T o sh k e n t d a V l a t iqtisodlyot universiteti sa m a r q a n d iq t iso d iy o t va servis

M a ter ia lla r h is o b in in g b ev o sita u su lid a u larn in g b a rc h a
manbalardan kirim qilinishi materiallar hisobi schotlarining (1010-1090

---

schotlar) debetida to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri aks ettiriladi. U sh b u usulda 
materiallaming turli manbalardan kelib tushishi va ular kirimini 1010-1090 
schotlarda aks ettirish tartibi 3.3-jadvalda keltirilgan.
Materiallar hisobining bilvosita usulida ulam ing ta ’m inotchi 
tashkilotlardan xarid qilinishi, o ‘z sexlaridan kirim qilinishi to ‘g ‘risidagi 
m a’lum otlar dastlab 1510 «iMateriallarni tayyorlash va x arid qilish» 
schotining debetida to ‘planadi. Bunda m ateriallam ing kelib tushish 
m anbalarini ifodalovchi schotlar (6010, 6990, 2310 va boshqalar) 
kreditlanadi. M oddiy boyliklarning om borlarga kirim qilinishi 1510 
schotning kreditida va 1010-1090 schotlam ing debetida aks ettiriladi. 
Bu usulda m ateriallam ing hisob bahosidagi qiym ati va xarid qiym ati 
o ‘rtasidagi farq sum m asi hisobot davrida alohida 1610 «M ateriallar 
qiymatidagi farqlar» schotida hisobga olinadi. H isobot davri oxirida 
materiallar qiymatidagi farq summalari quyidagichahisobdanchiqariladi:
(1) 
kelib tushgan materal boyliklarning xarid bahosidagi qiymati
(tannarxi) hisob bahosidan past bo ‘Iganda:
Debet 1510 «Materiallami tayyorlash va xarid qilish»;
Kredit 1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar».
3.3-jadval
Materiallar kirimini schotlarda aks ettirish 
_____________ (bevosita usul) 
__________________
JVs
O p e r a t s i y a n i n g m a 7 i m i n i
S u in m a
D e b e t
s c h o t
K r e d i t
s c h o f
A s o s
b o M u v c h i
h u j j a t
1
T a 'm in o tc h ila r d a n s o tib olinganda:
- m a teriallar q iv m a tig a (Q Q S siz);
- Q Q S s u m m a s ig a ( a g a r k o rx o n a Q Q S
to 'lo v c h i b o 'ls a )
5 0 0 0 0 0 0
1000000
1010-
1090
4 4 1 0
6 0 1 0
6 0 1 0
S h a r tn o m a .
s c h o t- f a k tu r a
*>
Ichki tizim k o r x o n a la r id a n olin g an d a:
- m a teriallar q iy m a tig a (Q Q S s iz )
- Q Q S s u m m a s ig a ( a g a r k o rx o n a Q Q S
to 'lo v c h i bo'lsa)*
5 0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 0 0 0
1010-
1090
4 4 1 0
61 10- 
6 1 2 0
6 1 1 0 -
6 1 2 0
S h a r tn o m a ,
s c h o t- f a k tu r a
3.
B epul k elib tu slig an d a
6 0 0 0 0 0
1010-
1090
85 3 0
S h a r tn o m a ,
s c h o t- f a k tu r a
4
T a ’sis ch ilard an k elib tu s h g an d a
5 0 0 0 0 0
1010-
1090
4 6 1 0
S h a r tn o m a .
s c h o t- f a k tu r a
c>.
S o tib o lish g a d o ir q o 's h i m c h a
xarajatlarga
5 0 0 0 0
1010-
1090
6 9 9 0
S h a r tn o m a .
s c h o t- f a k tu r a .
k ir im
d a lo la tn o m a s i
6.
O ' z ishlab c h iq a r is h s e x la rid a n k irim
q ilin ^a n d a
2 5 5 0 0 0 0
1010-
1090
2 3 1 0
K ir im
d a lo la tn o m a s i
7.
A so siy vo sita larn i tu g a tis h d a n o lin g an
niateriallarKa
6 0 0 0 0
1090
9 2 1 0
T u g a tis h
d a lo la tn o m a s i
8.
M a te r ia lla m in g ich k i atm asln iv ig a
2 0 0 0 0 0 0
1010-
1090
1 010-
1090
N a k la d n o y
Agar quriiish tashkiloti ixchamlashtirilgan yagoiia soliq to'Iovchisi hisoblansa, u hoida ta'minotchilarga to ’langau 
QQS ham materiallar qiyuiatiga kiritiladi va unga alohida ushbu mazinundagi buxgalteriya yozuvi qilinmaydi.

