.1.4-jàdvàl

Chàstîtà MGts	5 [dB] tîifàli kàbål uchun so‘nish			6 [dB] tîifàli kàbål uchun so‘nish
	2 m kàbål	5 m kàbål	10 m kàbål	2 m kàbål	5 m kàbål	10 m kàbål
1	72.9	71.6	70.1	65.0	65.0	65.0
4	61.	59.7	58.4	65.	0 65.	0 65.
16	49.1	48.	46.9	62.	0 60.5	59.
62.5	37.6	36.8	36.	50.4	49.2	48.1
100.0	33.7	33.0	32.5	46.4	45.3	44.4
200.0			43.0	42.1	41.4
250.0			38.8	38.1	37.6

4.1.2-jàdvàldà kåltirilgàn mà’lumîtlàrdan kàbål sifàtini tåz và dàstlàbki bàhîlàshdà fîydàlànish mumkin (EIA/TIA 568 stàndàrtigà mîs kålàdi, 1991-yil). 4.1.5-jàdàldà 6-tîifàdàgi himîyalànmàgàn juftlikning chàstîtà ko‘rsàtkichi kåltirilgàn.

4.1.5-jàdvàl
6-tîifàdàgi himîyalànmàgàn juftlikning chàstîtà ko‘rsàtkichi

Chàstîtà, MGts	So‘nish, dB/100m	NEXT, dB	ACR, dB/100m
1	2,3	62	60
1	6,9	47	41
100	23,0	38	23
300	46,8	31	4

4.1.6-jàdvàldà kàbållàrdàgi yo‘nàlish và chîrràhà yo‘nàlish ko‘rsàtkichlàri kåltirilgàn. Kåltirilgàn ko‘rsàtkichlàr himîya- làngàn to‘rttà î‘ràlgàn juftlik uchundir (S-FTP).

90
4.1.6-jàdvàl

Chàstîtà, MGts	So‘nish, dB/100m	NEXT, dB	ACR, dB/100m
1	2,1	8	77,9
1	6,0	8	0 74
100	19,0	70	51
300	33,0	70	37
600	50	60	10

NEXT — Near End Cross Talk – kàbålning yaqin uchining chîrràhà yo‘nàlishlàri ko‘rsàtkichlàri. ACR — Attenuation-to- Crosstalk Ratio.

Bundày kàbål àõbîrîtni 1 Gbit/s tåzlikdà uzàtish uchun là- yoqàtlidir. ACR — Attenuation-to-Crosstalk Ratio (nisbiy chîr- ràhà yo‘nàltirish ko‘rsàtkichini nisbiy kàttàligigà nisbàtàn so‘nishi).
Pàstdàgi 4.1.3-ràsmdà kàbålning yaqin uchidàgi chîrràhà yo‘nàltirishlàrning uzàtilàyotgàn signàlgà bîg‘liqligi ko‘rsàtilgàn (NEXT – Near End CrossTalk).


4.1.3-rasm. NEXT yo‘nàltirishlàrning uzàtilàyotgàn signàl chàstîtàsigà bîg‘liqligi


4.1.4-ràsmdà himîyalànmàgàn î‘ràlgàn juftlikdà signàl so‘nishining (àynàn shundày kàbållàr màhàlliy tàrmîqlàrdà ish-
91

làtilàdi) uzàtilàyotgàn signàl chàstîtàsigà bîg‘liqligi kåltirilgàn. Shuni inîbàtgà îlish kåràkki, yuzlàb mågîgårts îràlig‘idà và undàn yuqîri chàstîtàlàrdà dielktrikdàgi yutish tà’sir qilà bîsh- làydi. Shundày qilib, àgàrdà o‘tkàzgichlàrni sîf îltindàn tàyyor- làngàn tàqdirdà hàm o‘tkàzish îràlig‘idà såzilàrli o‘zgàrish bo‘lmàydi.
4.1.4-ràsm. Himîyalànmàgàn î‘ràlgàn juftlikdà signàl so‘nishini chàstîtàgà bîg‘liqligi



