Til bilimi hám onıń tarawları Til bilimi ilimiy ádebiyatlarda lingvistika 1 dep te aytıladı. Til bilimi —

---

§1. Til bilimi hám onıń tarawları 
 
Til bilimi ilimiy ádebiyatlarda lingvistika
1
dep te aytıladı. Til bilimi 
— 
insan 
tiliniń payda bolıwı menen rawajlanıw nızamlılıqları, tábiyatı menen atqaratu
ǵ
ın 
xızmeti, ishki qurılısı menen toparlar
ǵ
a bóliniwi haqqında
ǵ
ı ilim. 
Til 
— 
eń aldı menen adamlar ortasında
ǵ
ı o
ǵ
ada áhmiyetli óz ara qarım-qatnas 
jasaw quralı. Tilsiz xalıqtıń, ulıwma adamzat jámiyetiniń ómir súriwi múmkin emes. 
Til bar jerde 
ǵ
ana insan jámiyeti jasaydı. Oylaw qábiletine iye bol
ǵ
an sanalı turmıs 
keshiriwshi insan bir-biri menen óz ara ortaq bol
ǵ
an tili arqalı túsinisip, pikir alısadı. 
Jámiyetlik qubılıs bolıp sanalatu
ǵ
ın til jeke adamnıń sóylew a
ǵ
zalarınıń xızmeti 
arqalı 
ǵ
ana júzege shı
ǵ
atu
ǵ
ınlı
ǵ
ın biliw kerek. Házirgi dúnya tilleri uzaq dáwirler 
dawamında ózleriniń tariyxıy rawajlanıw barısında o
ǵ
ada kóp túrli waqıyalardı 
basınan keshire otırıp, usınday qálpine kelip jetken. 
Til qatnas quralı, oydı júzege shı
ǵ
arıwshı, tańbalar sisteması sıpatında til 
biliminen basqa da kóplegen ilimler tárepinen izertlenedi. Sonlıqtan til bilimi óziniń 
izertlew obyekti etip nelerdi alatu
ǵ
ınlı
ǵ
ın qatań anıqlap alıwı zárúr. Til biliminde 
tildiń qarım-qatnas quralı xızmetin atqarıwına baslı dıqqat awdarıladı. Izertlewdiń 
basqa barlıq tárepleri menen túrleri belgili dárejede tildiń qatnas quralı xızmetin 
atqarıwın tereńirek túsindiriwge xızmet etedi.
Dúnyada o
ǵ
ada kóp tillerdiń bolıwına baylanıslı biz kópshilik tiller haqqında 
aytıwımız benen birge, sonday-aq basqa tiller menen ulıwmalıq belgilerine iye 
bol
ǵ
an qanday da bir ayırım til haqqında- insan tili haqqında da sóz etemiz. Sebebi 
dúnya tilleri ortasında tolıp atır
ǵ
an o
ǵ
ada kóp ayırmashılıqlardıń bolıwına 
qaramastan, olar ortasında kóplegen ulıwmalıq, ortaq belgiler de bar. Solay etip 
«tiller» degende kópshilik tillerdi túsinsek, «til» degende ulıwma insan tilin 
túsinemiz. 
Dúnya tilleriniń qaysısı bolsa da, ol qanday da bir jámááttiń uzaq dáwirler 
dawamında
ǵ
ı rawajlanıwınıń jemisi hám sonlıqtan da ol jámiyetlik-tariyxıy qubılıs 
bolıp tabıladı. Sonıń menen birge hár qanday til adamzat jámiyetiniń, onıń 
mádeniyatınıń rawajlanıwınıń deregi, oylawdıń qáliplesiwiniń hám basqalar
ǵ
a 
jetkeriliwiniń quralı bolıp xızmet etedi. Hár qanday til bóleklerden turadı. Qálegen 
tilde sóylew (gápler) bóleklerge bóline aladı. Ol bólekler túrli kombinaciyalarda 
tolıp atır
ǵ
an hár qıylı gáplerdiń quramında qaytalanıp kele beredi. Hár qanday til 
qaytalanıp qollanıla beretu
ǵ
ın tolıp atır
ǵ
an elementlerdiń jıyna
ǵ
ına hám kerekli 
pikirdi bildiriwge zárúr bol
ǵ
an ol elementlerdi baylanıstırıwshı qa
ǵ
ıydalar 
sistemasına iye boladı
2
.
Til bilimi til haqqında ilim bolıp, ol dúnya tillerin, ulıwma adamzat tilin 
izertleydi. Sonday-aq dúnya tilleriniń hár qaysısın úyrenetu
ǵ
ın til bilimi jeke til 
bilimi, al adamzat tiliniń ulıwmalıq belgilerin izertleytu
ǵ
ın til bilimi ulıwma til 
bilimi dep aytıladı. 
1
Lingvistika