---

(2) 
kelib tushgcin materai boyliklarning xaridbahosidagi qiymati
(tannarxi) hisob bahosidan yuqori ho 'Iganda:
D ebet 1610 «Material lar qiymatidagi farqlar»
K red it 1510 «Materiallami tayyorlash va xarid qilish»
1610 « M ateriallar qiym atidagi farqlar» sch o tid a to ‘p!angan 
material laming hisob baliosidagi qiymati va xarid qiymati o ‘rtasidagi farq 
snmmasi xarajatlami aks ettimvchi schotlaming (2010,2310,2510,9410, 
9420,9430) debetiga sarflangan materiallaming hisob bahosigamutanosib 
tarzda q o ‘shimcha yozuv yoki qizil yozuv (Storno) asosida hisobdan 
chiqariladi.
Materiallaming qurilish ishlariga sarflanishi, shuningdek ulaming sotilishi, 
bepul berilishi, boshqa korxonalarga ta’sis badali sifatida kiritilishi, ish haqi va 
moddiy yordam sifatida berilishi, shunindekturli boshqachiqimlari guvohlik 
bemvchi hujy atlar asosida hisobda quyidagicha aks ettiriladi (3,4-jadval).
Qurilish tashkilotlarida materiallaming tahliliy hisobi moddiy javobgar 
shaxslar bo‘yicha hisob bahosida 10-s qaydnom asida yuritiladi. Bu 
qaydnom a 3 ta b o iim d a n iborat. U ning 1 -b o iim i sotib olingan 
materiallaming haqiqiy tannarxi hamda ulaming hisob bahosidagi qiymati 
o'rtasidagi chetlanish summasining hisobi uchun moijallangan. Ushbu 
chetlanishni hisob-kitob qilish va ular hisobini 1610 «Materiallar qiymatidagi 
farqlar» schotida yuritish uchun 10-s qaydnomasiga materiallaming kirimi 
to ‘g ‘risidagi m a iu m o tla r 6-s jum al-order va boshqajurnal-orderlar 
yozuvlari asosida ko‘rsatiladi. Materiallar va ular qiymatidagi farqlaming 
bosh qoldig‘iga doir m aiu m o tlar qaydnomaning 2- va 3-boiim iaridan 
olinadi. Shundan so‘ng, materiallar va ular qiymatidagi farqlaming bosh 
qoldiqlari va kirimi to‘g‘risidagi maiumotlar asosida (mos ravishda ulaming 
haqiqiy tannarxi hamda hisob bahosidagi qiymatlari bo‘yicha) xarid qiymati 
va hisob baholaridagi qiymati o‘rtasidagi farq summasi va foizi aniqlanadi.
Materiallaming xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati o ‘rtasidagi 
farqning o ‘rtacha foizi (O'f) quyidagicha topiladi:
Fo + Fd
0 ‘f = -----------------------
x 
100 %
M o + Md
bu yerda:
Fo va Fd - materiallaming xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati 
o ‘rtasidagi farqning mos ravishda oy boshiga q o ld ig i va kirim qilingan 
qism iga to ‘g ‘ri keluvchi sum m asi (yoki 1610 «M ateriallar qiymati

---

o ‘rtasidagi farq» schotining m os ravishdagi bosh q o ld ig ‘i va debet 
aylanmasi summalari);
Mo 
va 
Md 
- materiallaming hisob bahosidagi oy boshiga bo‘lgan bosh 
qoldig‘i vakirimining qiymati (yoki 1000 «Materiallar» schotining hisob 
bahosi b o ‘yicha mos ravishdagi bosh qoldig‘i va d eb et aylanm a 
summalari).