T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Ish boshlashdan oldin m ashinist operatorning vazifalari. 
Ish 
boshlashdan oldin m ashina yoki uskunaning ahvolini sinchiklab 
tekshirish ham da aniqlangan nuqsonlarni b artaraf etish; p o ia t 
arqonlar va zanjirlar, m ashinadagi m uhim qism larning barcha 
shponkali, boltli, ponali brikm alari holatini tekshirish; m ashinaga 
yonilg'i-m oylash m ateriallarini quyish, yonilg'i solingan idishlarning 
tiqinlarini ishga tushirishdan o'zgartirish qutisi dastagini neytral 
holatga qo'yish, mashinani esa torm ozlash kerak; sovuq dvigatelni 
yurgazib yuborayotganda silindrlar blokiga issiq suv, karterga 
isitilgan moy quyish, barcha nazorat-oichash asboblarining sozligiga 
ishonch hosil qilish ham da simlar izolyatsiyasini va kontaktlarning 
benuqsonligini sinchiklab tekshirish lozim.
168

---

Texnik xizm at ko‘rsatish. 
Qishloq xo'jaligi ekinlarini yetish- 
tirish agrotexnikasi barcha sug‘orishlarni, ayniqsa, vegetatsiya 
davridagi sug‘orishlarni belgilangan m uddatda va yuqori ish unumli 
m ashinalar bilan o‘tkazilishini talab qiladi. Bu, bevosita sug‘orish 
mashinalari va uskunalarining buzulm asdan ishlash qobiliyatiga 
bog iiq. CTsimliklar rivojlanishining vegetatsion muddatida sutkaning 
ixtiyoriy vaqtida sug’orish ishlarini bajarish qobiliyati. birinchi 
navbatda, sug‘o m h m ashinalari, agregatlari va apparatlarining 
texnik soz holatiga bogiiqligi am alda m a’Ium.
Melioratsiya va sug'orish m ashinalari, ayniqsa, yom girlatib 
sug'orish m ashinalari va ularning tarkibiy qismlariga texnik xizm at 
ko‘rsatish texnikalarning nam iangan havo sharoitida ishlashi, 
maydondagi tuproqning yuqori darajada namligi, sug‘orma suv bilan 
harakatlanayotgan katta miqdordagi abraziv jism lar, suvdagi o‘g‘it 
ko‘rinishidagi kimyoviyoy elementlar miqdoriga bog‘liq o‘ziga xos 
xususiyatlardan iborat.
Shuning uchun har bir m exanizator texnik xizm at ko‘rsatishni 
o'tkazishdagi nosozliklarni ogohlantirishga sarflangan har bir soat, 
keyinchalik sodir b o ig an sinishlarni b artaraf qilishi uchun ketgan 
sutkalarni saqlab qolishni bilishi kerak.
Y om girlatib 
sug‘orish 
m ashinalari 
va 
uskunalari 
uchun 
texnik xizm at ko‘rsatishning rejali-ogohlantiruvchi tizim i mavjud. 
Bunda m a iu m ishlagan soatlardan so‘ng nosozligi b o iish i yoki 
boim asligiga b o g iiq b o im agan holda navbatdagi (rejali) texnik 
xizm at ko‘rsatish ishlari bajariladi. M urakkabroq texnik xizm at 
ko'rsatishni (masalan, 2 TXK) o'tkazganda, albatta, avvalgi texnik 
xizm at koi'satishdagi (1 TXK) operatsiyalar bajarilishi; 3 TX K da 
1-TXK va 2-TXK da ko'zda tutilgan operatsiyalar bajarilishi shart.
M ashinist-operatorlar dvigatel va traktorlarga hamda ularga 
agregatlangan sug'orish m ashinalariga ham bir vaqtda xizm at 
ko‘rsatiladi. Agarda yomg‘irlatgich yakka nasos stansiyasidan 
ishlasa. u holda stansiya m otoristlari yom girlatgich texnikasi opera- 
tori yo'riqnomasidagi ko‘rsatilgan ish hajmini ham bajaradi.
169

---

Texnik xizm at ko‘rsatishni o‘tkazish uchun vaqt pozitsiyalar 
o‘zgarish davri yoki aylanma sug‘orish tugashini hisobga olgan 
holda belgilanadi.
M ehnat sanitariyasi va gigiyenasi qoidalari. Agar xavfsiz ishlash 
usullari qoidalari va mehnat gigiyenasi hamda ishlab chiqarish 
sanitariyasi qoidalari birgalikda to‘g‘ri bajarilsa, tashqi m uhit va 
ishlash sharoitining zararli ta’sirlarini sezilarli darajada kam aytirsa 
boiadi.
Tssiq kunlarda ishlayotganlarni quyosh nuridan hamda shamoJ- 
dan saqlash uchun yengil kiyim va keng soj'ali bosh kiym ini kiyish 
tavsiya etiladi. Tanaffus paytida va ishdan keyin cho‘milish, dush 
qabul qilish yoki salqin suv bilan badanni artish kerak. Shamol 
paytida changdan saqlanish uchun changga qarshi ko‘zoynakdan 
yoki uch qavatli doka bogiashn i qoilash zarur. Bu ko‘z hamda 
tomoqni har qanday kasalliklardan saqlaydi.
Shamollash kasalliklarining oldini olish uchun, masalan, erta 
bahor va kuz paytidagi sug‘orishlarda operatorlar va miroblar 
rezina etik, suv o‘tkazm aydigan ustki kiyim lar va boshqa himoya 
vositalaridan foydalanishlari kerak.
Dalaga m untazam ravishda ichimlik suvini yetkazib turish, 
ishlaydiganlarning 
oshqozon-ichak 
kasalliklarini 
oldini 
olish 
imkonini beradi. Aholi yashaydigan joylardan uzoqda ishlaganda, 
jabrlanuvchiga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish uchun har xil 
m edikament va boglovchi m ateriallar to‘plami b o ig an sanitar 
postlari ishlab chiqarish brigadasi b o lish i hamda har bir operator 
yakka tibbiyot qutisiga ega b olish i kerak.
Sug'orish bilan band boigan har bir m exanizator tibbiyot xodimi 
yo‘riqnomasidan o‘tishi va yaralanganda va boshqa baxtsiz hodisalar 
sodir bolganda jabrianuvchilarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni 
bilishi kerak.
1 
ssiqlik ta’siridan jabrlanganlarni soyaga yoki salqin xonaga 
o‘tkazib, badanining yuqori qismini yalang‘ochlab, yechilgan kiyim - 
ni boshiga qo‘yishi kerak. Ko‘kragini sovuq suv bilan artib, yuragi 
va boshiga suv bilan hollangan sochiq yoki toza lattani qo‘yishi
170

---

kerak. Jabrlanganga sovuq suv ichirish kerak. Jabrlanuvchini hushiga 
keltirsh uchun nashatir spirti qo'yilgan paxtani vaqti-vaqti bilan 
burniga hidlatish kerak. Agar jabrlanuvchining nafas olishi yaxshi 
tomonga 
o‘zgarm asa 
va u og‘ir holatda (uzuq-uzuq, og‘ir nafas olish) 
b o isa . и holda tibbiv xodim chaqirib, sun'iy nafas berishga kirishish 
kerak.