T. M. Abdullayeva az
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ
T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 130 ədəbiyyatlarsız mümkün olmadığı kimi, “ötürücü” ədəbiy- yatlar da təkcə ötürücü rol oynamaqla kifayələnməmişlər. Bu prosesdə “M.Hadi, H.Cavid, A.Səhhət, və A.Şaiq həm də rus və türk romantizminin nümunələrini, ənənələrini dərindən mənimsəmiş, estetik mülahizələrində tətbiq etmişlər. Bir az fərqləndirici mahiyyət güdsək, bu, inkar olunmaz faktdır ki, rus romantizmi Hadiyə və Cavidə nisbətən Səhhət və Şaiqin yaradıcılıq fəaliyyətində öz təzahürünü daha geniş tapmışdır” (24, 84). Lakin Qərbə heyranlıq hissi romantiklərdə şəksiz üstünlük təşkil edirdi. Tərcümə əsərlərinin seçilməsindən tutmuş, ədəbi-tənqidi mülahizələrə qədər romantiklər bu və ya digər münasibətlə tez-tez Qərb ədəbiyyatına müraciət edir, onlardan nümunələr göstərir, müqayisələr aparırdılar. Qərb ədəbiyyatından tərcümələr, Qərbin elm və mədəniy- yət xadimləri haqqında müxtəlif səpkili məlumatlar daha çox “Füyuzat” jurnalında çap olunurdu. Jurnalın tərcümə əsər- lərinin keyfiyyətinə xüsusi tələbkarlıqla yanaşması, tərcümə zamanı orijinalın ideya-mövzu, forma və məzmun bütöv- lüyünün, üslub xüsusiyyətlərinin qorunub saxlanmasını tələb etməsi bu mətbuat orqanında yüksək səviyyəli bədii tərcümə- lərin yer almasını təmin edirdi. N.Gəncəvi, Firdovsi, A.Şiller, H.Hayne, Milton, Şekspir, Lev Tolstoy, Lermontov, Puşkin, Ö.Xəyyam və başqa sənətkarlardan edilən tərcümələr bu tələblər ödənildiyinə görə bəyənilirdi. Klassik Avropa və rus ədəbiyyatından edilən tərcümələr sırasında A.Cövdətin, Ə.Hüseynzadənin, A.Səhhətin, M.Ə.Rəsulzadənin, M.Hacınskinin tərcümələri T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 131 ayrıca hallanırdı (64, 210). Bədii sənətkarlıq ənənələrinin zənginliyi və ideya-estetik dəyərlərinin orijinallığı ilə maraq doğuran Avropa ədəbiyyatı, “Füyuzat”çılara görə, həm də sənətkarın şəxsiyyətinə və onun yaşadığı ictimai-tarixi mühitə qiymət vermək vasitəsi idi. Tərcümə zamanı həmin məsələlərin diqqət mərkəzinə çəkilməsi orijinal əsərlə onun tərcümə variantını, habelə müəllif ilə tərcüməçinin qarşılıqlı müqayisəsini, mənəvi-ədəbi ünsiyyətini araşdırmağa imkan verirdi. Bu baxımdan Ə.Hüseynzadə A.Cövdətin tərcümələrini yüksək qiymət- ləndirir. Məsələn, Ə.Hüseynzadə Bayron haqqında danışarkən onu “asari-hürriyyətpərvəranə” sahibi olan “müəzzəm bir ingilis şairi” sayır, “asari-nəfisayi-ülviyyə!” deyə qiymətlən- dirdiyi bədii irsinin türkcəyə tərcümə edilməsini mühüm bir ədəbi-mədəni təşəbbüs kimi nəzərə çatdırırdı. A.Cövdətin tərcümə etdiyi “Şilyon məhbusu”ndan danışarkən Ə.Hüseyn- zadə bildirirdi ki, “Bayronun əşarını əvvəlcə rus və Avropa dillərində mütaliə etmiş idim. Lakin heç bir vaxt o asari- bülənşamil məzkur dillərdə mənə öz dilimizdə olduğu qədər zövq və ləzzət verməyəcək idi. Mən o andakı zövq və məmnuniyyətimi tərif edəməm!.. Bayronun əşarını türkcə oxumaq nə böyük nemət, nə böyük səadət! Abdulla Cövdət Avropa şairlərini bəzən nəzmən, bəzən də nəsrən tərcümə edir. Fəqət hər hansı surətlə olur-olsun, bu tərcümələr fövqəladə gö- zəl düşür. Adətən, əslindən heç vəchlə geri qalmayır...” (134). Qərb ədəbiyyatını, mədəniyyətini öyrənməkdə tərcü- mənin xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyini bildirən bu sənət korifeylərinin tərcüməyə tələbləri də çox yüksək olurdu. T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 132 Diqqət yetirsək, Əli bəy Hüseynzadə “Avropa şairlərini bəzən nəzmən, bəzən nəsrən tərcümə edən” Abdulla Cövdətin Bayrondan tərcümələrini təhlil edərkən özünəməxsus romantik bir tərzdə həmin tərcümələrə olan çox yüksək tələblərini də ifadə etmiş olur və məhz bu tələblərə cavab verdiyi üçün onları tərif və təqdir edirdi. Hansılardır bu tələblər? “Şilyon məh- busu”nu əvvəlcə rus və Avropa dillərində oxumuş olmasına baxmayaraq, Əli bəy Hüseynzadə “o asari-bülənşamildən məzkur (rus və Avropa – T.A.) dillərdə” "öz dilimizdə olduğu qədər ləzzət” ala bilməmişdi. Bu romantik, bir qədər də emo- sional təhlilin daxilində əslində tərcüməyə olan çox sərt bir tələb irəli sürülür: “Əslindən heç vəchlə geri qalmaması” tələbi! Nə az, nə çox! Yəni “Bayronun əşarını türkcə oxumaq” o zaman “nə böyük nemət, nə böyük səadət” olur ki, nəinki əslindən geri qalmasın, hətta heç vəchlə geri qalmasın! Mə- lumdur ki, Əli bəy özü də tərcümələrinə bu tələblərlə yanaşır- dı. Onun Hötenin “Faust”unun tərcüməsi adi bir bədii tərcümə olmaqdan çox yüksəkdə duraraq, bu əsərin bütün bədiiyatının, mifolojisinin, fəlsəfəsinin, hətta müəyyən mənada üslubiyyatı- nın ədəbiyyatımıza gətirilməsi idi. Bu, təkcə Əli bəy Hüseyn- zadənin sənət qüdrətinin hesabına olmayıb, həm də tərcümə olunan əsərin düzgün seçilməsi hesabına idi. Çünki “Faust” onun “əskidən bəri ruhunun yeganə munisi olan alman şairi Hötenin” (A.Şaiq) əsəri idi, bu, birincisi; həmin əsər Əli bəyin özünün ən sevimli əsəri idi - bu da ikincisi. Əslində, bu deyimlər Əli bəyin tərcümə sənətinə münasibətini, ona olan tələblərini açıqlayan məqamlardır. Tərcüməçi tərcümə üçün seçdiyi əsərin ruhunu duymalıdır, yalnız dil elementləri Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|