Ta’lim tugrisida

54.Qo’qon va boshqa xonliklarda qizlar maktabi. Qizlarga boshlang'ich diniy ta’hm beradigan otinbibi m aktablari esa asosan xu su siy bo'hb, otinlarning uylarida tashkil qilinardi. B unday m ak tab lar m u a y y a n bir o'quv rejasi va d a stu rig a ega em a s edi. O'q'uvchilar ham kitoblarni o'zlashtirish darajasiga qarab guruhlarga bo'hb o'qitilardi. Dom la yoki otinoyi darsni berilgan vazifani o'qitib ko'rish va yangi topshiriq berishdan boshlardi. K atta yoshh o'quvchilardan biri otinoyiga yordam chi qihb saylanar va «xalfa» deb yuritilardi. M aktabdagi asosiy o'quv fani islom qoidalari to'plami edi. Otinoyiga ish haqi sifatida ota-onalar oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim liklar berishar ba’zan pul to'lashar edi. Bundan tashqari, otaonalar dan «bo'yra puli», «o'tin puli» ham undirilardi. Otinoyi m aktabida o'qitishning saviyasi otinoyining bilim darajasiga nihoyatda bog'liq ekanhgini alohida taTridlamoqchimiz. Q izlar m a k ta b la rid a h arflarn i hijjalab o'q itish u su lid a savod chiqarilardi. Y a’ni, alfavit yodlanardi: — alif, be, te, s e ... So'ngra shu harflarni bir-biriga qo'shib o'qish m ashq qilinardi. D om la-im om larning xotinlari, qizlari m aktablarning qisqartirilgan dasturi asosida o'qitilardi. Shu b ilan birga, qizlarga uy-ro'zg'or ish la rid a n d astlab k i m eh n at
ko'nikm alari berilardi.
55.Jahon Otin Uvaysiyning maktabdorlik faoliyati. Jahon Otin U vaysiy Margilonda tug'ilgan. Otasini Qaynar devona yoki D evonai Qalandar deb atashgan. Onasining nomi esa Chinnibibi edi. D astlab Jahonbibi ota-onasi va akasi ko'm agida N avoiy, Jom iy, Fuzuhy asarlarini sevib o'qib, o'rganadi. U vaysiy taxallusi bilan she’rlar m ashq qiladi. Uvaysiyning maktabdorlik faoliyati qaysi yillari boshlanganligi m alum em as. Ammo, turm ushga chiqquncha shoira otincha sifatida ancha tanilib qolgan edi. Onasi Chinnibibi o'qitadigan qizlar m aktabida xalifalik qilgan, keyinchalik un in g o'zi m ustaqil tarzda q izlam i o'qita boshlagan.
Shoirani 16— 17 yoshlarida M argllonlik Hojixon ism h yigitga uzatadilar. U vaysiy Quyoshxon, M uham m adxon ism h o'g'il-qizning onasi boladi. Nodira kelin bo‘lgan yillari U vaysiy xalq orasida tanilgan shoira, uning akasi Oxunjon hofiz U m arbekning sozandasi, eri Hojixon bekning arboblaridan edi. Um arbek haram idagi nufuzli ayollardan Kuzrxon, U lfatbegim N odiraning shoiralik iste ’dodini ko'rishib, unga U vaysiyni ta ’riflashadi va saroyga k eltirishni eri U m arbekdan iltim os qihshni m aslahat berishadi. U m arbek U vaysiyni o'rdaga m uallim a, sozanda, xonanda sifatida qabul qiladi. U vaysiy o'rdada yosh bolalarni va k an izak lam i o'qitadi. Nodiraning ijodiy ishlariga ko'm aklashadi. 1809-yili Zolimxon laqabini olgan Olimxon oldirilib, o'rniga Umarbek (1809— 1822) xon boladi. U M arg'ilon o'rdasidagi butun haram i bilan poytaxt— Qo'qonga ko'chib keladi. Bu davrda ota-onasining vafoti, ustiga eri olib ikki bolasi bilan beva qolgan U vaysiy M argilonda yashardi, akasi Oxunjon hofizning yordam i, m uallim alikdan kelgan darom adi bilan tirikchilik qilardi. U vaysiyn in g U m arxon saroyiga, saroy shoiralari qatoriga kelib qo'shilishi bilan bogliq' turh fikrlar mavjud. Ashda U vaysiy m axsus yorhq bilan M arg'ilondan Qo'qonga chaqirilgandi.

56.