Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

---

Romantik Anti-Kapitalizme İhtiyacımız Yok mu? 
KAPİTALİZME KAHRETMEK
Romantik,
  nesillerdir  harcıâlem  kullanımıyla  yıpranmış,  tüke­
tilmiş  bir  sıfat  sayılabilir.  Ancak  bu  harcıâlem  kullanımların 
bir tarafta hayırhâh  (iyicil), diğer tarafta habis  (kötücül)  olmak 
üzere iki cephesi var ve bu  iki cephe arasındaki ihtilâf,  roman­
tik sıfatını her şeye rağmen diri  tutmaya yarıyor biraz.
Kötücül  yaklaşıldığında  romantizm:  öznelliğin  iğvasıyla  so- 
mut-reel  olanla  teması  gevşetmektir,  gerçeği  düşlenenle,  özle­
nenle  ikame  etmektir;  büsbütün  gerçeklikten  kopmak  olma­
sa bile bir hakikat payını abartmak, böylece toplam hakikati ıs­
kalamaktır,  kabacası  hayalcilik,  havâîliktir.  Hayırhâh  yaklaşıl­
dığındaysa,  kendini  halihazır  olanla  kısıtlamamaktır,  düşlene­
nin,  özlenenin -belki  küçücük- işaretlerine  sarılarak,  o  işaret­
leri güzelleyerek, onları çoğaltacak bir duygusal ve maddî ener­
ji   üretmektir,  kısacası  Gramsci’nin  coşkun  tabiriyle  iradenin 
iyimserliğidir.
Romantikliğin  iyicil  ve  kötücül  anlamları  arasındaki  evren­
sel diyebileceğimiz çatışmanın, sosyalist solda  da özel bir anla­
mı var.  Sosyalizmle anarşizm arasındaki ihtilâfta, daha doğrusu 
sosyalizm içi bir tartışma olarak anarşizm meselesinde izi sürü­
lebilir...  Rus  sosyalizminin  gelişimindeki  Narodnik ve  Slavofil 
etkisinde izi sürülebilir...  Türkiye’de sosyalist akımın  1960’lar-

---

dan  1980’e  uzanan  altın  çağındaki,  Ortodoks/TKPgil  gelenek­
le THKP-C çizgisi arasındaki ayrışma,  romantizm kutbuyla ro­
mantizmi  bir  çocukluk/hayalcilik  sayan  kutbun  gerilim  ekse­
ninde  okunabilir.  Buna  indirgenemez  elbette  ama  bir  de  öyle 
okunabilir.
Bu  yazının  amacı,  sosyalizm  açısından  romantizmi  özgül  bir 
bağlamda, anti-kapitalizm bağlamında ele almaktır. Kapitalizme 
karşı  romantik  tepki  biçimlerinin  ‘anlamı’  nedir?  Sosyalist  dü­
şünce, bu  tepkiden bir ‘fayda’ umabilir mi?  Sosyalizm,  referans­
ları  ‘başka’  (muhafazakâr,  dinî,  milliyetçi...)  olan  romantik an- 
ti-kapitalist tepkilerle bir irtibat kurabilir mi; yoksa bu  irtibatın 
zorunlu  istikameti  nasyonal-sosyalizm  midir?  Bu  soruları,  iki 
kitabın verdiği  ilhamla  tartışmak  istiyorum.  İki  kitap:  Micha- 
el  Löwy ile  Robert Sayre’nin  İsyan  ve M elankoli  -  Modernleşme­
y e Karşı Romantizm'
i (çeviren Işık Ergüden, Versus Kitap, Şubat 
2007)1 ve Fırat Mollaer’in Anadolu Sosyalizmine Katkı - Nurettin 
Topçu  Üzerine Yazılar’ı
 (Dergâh Yayınlan, Ekim 2007).
Cihanda romantik-anti-kapitalizm
Michael  Löwy  ile  Robert  Sayre’nin  İsyan ve M elankoli’sinin  alt 
başlığı,  kitabın  m odernleşm e  karşıtı  romantizmle  ilgilendiği­
ni  gösteriyor.  Fakat  inceledikleri,  her  halükârda  m ercek  tut­
tukları  örnekler,  eninde  sonunda  kapitalizm e  karşı  tepkiler­
dir.  Modernizmin mümeyyiz vasfının veya itici gücünün kapi­
talizm olduğu kabulünün doğal sonucudur bu.  19. yüzyıl İngi­
liz romantizminin pirlerinden Joh n  Ruskin hakkında söyledik­
leri gibi:  Romantizm,  “modemiteyi yöneten yapısal  kaynakları 
bilme [diğinde],  her  şeyi  bilinçlenmeden ve  bireysel  eylemden 
bekler  gibidir”  (a . g . e s.  183).  Bu  yapısal  kaynağın  kapitalizm 
olduğu  teşhisi konduğunda ise,  tepkinin ve karşı eylemin saiki 
de anti-kapitalizm olacaktır.
Tabii ilk iş, kavram tarihine girmek ve romantizmi harcıâlem
1 
Bu  kitabın yanma  yine  Versus  Kitap’tan  çıkan,  Max Blechmann’ın  derlediği 
Devrimci Romantizm'ini
 de  (çev. Bilâl Göçgeçen,  2007)  katabiliriz aslında. Bu­
rada romantik anti-kapitalizm e odaklandığımızdan, ‘görmezden geliyoruz’!

