T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Q urilish va melioratsiya mashinalaridan foydalanish va
texnik servis:
Melioratsiya va qurilish m ashinalaridan foydalanish hamda 
texnik 
servis 
fanining 
m aqsadi; 
melioratsiya 
va 
qurilish 
m ashinalarining ishonchlilik asoslari; m ashina qism larining ishdan 
chiqish holatlari; m ashinalardan foydalanish vaqtida ularning uzoq 
ishlashini 
ta’minlash; 
m ashinalarni 
foydalanishga 
tayyorlash; 
m ashinalarning ishlash tartibi va ulardan foydalanishni tashkil 
qilish; m ashinalarga texnik xizm at ko‘rsatish va ularni joriy tuzatish 
texnologiyasi; m ashinalarni tuzatish texnologik jarayoni; qismlarni 
tuzatish va qayta tiklashning texnologik jarayoni; qismlarni 
payvandlash va m etall eritib qo‘yish usuli bilan tiklash; qismlarni 
m etall suyultirib qo‘yish y o li bilan tiklash; qismlarni kavsharlash 
usuli bilan tiklash; qism larni elektro kimyoviy qoplamalar qoplab 
tiklash; qism larni polim er m ateriallar qoplab tiklash; tuzatish va 
xizm at ko‘rsatish korxonalarini tashkil etish asoslari; tuzatish xizm at 
ko‘rsatish bazalarini hisobiash; texnik xizm at ko‘rsatish va tuzatish 
korxonalarining asosiy ko‘rsatkichlari; tuzatish korxonasining texnik 
iqtisodiy ko‘rsatkichlarini hisobiash.
187

---

4.1. MUTAXASSISLIKNING «QURILISH MASHINALARI»
FANI BO'YICHA QISQACHA MA’LUMOTLAR
Umumiy ma’lumotlar. 
Umumiy qurilish sharoitida bajariladigan 
asosiy yer qazish ishlari zich, qoya va muzlagan gruntlarni 
yumshatish, qurilish maydonlarini tekislash, bino va inshootlar 
poydevori uchun ehuqurlar tayyorlash, y o l va o4tish joylari 
asosini tayyorlash, ochiq usul bilan handaklar qazish, shahar 
kommunikalsiyaiari va yerosTi inshootlari qurilishida yopiq m u Ida 
yerostida grunt qazish. turli xil ehuqurlar kovlash, yer inshootlarining 
tagi va nishablarini tozalash, poydevor va kommunikatsiyaJarni 
joylashtirib boMgandan so'ng u yerlarni qavtadan ko‘mish, gruntlarni 
zichlash va shunga o'xshashlardan iborat.
Yer qazish ishlariga kirishishdan oldin, ko‘pincha, tayyorgarlik 
ishlari bajariladi. Bu ishlarga qurilish maydonlarini butazor, turli 
xil daraxtlar, to‘nka, tosh va xarsanglardan tozalash, zich, toshli va 
muzlagan gruntlarni oidindan yum shatib berish ham da yig‘ilgan 
suvni chiqarib tashlash va sizot suvlari sathini kam aytirish kabilar 
kiradi. Ayniqsa, shahar sharoitida bajariladigan yer qazish ishlari 
alohida o‘ziga xos om illar bilan harakterlanadi, ular, ayniqsa, 
shaharning tarkib topgan qism larida va m ashinalardan foydalanishni 
m urakkablashtiradi hamda ularning ish unum ini pasaytiradi. 
Ularga, xususan: ishlash sharoitining torligi, misol uchun yer 
qazish ishlari olib boriladigan joylarga harakatlanadigan transport 
m agistrallari, yerusti va yerosti inshoot va kom m unikatsiyalarining 
yaqinligi; qazilayotgan grunt massivida y o in in g qattiq qoplamlari 
va inshoot elem entlarining aralashligi, yer qazish ishlari kam 
hajmda boMgani holda obyektlarning tarqoq holda bo‘lishi va shu 
kabilar kiradi.
Hozirgi 1 m
3
hajmdagi sanoat inshootlari qurilishiga 1,5-2 nr’ 
dan ortiq va 1 m
3
hajmdagi, fuqaro inshooti uchun esa 0,5 m
3
dan 
ortiq yer qazish ishlari bajariladi.
Yer qazish ishlarini bajarishdagi asosiy jarayonlardan biri 
gruntni yem irish hisoblanadi. G runt va tog’ jinslari quyidagi 
188

---

usullarning biri yordam ida yem iriladi, ya’ni: