Til bilimi hám onıń tarawları Til bilimi ilimiy ádebiyatlarda lingvistika 1 dep te aytıladı. Til bilimi —

psixologiya
ilimi menen baylanıslı boladı. Psixologiya ilimi adamda
ǵ
ı 
psixikalıq qubılıslardı izertleydi. Adamnıń kewil kúyi, qabıllaw uqıbı, oy-sezimleri, 
minez-qulq belgileri, erki hám t.b. qásiyetleri psixikalıq qubılıslar bolıp, ol 
belgilerdiń kópshiligi til arqalı júzege shı
ǵ
adı. Bir oydı (mazmundı) adamnıń 
psixikalıq ja
ǵ
dayında
ǵ
ı ózgerislerine baylanıslı hár túrli dárejede bildiriw 
(túsindiriw) múmkin. Sonday-aq, pikir bildiriwde adamnıń psixikalıq ja
ǵ
dayına 
baylanıslı tillik birlikler tańlap alınadı.
Til tek 
ǵ
ana oydı bildiriw quralı xızmetin atqarıw menen sheklenbeydi, sonıń 
menen birge ol adamnıń sezimlerin de ańlatadı. Adam qarım-qatnas jasawda belgili 
bir mazmundı (oydı) ańlatıp qoymastan, sonıń menen birge sol mazmun
ǵ
a tánhá 

---

óziniń qatnasın da hám kóz qarasın da qosa bildiredi. Bul jazba tilge qara
ǵ
anda da, 
ásirese, awızeki sóylew tilinde anıq seziledi. Gápler ózleriniń aytılıw maqsetine 
qaray hár túrli boladı. Til biliminde gáplerdi mazmunına qaray xabar, soraw, úndew, 
buyrıq gápler dep bóliw dástúrge aylan
ǵ
an. Ol gáplerdiń hár bir túrin aytıwda 
sóylewshi óziniń ishki psixikalıq ja
ǵ
dayları bol
ǵ
an tańlanıw, súysiniw, kúyiniw, 
ókiniw hám t.b. sıyaqlı keshirmelerin tiykar
ǵ
ı mazmun
ǵ
a qosa ańlatadı. Solay etip, 
psixologiyalıq qubılıslar lingvistikalıq qubılıslardı túsindiriwge járdem beredi. 
Sonıń menen birge tilden tek 
ǵ
ana psixikalıq qubılıslardı izlew, onıń tiykar
ǵ
ı 
qásiyetleri bol
ǵ
an qarım-qatnas jasaw quralı xızmetin atqarıwına, oydı júzege 
shı
ǵ
arıwshı ekenligine tiykar
ǵ
ı dıqqattı awdarmaw
ǵ
a bolmaydı.
Til bilimi 
geografiya
ilimi menen baylanıslı boladı. Bul baylanıs ásirese 
lingvistikalıq geografiya, toponomika hám dialektologiya ilimlerinen ayqın 
kórinedi. Tildiń fonetikalıq, leksikalıq, grammatikalıq qubılıslarınıń taralıw órisin 
anıqlaw, qaysı soramlarda (territoriyada) qanday tillik qubılıslardıń jumsalıwın 
kórsetiw til bilimi ushın da, geografiya ilimi ushın da úlken áhmiyetke iye. Tildiń 
dialektlik quramı anıqlan
ǵ
anda 
ǵ
ana onıń dialektlik kartası dúziledi. Ayırım tillerdiń 
lingvistikalıq atlası jasaldı degen sóz tillik qubılıslardıń taralıw shegarası (izogloss) 
anıqlandı degendi ańlatadı. Lingvistikalıq atlas bir tillik hám kóp tillik boladı. Kóp 
tillik atlas negizinen tuwısqan tillerdiń faktları tiykarında dúziledi.
Til bilimi menen geografiya iliminiń shegarasında
ǵ
ı ta
ǵ
ı bir ilim toponomika
4
bolıp tabıladı. Bul ilim geografiyalıq atamalardı izertleydi. Bizge málim, kópshilik 
geografiyalıq atamalar uzaq dáwirlerdiń esteligi. Sonlıqtan til tariyxı ushın 
toponimikanıń áhmiyeti o
ǵ
ada ullı.
Til bilimi 
—
jámiyetlik (sociallıq) ilimlerden tısqarı barlıq tiykar
ǵ
ı tábiyat 
ilimleri menen de baylanıslı. Til bilimi ayrıqsha fiziologiya, fizika, medicina, 
matematika usa
ǵ
an fundamental ilimler menen tı
ǵ
ız baylanıslı boladı. Tómende 
olar
ǵ
a bólek-bólek qısqasha túsinik beriledi.
Til bilimi