---

kullanımlarının  müphemliğinden  kurtarmak.  Romantizm,  da­
ralmış  anlamıyla -isim   haliyle- belirli bir  estetik-kültürel  akı­
mı  ifade  ediyor;  burada  bizi  ilgilendiren  daha  geniş  anlamıy- 
laysa -sıfat  haliyle  de  diyebiliriz- Aydınlanma ve  modemizm- 
le yüzleşmenin sancılı bir evresini oluşturan bir toplumsal-po- 
litik  düşünce  akımıdır.  Löwy&Sayre’nin buradaki sancıya iliş­
kin  tanımlarını aktarayım:
Modern  kapitalist uygarlığın,  geçmişteki  (prekapitalist,  pre- 
modem) değer ve idealler adına eleştirisini temsil eder.  (a.g.e., 
s.  23)
...bastırılmış, kanalize edilmiş, deforme edilmiş duyumsallığın 
ve öznelliğin isyanı...  (a.y.: s. 32)
Dünyanın büyüsünün bozulması,  nicelikleşmenin,  mekanik­
leşmenin,  rasyonalist soyutlamanın,  modem devlet ve politi­
kanın, toplumsal bağlann çözülüşünün eleştirisi,  (a.y.: s. 32)
Veya, romantik tepkinin/eleştirinin nesnesine dair şu  tarif:
Şeyleşme,  niceliklenme,  niteliksel insani ve kültürel değerle­
rin yitimi,  bireylerin yalnızlığı,  köksüzlük,  metanın yabancı- 
laştırıcılığı,  makineleşmenin  ve  teknolojinin  denetimsiz  di­
namiği,  âna indirgenmiş zamansallık,  doğanın değer yitimi, 
(a.y.: s.  280)
Bu  tarifler,  rom antik  tepkide  budalaca  bir  reaksiyona  in- 
dirgenemeyecek  bir  cevhere  işarettir.  Nitekim  yazarlar,  Cari 
Sch m itt’in  ünlü  rom antizm   aşağılam asına  karşı  çıkıyorlar 
(a.g.e.,  s.  5).  Onların kısaca değdiği bu  tutkulu  aşağılama üze­
rinde biraz duralım.  Schmitt’in bir muhafazakâr olarak roman­
tizme  bu  denli  kızması,  romantik  tepkiyi  muhafazakâr  cenah­
ta  konumlandıran  harcıâlem  bakışlara  şaşırtıcı  gelebilir.  Oysa 
o,  modem  öznenin  iradî yapm a  kapasitesini  ‘abartan’;  öyle  ki, 
kendi yaratıcılığına  tutkun  öznenin dünyayı/gerçekliği  tasarla­
dığının,  hayallediğinin  (adı üstünde:  romantize  ettiğinin!)  ve­
silesine
  dönüştüren  romantizmin  tümüyle  içeriksiz,  nesnesiz

---