Taqi biq fakulteti “injenerlik geologiyasi” fanidan mustaqil ish mavzu: yerning pay

TAQI BIQ FAKULTETI “INJENERLIK GEOLOGIYASI” FANIDAN MUSTAQIL ISH MAVZU:YERNING PAYDO BO’LISHI

BAJARDI:Ortiqov.A

QABUL QILDI:SODIQOV.A

REJA:

I.KIRISH

II.ASOSIY QISM

1.YER HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA

2.YERNING PAYDO BO’LISHI

3.YERNING PAYDO BO’LISHI HAQIDAGI GIPOTEZALAR

III.XULOSA

IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

YER:

• Yer — Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. Hajmi va massasi jihatidan Yer katta sayyoralar ichida (Yupiter, Saturn, Uran, Neptundan keyin) beshinchi oʻrinda. Yerda hayot borligi bilan u Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralardan farq qiladi. Biroq, hayot materiya taraqqiyotining tabiiy bosqichi boʻlganligi sababli Yerni koinotning hayot mavjud boʻlgan yagona. kosmik jismi, hayotning Yerdagi shakllarini esa mavjudotning yagona shakllari deb boʻlmaydi.

Hozirgi zamon kosmogoniya nazariyalariga koʻra, Yer Quyosh atrofidagi fazoda gazchang holatda boʻlgan kimyoviy elementlarning gravitatsion kondensatlanishi (birbiriga qoʻshilishi) yoʻli bilan 4,7 milliard-yil muqaddam paydo boʻlgan. Yer tarkib topib borayotgan vaqtda radioaktiv elementlarning parchalanishi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik hisobiga Yerning ichki qismi asta-sekin qizib, Yer moddasining differensiyalanishiga olib kelgan, oqibatda Yerning konsentrik joylashgan turli qatlamlari — kimyoviy tarkibi, agregat holati va fizik xossalari jihatidan bir-biridan farq qiladigan geosferalari hosil boʻlgan. Yer ichki qismining tuzilishi, seysmik toʻlqinlarning yer sirti va butun hajmi boʻyicha tarqalishini tadqiq etish asosida aniqlangan.

Bu toʻlqinlar boʻylama va koʻndalang toʻlqinlar boʻlib, ularning Yer ichki qismini tashkil etgan qattiq, suyuq qatlamlarida tarqalishi turlicha koʻrinish kasb etadi. Bu zamonaviy metodlar asosida Yer ichki qatlamlarini oʻrganish quyidagi natijalarni berdi.

Yer poʻsti deb ataluvchi qatlam oʻrtacha 30 km qalinlikka ega boʻlib, uning ostidagi Yer mantiyasi 2900 km chuqurlikkacha boradi. Undan pastda — 5500 km li chuqurlikkacha suyuq tashqi yadro joylashgan boʻlib, markazda diametri 1500 km chamasidagi qattiq subʼyadro yotadi. Yerdan tashqarida tashqi geosferalar — suv sferasi (gidrosfera) va havo sferasi (atmosfera) joylashgan.

Yerning paydo bo'lishi haqida gapirganda, koinot evolyutsiyasining dastlabki uchdan ikki qismida nima sodir bo'lganligi haqida juda oz narsa bor, faqat ma'lum bir vaqtning o'zida biz Somon yo'li deb nomlanadigan spiral galaktika paydo bo'ldi. Galaktikamizning bir qo'lida bir Quyosh, taxminan 4,540 million yil oldin kondensatlangan edi. Ularning atrofida aylanuvchi turli xil jismlar, shu jumladan bizning sayyoramiz, Yer shakllandi.

O'zining kelib chiqishida Yer qizdiruvchi massa bo'lgan. Sekin-asta, bu to'p soviydi va biz bilgan shaklga o'xshash shaklga ega bo'ldi. O'sha paytdagi o'zgarishlar yanada keskin va mo'l bo'lishi kerak bo'lsa ham, Er rivojlanishni to'xtatmadi va shunday qilishni davom ettirmoqda.

Tegishli shartlar bajarilgach, hayot paydo bo'ldi. Avval ular oddiy organik birikmalar edi; keyin, bitta hujayrali organizmlar; keyinchalik ko'p hujayrali, o'simlik va hayvonlar paydo bo'ldi. Agar yerning paydo bo'lish tarixini bir kun bilan taqqoslasak, odamlar bir necha soniya oldin boshqa sutemizuvchilardan paydo bo'lgan. Qaysi biri bo'lganligi aniq ma'lum emas hayotning kelib chiqishi. Men tasodifan paydo bo'lishim mumkin, Erning o'z kimyoviy reaktsiyalari natijasida, yoki u taklif qilganidek kosmosdan uchishi mumkin panspermiya nazariyasi. Qanday bo'lmasin, 4000 million yil oldin allaqachon ko'paytirish yoki klonlash qobiliyatiga ega bo'lgan molekulalar mavjud edi; Qisqasi, ko'paytirish, hayotning asosi.

Agar koinotda boshqa hayot mavjud boʻlganda, sizningcha, Yerdagi hayot bilan qanday oʻxshash boʻlar edi? Biz kabi DNKni genetik material sifatida ishlatgan boʻlarmidi? U hatto hujayralardan ham iborat boʻlishi mumkinmidi?

Biz bu savollar haqida faqat taxmin qilishimiz mumkin, chunki biz hali Yerdan boshqa joyda biror-bir hayot shaklining izlarini topganimizcha yoʻq. Ammo biz sayyoramizdagi hayot qanday paydo boʻlgan boʻlishi mumkinligini hisobga olib, oʻzga sayyoralarda hayot mavjud boʻlishi (va qanday sharoitlarda boʻlishi) mumkinligi toʻgʻrisida ongli tarzda fikr yuritishimiz mumkin.

Bir necha million yillar davomida Yer asteroidlar va boshqa samoviy jismlar tomonidan zarbaga uchragan. Harorat ham juda yuqori boʻlgan (suv suyuq emas, balki gaz shaklida boʻlgan). Yerga asteroidning urilishi natijasidagi portlashlar toʻxtagan, harorat suv kondensatlanib, okeanlar hosil qilishi uchun yetarlicha sovigan paytda birinchi hayot paydo boʻlgan boʻlishi mumkin. Ammo taxminan milliard yil oldin ikkinchi portlash sodir boʻldi. Ehtimol, ushbu yakuniy hodisadan keyingina Yer barqaror hayotni taʼminlashga qodir boʻlgan. Geologlarning hisob-kitoblariga koʻra, Yer taxminan 4,5 milliard yil oldin shakllangan. Ushbu taxmin Yerdagi eng qadimgi jinslarning yoshini, shuningdek, oydagi qoyalar va meteoritlardagi jinslarning yoshini radiometrik yoshni aniqlash orqali olingan (bunda radioaktiv izotoplarning parchalanishi togʻ jinslarining hosil boʻlganidan beri oʻtgan vaqtni hisoblashda foydalaniladi).

XULOSA:

Ushbu mustaqil ishimiz davomida biz yer shari qanday paydo bo’lishi haqida umumiy qisqacha tushunchaga ega bo’ldik. Mustaqil ishimizdan olgan taasurotlarimiz katta, mavzu juda qiziqarli ekan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

www.google.com

www.wikepediya.uz

www.html.com

ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!