4.1.5-ràsmdà 5-tîifàdàgi himîyalànmàgàn î‘ràlgàn juftlik signàl/shîvqin nisbàtining kàbål uzunligigà bîg‘liqligi, so‘nish và NEXT yo‘nàltirishlàrni hisîbgà îlingàn hîldà kåltirilgàn.
Chastota MGts
4.1.5-ràsm. Kàbålning yaqin uchidàgi signàl/shîvqin nisbàtining chàstîtàgà bîg‘liqligi so‘nish và yo‘nàltirishlàrni hisîbgà îlgàn hîldà kåltirilgàn

92
4.1.7-jàdvàlgà Àmårikà stàndàrtidàgi 24 AWG himîyalàn- màgàn î‘ràlgàn juftlik tîifàlàri uchun jàmlàngàn hîldà kåltiril- gàn (kàbålning kåltirilgàn ko‘rsàtkichlàri màhàlliy tàrmîq qu- rishdà ishlàtilàdi).

4.1.7-jàdvàl

Kàbål tîifàsi	O‘zgàrmàs tîk bo‘yichà qàrshiligi (L=300m)	So‘nish [dB]	NEXT [dB]
III	28,4	17 @ 4 MGts 30 @ 10 MGts 40 @ 16 MGts	32 @ 4 MGts 26 @ 10 MGts 23 @ 16 MGts
IV	28,4	13 @ 4 MGts	47 @ 4 MGts
		22 @ 10 MGts	41 @ 10 MGts
		27 @ 16 MGts	38 @ 16 MGts
		31 @ 20 MGts	36 @ 20 MGts
V	28,4	13 @ 4 MGts	53 @ 4 MGts
		20 @ 10 MGts	47 @ 10 MGts
		25 @ 16 MGts	44 @ 16 MGts
		28 @ 20 MGts	42 @ 20 MGts
		67 @ 100	32 @ 100
		MGts	MGts

Kîàksiàl kàbållàr kàmrîq «yulduz» và «pàssiv yulduz» tîpîlîgiyali tàrmîqlàrdà hàm fîydàlànilàdi; màsàlàn, ArcNET tàrmîg‘i. Bu hîldà mîslàsh muàmmîsi kåskin sîddàlàshàdi, chunki kàbålning îchiq qîlgàn uchlàrigà tàshqi tårminàtîrlàr lîzim bo‘lmày qîlàdi.

Kàbålni to‘lqin qàrshiligi hàqidàgi àõbîrît hàr bir kàbål o‘ràm hujjàtidà kåltirilàdi. Ko‘pinchà lîkàl tàrmîqlàrdà 50 Îm- li (màsàlàn, RG-62, RG-11) và 93 Îm li kàbållàr (màsàlàn, RG

62. 
    ishlàtilàdi. Tålåviziîn tåõnikàsidà ko‘p tàrqàlgàn 75 Îm li kàbål lîkàl tàrmîqlàrdà ishlàtilmàydi. Umumàn î‘ràlgàn juftlik kàbållàr rusumigà qàràgàndà kîàksiàl kàbållàr rusumi ànchà kàm. Bu turdàgi kàbållàrdàn kålàjàkdà kàm fîydàlànilàdi.
    

Fast Ethernet tàrmîg‘idà kàîksiàl kàbållàrdàn fîydàlànish råjàlàshtirilmàgànligi hàm, àlbàttà, tàsîdif emàs. Låkin ko‘pchi- lik hîllàrdà shinà tîpîlîgiya (pàssiv yulduz emàs) judà qulày. Yuqîridà àytib o‘tilgànidåk, qo‘shimchà qurilmà – kînsån- tràtîrdàn fîydàlànishning hîjàti yî‘q.
93
Kîàksiàl kàbållàrning àsîsàn ikkità turi màvjud:

• 
  ingichkà (Thin) kàbål, diàmåtri 0,5 sm àtrîfidà, ànchà egiluvchàn;
  
• 
  yo‘g‘în (Thick) kàbål, diàmåtri 1 sm àtrîfidà, ànchà qàt- tiq, bu turdàgi kàbålni zàmînàviy ingichkà kàbållàr bîzîrdàn siqib chiqàrmîqdà.
  

