T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka
‘QITISH JARAYONINING ASOSIY SHAKLLARI
|
| 1.6. 0 ‘QITISH JARAYONINING ASOSIY SHAKLLARI
Oliy o‘quv yurtlarida o‘qitish jarayonida ta’lim berishning turli shakl va usullaridan foydalaniladi. Ta’limning asosiy shakllari ma’ruza va seminar, amaliy va laboratoriya mashg'ulotlari, maslahat va kollokviumlar, kurs loyihasi (ishi) va BMI (bitiruv malakaviy ishi)lari hisoblanadi. Bundan tashqari, talabalarning ilmiy jamiyati (T1J) y o li bilan o‘qituvchilar rahbarligida, kafedra va laboratoriyalar qoshida, talabalar ilmiy to‘garaklarida va (institut) talabalarning ilmiy anjumanlariga ma’ruzalar tayyorlash va unda ishtirok etish yo ii bilan ham chuqur bilim beriladi. ' Ma’ruza o'qitish jarayonining asosiy shaklidir. 0 ‘qitish jarayoni shakllari ichida ma’ruza eng asosiysi hisoblanadi. U ancha murakkab va ko‘p mehnat talab qiladigan ishdir. Ma’ruza o‘qish yuqori malakali pedagoglarga topshiriladi, chunki ma’ruza kursini tayyorlash oliy maktab o‘qituvchisidan katta mahoratni talab etadi. Har bir ma’ruza matnini tayyorlash esa, ilmiy ishni eslatadi. Oliy yurtlarida o‘qitiladigan ma’ruzalar, darslik, qo‘llanmalar, internet ma’lumotlari va boshqa manbalardagi materiallarni qayta bayon qilib berishdan iborat boiib qolmasdan, balki o‘qituvchining aniq bir soha bo‘yicha o‘z shaxsiy ilmiy-pedagogik, ijodiy izlanishlarini ham o‘zida jamlashi lozim. Haqiqiy 0 ‘qituvchj^ ma’ruzaga vaqtinchalik topshiriq deb qaramasdan, balki muntazam ravishda unga tayyorlanib borishi, ma’ruzani qayta ishlab, to‘ldirib va mukammalashtirishi lozim. Bunda har bir o‘qituvchining o‘z amaliy qarashlari, materiallarga shaxsiy munosabati, ilmiy umumlashtirmalari bolishi shart. Buning uchun adabiyotlar tanlash. ulardan o‘rinli foydalana bilish, matbuotda va internetda paydo bolayotgan yangi adabiyotlarni yetarli hisobga olib borish talab etiladi. Binobarin, ma’ruzaga tayyorlanishda kitob, jurnal va boshqa materiallarni pala-partish o‘qish, uning mavhum joylarini e’tiborsiz qoldirib, notanish so‘zlar, noaniq atamalar va mavhum iboralarni aniqlamasdan tashlab ketish materiallarni o‘zlashtirib olishga halaqit beradi va anglashilmovcbiliklarning kelib chiqishiga sabab boiadi. 26 Auditoriyada tinglovchilarga yetkaziladigan o‘quv material larining yo‘nalishi va ularni talabalar qabul qilib olishi turlicha xarakterda bo'ladi. Bu, so‘zsiz, talabalarning umumiy bilimi, o‘rta maktabdagi va o‘rta maxsus ta’limdagi mashqi, ularga ta’lim bergan o‘qituvchilarning mahoratiga bogliqdir. Chunki ular oliy maktabgacha bilim asoslarini egallagan boiadi. 