Immunitet haqqinda tu'sinik immunitet

IMMUNITET HAQQINDA TU'SINIK
Immunitet dep, organizmnin' barliq jat bolg'an agentlerdi, sonday-aq, kcsellik shaqiriwshi mikroorganizmler ha'm olardin' toksinlerin juqtirmaw qa'siyetine aytiladi (immunitas — latinsha qanday da bir na'rseden qutiliw).

Organizmge genetikaliq jaqtan jat bolg'an agentler — antigenler tu'skende bir qatar mexanizm ha'm faktorlar ta'sirge o'tip, jat bolg'an agentlerdi aniqlaydi ha'm ziyansizlandiradi.

Organizm qorg'aniw reaktsiyalarinin' ishki ortalig'inin' gomeostoz turaqlilig'inin' buziliwina qarsi gu'resiwshi ag'za ha'm toqima sistemasi immunosistema dep ataladi.

Immunologiya — immunitet haqqindag'i ta'liymat bolip, jat zatlarg'a ha'm mikroorganizmlerge, jat bolg'an toqima ha'm ziyanli o'simshelerge baylanisli organizmnin' reaktsiyasin u'vrenedi. immunologiya tiykarinda ta'biyattin' ku'shi menen bolatug'in baqlawlarda adam o'zin juqpali keselliklerden jasalma tu'rde qorg'aw imkani jatadi. Epidemiya orayinda adamlardi baqlaw na'tiyjesinde ha'mme de kesellene bermeydi, degen juwmaqqa kelindi. Shuma keselligi menen kesellenip sawalg'an nawqas usi kesellik penen qayta kesellenbeydi, qizilsha menen tek bir ma'rte kesellenedi, siyir sheshegi menen kesellengenler shin sheshek penen awirmaydi.

Bizge belgili, a'yyemgi xaliqlar jilan shag'iwdan qorg'aniw ushin kesilgen terige jilannin' uwi jag'ilg'an o'simliklerdi baylag'an, padadag'i mallardi jirtqish haywannin' topilisinan qorg'aw ushin kesilgen terige usi kesellik penen awirip o'lgen haywannin o'kpesi baylang'an.

Juqpali keselliklerdin' aldin aliw maqsetinde jasalma tu'rde emlewdi birinshi bolip E. Jenner 1876-jili oylap tapqan. L. Paster bolsa juqpali keselliklerden jasalma tu'rde qorg'aw qa'delerin ilimiy jaqtan da'lillep bergen. Ol ku'shsizlendirilgen qozdiriwshilar menen ziyanlaw organizmdi usi qozdriwshi menen qayta soqlig'isqanda onin' juqpaytug'inin da'lillep bergen. L. Paster qutiriw ha'm ot jara keselliklerinen qorg'awshi preparatlardi islep shiqqan.

Keyin ala I. I. Meshnikovtin' kletka immuniteti (fagotsitoz) ha'm P. Erlixtin' (kesellik juqpawindag'i) gumoral faktorlardin' a'hmiyeti haqqindag'i jumislari immunologiyanin' rawajlaniwina alip keldi.

immunitettin' tiykarg'i tu'rleri 10-kestede ko'rsetilgen.

Tuwma (tu'r) immunitet — bul berilmeslik qa'siyetinin' bekkem ha'm zamanago'y formasi bolip, shidamliliq faktorlari menen na'silden-na'silge o'tiwge tiykarlang'an. Bizge belgili, adam iri shaqli haywanlar ha'm iyt toung'a sezgir emes, haywanlar bolsa epidemiya ha'm buwma menen kesellenbeydi. Biraq tuwma immunitet absolyut ernes, yag'niy mikroorganizm ushin qolaysiz jag'day jaratiw menen onin' juqtirmaw qa'siyetin o'zgertiwi mu'mkin. Misali, artiqsha issilaw, ton'iw, avitaminoz, gormonlardin' ta'siri adam yamasa haywan ushin tiyisli bolmag'an keselliklerdi keltirip shig'aradi. Paster tawiqlardi ton'diriw joli menen olarg'a jasalma tu'rde ot jara qozdiriwshisin jibergen ha'm kesellikti keltirip shig'arg'an, tawiqlar ta'biyiy jag'dayda ot jara keselligi menen kesellenbeydi.

ARTTIRILG'AN IMMUNITET

Arttirilg'an immunitet adamda o'mir boyi arttiriladi, na'silden-na'silge o'tpeydi.

Ta'biyiy immunitet. Ta'biyiy aktiv immunitet kesellik penen awirip ketkennen keyin kelip shig'adi (ol postinfektsiya delinedi). Ko'pshilik jag'daylarda ol uzaq waqit saqlanadi, qizilsha, suwsheshek, toun ha'm basqa keselliklerden keyin payda boladi. Sonday-aq, ayirim keselliklerde immunitettin' mu'ddeti 1 jildan aspaydi (gripp, dizenteriya h.t.b.). Ayirim jag'daylarda ta'biyiy aktiv immunitet kesellik kelip shiqpasinan burin payda boladi. Ol jasirin (latent) infektsiya yamasa qozdiriwshini kishi dozada qayta-qayta juqtiriw na'tiyjesinde payda boladi (materialliq turmis immunizatsiyasi).

Ta'biyiy passiv immunitet — bul na'resteler (platsenta) immuniteti bolip, ha'mile ana qarninda-aq arttiriladi. Sonday-aq, na'resteler ana su'ti arqali da immunitetti arttiriwi mu'mkin. immunitettin' bul tu'ri uzaq dawam etpeydi, 6—8 aydan keyin joq bolip ketedi. Biraq ta'biyiy passiv immunitettin' a'hmiyeti u'lken, ol na'restelerdi juqpali keselliklerge shalinbawin ta'miyinleydi.