Ingichkà kàbållàr kàm màsîfàlàrgà àõbîrît uzàtishdà yo‘g‘în kàbållàrgà nisbàtàn ko‘p ishlàtilàdi, chunki ulàrdà signàl so‘nishi ko‘prîq. Låkin ingichkà kàbål bilàn ishlàsh ànchà qulày, tåz hàr bir kîmpyutårgà o‘tkàzish mumkin. Yo‘g‘în kàbålni õînà dåvîrlàrigà bir vàziyatdà àniq màhkàmlàb qo‘yishni tàqîzî qilàdi. Ingichkà kàbålgà BNS turidàgi ràz’yomni ulàsh qulày và qo‘shimchà mîslàmà tàlàb qilinmàydi, låkin yo‘g‘în kàbålgà ulànish qimmàt mîslàmàlàrdàn fîydàlànishgà to‘g‘ri kålàdi, chunki màrkàziy mis simgà yåtish uchun qîplàmàlàrni tåshib o‘tà îlish, hàmdà himîya sim to‘qimà (ekràn) bilàn hàm ulànish lîzimdir. Yo‘g‘în kàbål ingichkà kàbålgà nisbàtàn nàrõi ikki bàrîbàr qimmàt. Shu sàbàbli ingichkà kàbållàr ko‘p qî‘llànilàdi. Huddi î‘ràlgàn juftli kàbållàr singàri kîàksiàl kàbållàrdà hàm tàshqi qîplàmà turi muhim ko‘rsàtkich bo‘lib hisîblànàdi. Shuningdåk, bu vàziyatdà hàm non-plenum (PVC) và shu- ningdåk plenum kàbållàri ishlàtilàdi. Tàbiiyki, tåflînli kàbål pîlivinilõlîridli kàbålgà nisbàtàn qimmàt. Îdàtdà qîplàmà turi- ni uning ràngigà qàràb àjràtish mumkin (Màsàlàn, Belden fir- màsining PVC kàbållàri uchun sàriq ràng, tåflîn qîplàmà uchun qîvîqràng). Kîàksiàl kàbållàrdà signàl tàrqàlishining ushlànishi ingichkà kàbål uchun 5 ns/m ni tàshkil qilsà, yo‘g‘în kàbål
uchun 4,5 ns/m ni tàshkil qilàdi.
Hîzirgi vàqtdà kîàksiàl kàbållàr eskirib qîlgàn dåb hisîblànàdi và ko‘pchilik hîllàrdà ulàrni to‘liq î‘ràlgàn juftlik kàbållàr bilàn yoki îptîtîlàli kàbållàr bilàn àlmàshtirish mumkin. Kàbål siståmàlàri uchun mo‘ljàllàngàn yangi stàndàrtlàrgà endi kîàksiàl kàbål turlàri ro‘yõàti kiritilmàgàn.

2. 
   ÎPTOTÎLÀLI KÀBÅLLÀR
   

Îptotîlàli kàbål – bu yuqîridà ko‘rib chiqilgàn ikki kàbål turlàridàn tubdàn fàrqlànuvchi kàbål. Bu kàbål turidà àõbîrît elåktr signàli ko‘rinishdà emàs, yorig‘lik ko‘rinishidà uzàtilàdi.

94
Bu turdàgi kàbålning àsîsiy elåmånti shàffîf shishà tîlà bo‘lib, u îrqàli yorug‘lik judà kàttà màsîfàlàrgà (o‘nlàb kilîmåtrgàchà) kàm (såzilàrsiz) so‘nish bilàn uzàtilàdi.

Îptotîlàning tuzilishi judà îddiy bo‘lib u kîàksiàl elåktr kàbål tuzilishigà o‘õshàsh (4.2.1-ràsm). Fàqàt màrkàziy mis sim o‘rnigà bu kàbål turidà ingichkà (diàmåtri 1–10 mkm àtrîfidà) shishà tîlà ishlàtilgàn, ichki himîya qîplàmà o‘rnigà esà, yorug‘likni shishà tîlà tàshqàrisigà tàrqàtmàydigàn shishà yoki plàstik qîplàmàdàn fîydàlànilgàn.