0 ‘qituvchi ma’ruza o‘qir ekan, talabalarga mavjud materiallarni yetkazish bilan birga, ularga ba’zi vazifalarni berib, kutubxona, laboratoriya va arxivlarda yoki internetda ishlash uchun yo‘llanma berishi ham kerak. Talabalar oliygohda 4-yil ta’lim oladilar. Ularga birinchi kursdan boshlab ma’ruza o‘qiladi. Talabalar ma’ruzalarni tinglaydilar va konspektlashtirib boradilar. Har bir talaba ma’ruzani yaxshi o‘zlashtirib olishi uchun uning quyidagicha bosqichlariga rioya qilishi lozim: ma’ruzani tinglash, uni konspektlashtirish va yozib olingan tekstni o‘rganish - qayta ishlab chiqish. Talabalar bu davrda ko‘p narsalarni egallaydilar. Ular mustaqil fikrlaydigan, masalalarni to‘g‘ri hal eta oladigan bo'lib boradilar. Shuning uchun yuqori kurslarda an’anaviy ma’ruzalar bilan bir qatorda, ma’ruza-suhbat, ma’ruza- munozara kabilarni tajriba qilib ko‘rish foydadan xoli boTmaydi. Chunki talabalar ta’lim jarayonida ko‘p narsalarni o‘qiydilar, ko‘proq mustaqil ishlab, dasturdagi va dasturdan tashqari materiallarni o‘zlashtirib oladilar. Shuning uchun ham ma’ruzada ayrim masalalarni o‘rganishni talabalarning o‘zlariga havola etish o‘rinli boTadi. Shunday yo‘l bilan muammoli ma’ruza yuzaga keladi. Talabalar ma’ruza tinglayotganlarida ma’ruzachi tomonidan beriladigan materiallarni diqqat bilan, avvalo, tarixiy-davriy materiallarni, undagi tarixiy voqealarni o‘tmish tarixida ayrim shaxslarning rolini, diagramma va sxema materiallarini, miqdoriy ko‘rsatkichlarni, ko‘chirmalarni aniq manzili bilan yozib borishlari kerak. Ma’ruza davomida talabalar barcha imkoniyatlardan (ko‘rish, eshitish, yozib olish kabi) mumkin qadar toTaroq foydalanishga erishishlari zarur. Ma’ruzani yozib olishda hamma o‘quv qurollar, asboblari - daftar, ruchka, qalam, musavvirlik va chizmachilik 27 uchun zarur bo‘lgan materiallar taxt qilib qo‘yiladi. Stolda ortiqcha narsalar bo‘Imasligi kerak. Talabadan ma’ruza davomida aytilgan fikrlar va materiallarning hammasini sabr-toqat bilan tinglash va eslab qolishga harakat qilish talab qilinadi. Yuqorida aytilgan tayyorgarlik ishlari tinglovchilarga katta ruhiy-fiziologik kayfiyat baxsh etadi. Ma’ruza talabalarni tarbiyalashning muhim usullaridan biri hisoblanadi. Darsxonada o‘qituvchi o‘zining jonli nutqi va ko‘rgazmali qurollari, zamonaviy texnik vositalar bilan tinglovchilarga ilmiy tafakkur qilishning asl mohiyatini ochib beradi, talabalarning dunyoqarashini kengaytiradi, ularning ilm-fanga bo‘lgan qiziqishini va o‘quv madaniyatini oshiradi. Gap iandagi ilg‘or tajribalar, so'nggi yangiliklarni tinglovchiga yetkaza oladigan, o'zining ilmiyligi va pishiqligi bilan uzoq vaqtgacha esda saqlab qoladigan ma’ruzalar haqida borayapti. Ma’ruza o‘qituvchilar bilan talabalarning aloqasini mustahkamlaydi. Bu jarayon seminar, amaliy va laboratoriya mashg'iilotlarida davom ettiriladi, ishlab chiqarish amaliyotlari, kurs va BMI larini bajarishda yuqoridagi aloqalar yanada mustahkamlanadi va mustahkamlashib boradi. Talabalarga ma’ruza o‘qish va amaliy mashg‘ulotlarni o'tkazishda oliy maktab hayotidagi tajriba ham nazariy ham amaliy jihatdan umumlashtirib boriladi. Yüklə Dostları ilə paylaş:
|